یک عقب افتادگی پرخطر ؛ سهم اندک تئاتر از صدا و سیما

به گزارش ایران تئاتر، توجه به هنرهای نمایشی از ضرورت‌های توسعه و ملزومات توسعه پایدار فرهنگ جامعه است، ضرورتی که سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در گفت و گوی ویژه خبری به آن تاکید کرد و همه مدیران فرهنگی نیز به تأثیرگذاری آن اذعان دارند، اما متأسفانه صداوسیما آن‌چنان‌که بایدوشاید نتوانسته از این ظرفیت بهره مناسبی ببرد.

 

چشمان بسته رسانه ملی برکارکردهای اجتماعی و امنیت ملی هنرهای نمایشی

سید عباس صالحی در بخشی از گفت و گوی ویژه خبری خود در تلویزیون  تصریح کرد: برای همراه سازی فضاهای اجتماعی کشور با واژه امید، باید زیر ساخت های فرهنگی کشور را تقویت کنیم زیرا در بررسی درگیری های اخیر دریافتیم شهرهایی که بسترهای فرهنگی و اماکن فرهنگی دارند کمتر دچار حواشی درگیری ها شدند.

او با اشاره به اینکه گاهی اوقات به هزینه‌هایی که می‌تواند منافع پایدار داشته باشد کم توجهی می‌کنیم، افزود: تئاتر خوب و انسانی کم نداریم. اگر می‌خواهیم در جهان بمانیم باید بر مزیت نسبی خود که همان فرهنگ و هنر است توجه کنیم .هنوز برنامه‌های خوب و خاص ما در تئاتر شهر و تالار وحدت که پنج، شش دهه از عمرشان می‌گذرد برگزار می‌شود. در حاشیه جلسه دولت با برخی از دوستان صحبت می‌کردیم مبنی بر اینکه اگر می‌خواهیم فضای اجتماعی خود را با امید بیشتر همراه کنیم باید به تقویت زیرساخت‌های فرهنگی کشور بپردازیم، همچنین در ارتباط با ناآرامی‌های اخیر گفته شده است که شهر‌هایی که کمتر فضا‌های فرهنگی دارند بیشتر درگیر آشوب‌ها بوده‌اند.

اما واکنش مجری بخش ویژه خبری به این سخنان چه بود او طبق برنامه ای از پیش تعیین شده تلاش می کرد تصویری مخدوش از وضعیت تئاتر کشور را در جریان گفت و گو تزریق کند .

 

عقب ماندگی تلویزیون از کاربرد تئاتر در پیشبرد اهداف کلان فرهنگی

بااینکه توجه به تئاتر از سوی رسانه ملی در دوره‌ای خصوصاً دهه شصت به‌تناسب سریال اهمیت داشت و آیتم‌های نمایشی حتی در جنگ‌های تلویزیونی مثل «محله بروبیا» دیده می‌شدند، اما اهمیت به مقوله تئاتر در سال‌های بعد با فراهم کردن تولید برنامه‌های ترکیبی قالب دیگری پیدا کرد. و کم‌کم با تغییر مدیریت‌های مختلف سازمان و تغییر رویکردشان، توجه به مقوله تئاتر در تلویزیون محدودیت پیدا کرد. تا جایی که این مهم را امروز فقط می‌توان در برنامه‌های ترکیبی شبکه چهار سیما و رادیو نمایش مشاهده کرد.این عقب افتادگی در توجه به هنرهای نمایشی نشان از عدم شناخت ظرفیت های این هنر پویا در حوزه توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی پایدار دارد.در حالی که توقع می رود صدا و سیما پس از دو دهه از توجهات سطح یک خود به تئاتر ایران  ، امروز به جای تعطیل کردن همان اندک برنامه ها ، با افزایش برنامه های تخصصی به لایه های مختلف و کاربردی تئاتر در پیشبرد اهداف کلان فرهنگی بپردازد. در ادامه به برنامه‌های تئاتر محور در تلویزیون و همچنین رادیو نگاهی خواهیم داشت.

