انزو کرمن: تنوع تئوری‌ها چیزی است که تئاتر معاصر فرانسه را قوی‌تر کرده است

به گزارش ایران تئاتر، نخستین پنل گفت‌وگوی جایزه ادبیات نمایشی سی و‌ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر با مشارکت نشر نیماژ و خانه هنرمندان ایران، عصر روز پنجشنبه 14 دی‌ماه جاری در سالن امیرخانی خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

بخش نخست این پنل که اصغر نوری مدیر بخش ادبیات نمایشی سی‌وششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر اجرای آن را برعهده داشت، به گفت‌وگوی انزو کرمن نمایشنامه‌نویس و کارگردان فرانسوی و محمدامیر یاراحمدی رئیس هیات مدیره انجمن نمایشنامه‌نویسان خانه تئاتر ایران با موضوع «چایگاه متن در تئاتر امروز» اختصاص داشت.

در آغاز  این گفت‌وگو ابتدا انزو کرمن نمایشنامه‌نویس و کارگردان فرانسوی ضمن ابراز خرسندی از حضورش در جمع نمایشنامه‌نویسان و هنرمندان تئاتر در ایران، درباره موضوع «چایگاه متن در تئاتر امروز»  در تئاتر امروز فرانسه، گفت: وجود تنوع در میان نمایشنامه‌نویسان چیزی است که تئاتر فرانسه را نسبت تئاتر در سایر کشورها متمایز می‌کند، گفت: به طور کلی تنوع چیزی است که تئاتر معاصر فرانسه را قوی‌تر کرده و نه تنها در فرانسه بلکه در اروپا این مسئله که درام چه نفشی در تئاتر دارد مسئله‌ای است که همواره به ویژه بعد از جنگ جهانی دوم تا کنون درباره آن نظریه‌ها و تئوری‌های مختلفی ارائه شده است.

او در ادامه با اشاره به نفاوت دو نظریه عمده و مهمی که توسط زک در فرانسه و لمن در آلمان مطرح شده، ادامه داد: بعنوان مثال لمن به پست دراماتیک عقیده دارد اما زک برخلاف ‌او فکر می‌کند. در پست دراماتیک یعنی یک حکمی است که صادر شده و میگوید که هر روایت دیگری غیرموجه است. در واقع جای روایت کلامی را چیزهای دیگری مثل نور و حرکت گرفته یعنی در این نظریه مرکزیت تئاتر دیگر در متن نیست.

کرمن افزود: این نظریه دراماتورژی در میان آلمان‌ها را بسیار تحت تاثیر قرار داده و برای آنها متن یک وسیله است و دیگر آن جایگاه دراماتیک را ندارد. اما ما در فرانسه هنوز به غایت درامانیک نظر داریم و بعنوان نمایشنامه‌نویس مثل ققنوس هر روز از خاکستر خود بلند می‌شویم.

این نمایشنامه‌نویس فرانسوی با بیان اینکه درام باید حالت خود نقادانه را داشته باشد، اظهار کرد: واقعا قرار دادن تمام این تنوعی که در اروپا و فرانسه وجود دارد در یک چارچوب خاص مشخص خیلی سخت است.

او با اشاره به شیوع ابداع‌گری بعد از جنگ جهانی دوم و ظهور افرادی مثل یونسکو که به همین خاطر به سراغ استفاده از فرم می‌روند، عنوان کرد: این همان کاری است که ما نیز امروز به نوعی انجام می‌دهیم. من خودم از نسلی هستم که بعد از بکت کلام به او رسیده، بکتی که کلام را تا حد سکوت پیش می‌برد.

انزو کرمن در ادامه با بیان اینکه هدف ما از کار رسیدن به یک معنا و گفت‌وگو با یکدیگر است، گفت: ما در فرانسه امروز خودمان به شدت تحت فشار فرهنگ آمریکایی هستیم، به ویژه نسل جوان ما بیشتر تحت تاثیر آن فرهنگ قرار دارد و این را می‌شود از فیس‌بوک و گوگل متوجه شد. اما نباید فراموش کنیم که پیکاسو وقتی خواست زنی را که در حال حرکت است را در نقاشی نشان بدهد، یک فرم جدید را ابداع کرد چون به آن احتیاج پیدا کرده بود. پس ما نیز در این شرایط باید بتوانیم چیزی که لازم داریم را پیدا کنیم.

ابن هنرمند فرانسوی درباره رویکردش نسبت به استفاده از متون کلاسیک یا مدرن در تئاتر عنوان کرد: من اصلا به این موضوع مانند اینکه دارم گناه می‌کنم یا صواب می‌کنم نگاه نمی‌کنم. یعنی اجرای یک متن کلاسیک را گناه نمی‌دانم و برعکس. همه چیز به کاری که ما می‌خواهیم انجام بدهیم بستگی دارد. تنها نگرانی من این است که چگونه از همه اینها بعنوان یک ضرورت استفاده کنیم.