 

‎«سینما تئاتر62-60»؛ تغییر در رویکرد ساختار برنامه‌های تلویزیونی

‎به گزارش ایران تئاتر در دورانی که تلویزیون دو سه شبکه بیشتر نداشت و اغلب برنامه‌های تلویزیون به پخش سریال و کارتون اختصاص داشت، برنامه‌ی تازه تاسیسی به تلویزیون ورود پیدا کرد که گواه تغییرات و ابداع رویکرد جدید در ساختار اولیه تلویزیون بود. برنامه «سینما تئاتر 62_60» یکی از نخستین برنامه‌های ترکیبی تلویزیون در ارتباط با هنر بود که هم‌زمان به تئاتر و سینما می‌پرداخت. این برنامه که در زمان ریاست سید محمد موسوی‌خوئینی‌ها از تلویزیون پخش شد و طی سه سال متوالی روی آنتن رفت، درواقع ترکیبی از صحبت‌های مجری، همراه مصاحبه با برخی هنرمندان و مسئولان بود که سعی داشت محیط‌های هنری و محتوای هنرها و البته هنرمندان را با شرایط و ضوابط جدید انطباق دهد. «سینما تئاتر62-60» ترکیبی از بخش‌های مختلف اعم از پخش نمایش‌های تولیدی، گفتگو با مهمانان و استفاده از قطعه‌های نمایش‌های رو صحنه بود که بخش نمایش‌های تولیدی این برنامه که به هنر تئاتر اختصاص داشت، طرفداران ویژه‌ای داشت.

‎همچنین پخش قطعه‌هایی جذاب از نمایش‌های صحنه‌ای آن سال‌ها که در تئاتر شهر و دیگر سالن‌های نمایش روی صحنه می‌رفتند از دیگر بخش‌های مهم این برنامه بود.

‎اما یکی از نکات جالب این برنامه نقطه شروع آن بود که معمولاً تیتراژش با اعلام دیالوگ مشهور آن سال‌ها «اصغر آقا دولارنتیس تقدیم می‌کنه!» توسط یکی از بازیگران بخش‌های نمایشی «سینما تئاتر62-60» شروع می‌شد. این اتفاق حس نوستالژیک خاصی را در بیننده‌های این برنامه ایجاد می‌کرد. همچنین حضور ناصر طهماسب به‌عنوان مجری این برنامه ویژگی‌ خاصی به این برنامه بخشیده بود.

 

‎تله‌تئاترهایی از جنس سریال‌های روتین تلویزیون

زمانی که هنوز موج ساخت سریال‌های تلویزیونی آغاز نشده بود، تلویزیون خصوصاً شبکه دو محلی برای ساخت تله‌تئاترهای متنوع بود و سریال‌هایی که ساخته می‌شدند بیشتر حکم تئاتر داشتند. انگیزه ایرانیزه کردن نمایشنامه‌های موفق خارجی همچون ماکس فریش و آگاتا کریستی، گوگول و چخوف در بسیاری از تله‌تئاترها به چشم می‌خوردند. و هنرمندانی همچون جمیله شیخی، رضا ژیان، اکبر زنجان‌پور، هما روستا، حمید مظفری، بهروز بقایی و بسیاری دیگر، ستارگان آن روزهای تئاترهای تلویزیونی بودند.

‎اما این دوره با آمدن علی منتظری و نشستن بر صندلی ریاست مرکز هنرهای نمایشی خیلی زود پایان یافت. یارانه دولتی به تئاتر تزریق شد و بارونق گرفتن تئاتر، از حجم تولید تله‌تئاترها کاسته شد. «دل سگ» یعقوبی و «خرده جنایت‌های زن‌وشوهری» با حضور محمدرضا فروتن و نیکی کریمی آخرین نمونه‌های تله‌تئاتر بودند و شاید آخرین سریال تئاتری «نکراسوف» فرهاد آییش در شبکه چهار بود. شبکه چهار تنها پایگاه تئاتری‌ها باقی ماند.

 

‎مجله تئاتر؛ صدایی برای دغدغه‌های اهالی تئاتر

‎در سال­هایی که از رونق و توسعه تئاتر تلویزیونی در رسانه ملی کاسته شده بود، اما نیاز مبرم توجه به تئاتر در تلویزیون همچنان احساس می‌شد. در سال‌های اوج این خلا، برنامه‌ای ترکیبی با عنوان مجله تئاتر در شبکه چهار تولید شد که هدف آن پیوند مخاطب عام با تئاتر بود.

‎این برنامه که در دوران مدیریت عزت‌الله ضرغامی از رسانه ملی پخش شد، تنها برنامه تلویزیونی تئاتر بود که با تمام مشکلات چهار سال به‌طور مدام از شبکه چهار سیما پخش شد.

‎مجله تئاتر به تهیه‌کنندگی نیما دهقان و با اجرای منوچهر اکبرلو برنامه‌ای زنده بود که کورسوی امیدی برای خانواده تئاتر بود تا هرچند در زمان کم و نامناسب، صدای آن‌ها شنیده شود.

‎ مصاحبه باشخصیت‌های برجسته‌ی تئاتر و نظرخواهی از آن‌ها در خصوص موضوعات برنامه ویژگی دیگری بود که رنگ حرفه‌ای به درون‌مایه این برنامه بخشیده بود. این ویژگی موجب شده بود اهالی تئاتر بتوانند این برنامه را واقعاً متعلق به خودشان بدانند، به سازندگان آن اعتماد کنند و در صورت نیاز، همکاری صمیمانه خود را به دست-اندرکاران برنامه دریغ ننمایند. ویژگی مثبت دیگر این برنامه، گفت‌وگوی چالشی با مهمان مدعو و پرهیز از محافظه‌کاری و ماندن در قالب کلیشه‌های رسمی بود که باعث شده بود وجه تئاتری برنامه و صراحت و جسارتی که مختص این هنر دراماتیک مستقل است حفظ شود.

مجله تئاتر اما درنهایت با اختلاف میان تهیه‌کننده این برنامه و مدیر وقت شبکه تعطیل شد و جای خود را به برنامه نقد تئاتر سپرد.

 

‎نقد تئاتر؛ ناتوان در ارتباط با مخاطب

‎«نقد تئاتر» برنامه‌ای بود که ابتدا از آن به‌عنوان برنامه جایگزین مجله تئاتر یاد شد، اما در ادامه آن چنان که باید نتوانست انتظارات مخاطب را بر آورده کند.  این برنامه با اجرای عطاالله کوپال در ۱۱ قسمت روی آنتن شبکه چهار رفت.

‎«نقد تئاتر» با محوریت نقد و بررسی نمایش‌های شاخص روی صحنه تلاش می‌کرد فضای موردنیاز برای دانش و اطلاعات در حوزه تئاتر را برای علاقه‌مندان و هنرمندان این حوزه گسترده‌تر کند و شرایطی فراهم آورد تا با کمک به بهبود مناسبات و کیفیت آثار تئاتری، مخاطبان گسترده‌تری برای این هنر فرهنگ‌ساز جذب شود. این برنامه از سال 1394 و در زمان مدیریت محمد سرافراز روی آنتن رفت.

«نقد تئاتر»، هر هفته روزهای شنبه ساعت ۱۱ شب در شبکه چهار سیما به‌صورت زنده روی آنتن می‌رفت و به مهم‌ترین مسائل روز تئاتر و بررسی نمایش‌های روی صحنه می‌پرداخت.