او در پاسخ به این سوال که جایگاه متن در اروپای امروز چقدر اهمیت دارد و نمایشنامه نویس‌ها چقدر در ایجاد تحولات اجتماعی به ویژه در فرانسه تاثیر دارند، گفت: در بین سال‌های 1960 تا 1980 کارگردان خدای روی صحنه بود. زمانی‌که من در سال 1982 اولین نمایشنامه‌ام را نوشتم روزی نبود که نشویم که کارگردان‌ها بگویند که دیگر هیچ نویسنده‌ای وجود ندارد اما من و امثال من ادامه دادند. چراکه قدرت کارگردان یک جایی در شکل ابداع و نوآوری به آخر می‌رسد. در واقع پس از توسعه تئاتر گروهی و ظهور نسل جدید نویسندگان دراماتیک، در حال حاضر به نظر می‌رسد هیچ قدرت مطلقه‌ای بعنوان نویسنده، کارگردان و حتی کار گروهی وجود ندارد و همه در کنار هم هستند.

کرمن با تشبیه نمایشنامه‌نویسان به خرس‌های پاندا که مدام در حال ناپدید شدن هستند، اضافه کرد: ما مثل کودکان و بچه‌های دبستانی هستیم که با هم در رقابت هستیم و با ما مثل کودکان رفتار می‌شد با این حال توانستیم بعضی از درهای تئاتر را برای خودمان بار کنیم. فراموش نباید بکنیم که تا دهه 90 نویسندگان تئاتر خودشان را پنهان می‌کردند ولی امروز بالاخره به یک مقامی رسیده‌اند.

در ادامه این پنل اصغر نوری بعنوان مجری برنامه درباره جایگاه متن در تئاتر امروز و اینکه نمایشنامه‌نویس‌ها چقدر در ایجاد تحولات اجتماعی در ایران نقش دارند را با محمدامیر یاراحمدی مطرج کرد و یاراحمدی در پاسخ به این سوال گفت: به نظر من پیش از هر چیز باید بدانیم که یک نویسنده برای چه کسی و چه چیزی می‌نویسد. به گمان من ما کمتر این فرصت را داشتیم که به مظلومیت تئاتر بپردازیم.

یاراحمدی ادامه داد: در تئاتر قبل از هر چیز ما باید بدانیم که چه چیزی را به چه کسی می‌خواهیم ارائه بدهیم. در واقع به نظر من باید در کشوری که یک توسعه عادلانه وجود دارد تئاتر بتواند در این توسعه عادلانه گزارش بدهد. در واقع گزارش ما زمانی درست است که مدیریت توسعه خواهان شنیدن این گزارش از تئاتر باشد.

رئیس انجمن نمایشنامه‌نویسان خانه تئاتر افزود: یکی از مسئولیت‌های اجتماعی این است که بحران‌های اجتماعی را به مدیریت توسعه صادقانه گزارش می‌دهد. در نتیجه به دلیل نبود چنین سیستمی به نظر می‌رسد بحش اعظمی از نمایشنامه‌های ما  گم می‌شوند.

یاراحمدی با تاکید بر اینکه تئاتر موطف است بحران‌های اجتماعی را گزارش بدهد، اضافه کرد: گزارش یک بحران اجتماعی را تباید یک اشکال دانست چراکه در یک توسعه عادلانه و به دور از فساد سیستم خود از تئاتر می‌خواهد که این گزارش را ارئه کند. بنابراین چون چنین بستری در حال حاضر وجود ندارد من نمی‌توانم بگویم اساسا جایگاه تئاتر ما در جامعه کجاست. بعد از آن که این امر مشخص شد می‌توان درباره جیگاه متن سخن گفت. همین مسئله باعث شده که ما در نمایشنامه‌هایمان با یک بیهودگی و عبث‌گرایی مواجه باشیم و ندانیم که نمایشنامه‌هایی که تولید می‌کنیم قرار است کجا بروند.

یاراحمدی همچنین با بیان اینکه یکی از مشکلاتی که مانع شده متون ما قوام لازم را پیدا نکنند تلقی قدسی ما از هنر است، عنوان کرد:  استنباط من این است که هنر هیچ قداستی ندارد و مدعی و مدافع هیچ شرافتی نیست. کاری که هنر انجام می‌دهد این است که هنرمند با هر فکری که داردبتواند صادقانه تقکر خودش را اعلام بکند و اندیشه خودش را در پیشگاه جامعه  ارائه کند.

او با تاکید بر اینکه باید هنرمند خودش را افشاء بکند، تصریح کرد: باید به هنرمند سرمابه داد تا ا خودش را افشاء کند. چراکه این بد تیسن که ما بدانیم که چه تفکری وجود دارد بلکه بحران در این است که ما ندانیم چه افکاری وجود دارد.

بخش پایانی نخستین پنل گفت‌وگوی جایزه ادبیات نمایشی سی‌و‌ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به رونمایی از دو نمایشنامه «دیگر» و «باور دارم» به قلم انزو کرمن با ترجمه زیبا خادمی خقیقت که توسط نشر تیماژ روانه بازار کتاب شده اختصاص داشت.

گفتنی است، چهره هایی همچون فرهاد مهندس پور، بهزاد صدیقی، صمد چینی فروشان، محمدرضا خاکی، فارس باقری و... از جمله هنرمندان حاضر در این نشست بودند. همچنین لازم به یادآوری است بر اساس جدول پنل گفت‌وگوی درام فرانسه و درام ایران، دومین پنل «جایگاه درام در تئاتر امروز» با حضور حمید امجد و لوک تارتار، از ساعت 16 تا 19 روز جمعه 15 دی ماه در سالن امیرخانی خانه هنرمندان ایران برگزار می‌شود.