 

رادیو نمایش؛ تلفیقی از نمایش رادیویی و صحنه­ ای

«رادیو نمایش» شبکه رادیویی است که از سال ۱۳۸۹ به‌طور تخصصی به موضوع نمایش می‌پردازد. این رادیو بر روی موج اف ام، فرکانس ۱۰۷٫۵۰ از ساعت ۶ الی ۲۴ برنامه دارد. رادیو نمایش زیر نظر مرکز هنرهای نمایشی فعالیت می‌کند. اجرای نمایش رادیویی، به‌صورت زنده از ویژگی‌های مهم این شبکه رادیویی است. در رادیو نمایش تماشاگر، هنرمندان نمایش را روی صحنه می‌بیند، اما پشت میکروفن. به‌عبارت‌دیگر رادیو تئاتر نه نمایش رادیویی صرف است و نه نمایش صحنه‌ای صرف؛ بلکه تلفیقی از این دو است. «رادیو نمایش» در زمان مدیریت عزت الله ضرغامی افتتاح شد.

 

­

‎با درام نویسان معاصر؛ معرفی فعالیت‌های درام نویسان ایرانی

«با درام نویسان معاصر» به نویسندگی و کارگردانی جواد پیشگر برنامه‌ای رادیویی از رادیو نمایش بود که در هر قسمت بین چند اثر از یک نمایشنامه‌نویس، یکی از آثار انتخاب‌شده و در ادامه مجری برنامه با نویسنده درباره مقوله نمایشنامه‌نویسی و چگونگی نگارش اثر انتخاب‌شده گفتگو می کرد.

‎همچنین در بخش دیگر برنامه، اثر منتخب به‌صورت نمایش رادیویی تنظیم‌شده که در آن هنرمندان اداره کل هنرهای نمایشی رادیو به ایفای نقش می‌پرداختند.

‎«با درام نویسان معاصر ایران» باهدف معرفی فعالیت‌های درام نویسان ایرانی، در آیتم‌های گفتگو، نمایش رادیویی و شناخت بیشتر مخاطب از مقوله نمایش و نمایشنامه‌نویسی به‌صورت هفتگی در چهار قسمت از رادیو نمایش پخش می‌شد.

‎برنامه «با درام نویسان معاصر ایران» که سال گذشته از رادیو نمایش پخش می شد، توسط اداره کل هنرهای نمایشی رادیو تولید شده بود. این برنامه در زمان مدیریت محمد سرافزار راه اندازی شد.

 

جادوی صحنه؛ محفلی برای نقد و بررسی نمایش‌ها

رادیو فرهنگ برای آشنایی بیشتر علاقه‌مندان حوزه تئاتر و سینما با برنامه «جادوی صحنه» از اخبار این حوزه و به‌نقد و بررسی نمایش‌ها و فیلم‌های در حال اجرا و اکران می‌پردازد.

‎رادیو فرهنگ در آخر هفته خود برای آشنایی بیشتر علاقه‌مندان حوزه تئاتر و سینما با برنامه «جادوی صحنه» از آخرین اخبار این حوزه می‌گوید و به‌نقد و بررسی نمایش‌ها و فیلم‌های در حال اجرا و اکران می‌پردازد.

‎«جادوی صحنه» پنج‌شنبه‌های هر هفته ساعت ۱۶ تا ۱۷ با تهیه‌کنندگی پرویز جمالی و گویندگی نرگس اصفهانی تقدیم شنوندگان رادیو فرهنگ می‌شود.

 

جای خالی توجه به توسعه ملی تئاتر علاوه بر شبکه های سراسری در شبکه های استانی مشهود است

رسانه ملی امروز نیازمند بازنگری جدی به کارکردهای کلان هنرهای نمایشی است و نباید تنها با نگاهی سوء استفاده گر از ظرفیت های هنرهای نمایشی برای پرکردن آنتن خود بهره ببرد . امروز بر تصمیم سازان و تصمیم گیران رسانه ملی واجب است به توسعه تئاتر ایران در قواره ملی توجه کنند . این توجه علاوه بر تعدد و تنوع برنامه های تخصصی در شبکه های سراسری نیازمند توجه شبکه های استانی به جهش