نمایشنامه های ایرانی؛ همچنان در اولویت

در این گزارش به بررسی نمایشنامه های 164 نمایشی که از اول مهر تا 30 آذر در تهران در سالن های مجموعه تئاترشهر(سالن اصلی، سایه، چهارسو، قشقایی، پلاتو اجرا و کافه تریا)، تماشاخانه ایرانشهر(سالن استاد سمندریان و استاد ناظرزاده کرمانی)، تالار محراب، تماشاخانه سنگلج، تالار وحدت، تالار حافظ، تالار مولوی، تماشاخانه انتظامی(خانه هنرمندان)، خانه نمایش اداره تئاتر، حوزه هنری، تماشاخانه پالیز، پردیس تئاتر تهران، مجموعه تئاتر شهرزاد، تئاتر مستقل تهران، سالن پایتخت، تماشاخانه دا، عمارت رو به رو، تئاتر آفتاب، تماشاخانه شانو، تماشاخانه ارغنون، تئاتر باران، تماشاخانه مشایخی و فرهنگسرای نیاوران اجرا شده می پردازیم. این نمایشنامه ها را از جنبه ایرانی یا غیر ایرانی بودن، کارگردان هایی که خود نویسنده آثارشان بوده اند، پرکارترین نویسنده های ایرانی، نمایشنامه های اقتباسی، متن هایی که بیش از یک بار اجرا شده اند، نمایشنامه نویسان زن و مرد ایرانی، نمایشنامه هایی با بیش از یک نویسنده، نمایشنامه هایی که به صورت گروهی نوشته شده اند و تعداد نقش(پرسوناژ)های نمایشنامه ها را مورد بررسی قرار می دهیم.
 

نمایشنامه ایرانی؛ همچنان در اولویت
از تاریخ 1 مهر تا 30 آذر 96 تعداد 164 نمایشنامه به صحنه رفته اند؛ که در این بین 29 نمایشنامه غیرایرانی و 135 نمایشنامه ایرانی بوده اند. در این میان فدریکو گارسیا لورکا با سه نمایشنامه «یرما»، «خانه برنارد آلبا» و «عروسی خون» پیشتاز نمایشنامه نویسان غیر ایرانی است؛ پس از آن نیل سایمون با دو نمایشنامه «عاقبت عشاق سینه چاک» و «پابرهنه در پارک»، برتولت برشت با «دایره گچی قفقازی» و «گالیله» و دیوید ممت با «زندگی در تئاتر» و «گلن گری گلن راس» در مرحله بعدی قرار می گیرند؛ اما از کورمک مک کارتی، مارکس لید، یاسمینا رضا، ادوکیموس تسولاکیدیس، ژان آنوی، ماتیو دلاپورته و الکساندر دلاپورته، الن بنت، نیکولای واسیلیویچ گوگول، آرنولد وسکر، دیوید آیوز، مارتین مک دونا، لوئیجی یانوتسی، رژینالد رز، آگوست استریندبرگ، ماکس فریش، ویلیام شکسپیر، هنریک ایبسن و فردریش دورنمات فقط یک نمایشنامه به صحنه رفته است.
 

نوشتن و کارگردانی همزمان؛ تمایل اکثر کارگردان ها
از میان 135 اثر ایرانی که که در این سه ماه به روی صحنه رفته؛ 82 کارگردان، علاوه بر کاگردانی، نوشتن متن های خود را نیز برعهده داشته اند که می توان به «مومیا، رویای نویسنده» مرجان هاشمی نیا، «آبی مایل به صورتی» ساناز بیان، «بال پنجم» احمد سلگی، «خودکار بیکار» سامان ارسطو، «کوسه ها» احمد مرادی پور، «فعل» محمدرضایی راد، «دو دلقک و نصفی» جلال تهرانی، «کوررنگی» سیاوش پاکراه، «1978»محمد شجاعی، «فانوس های تاریک بر گذرگاه خورشید»هادی حوری، «شیدایی»اصغر گروسی، «یک تکه از کیک آبی»محسن بهادری، «ال کلاسیکو»مسعود ترابی، «کروکی» مجتبی احمدی و «قند خون» لیلی عاج اشاره کرد.
 

محمد چرمشیر؛ پیشتاز در نوشتن
در این میان و از بین 139 نویسنده ایرانی، 5 نویسنده بیش از یک اثر در این سه ماه به روی صحنه داشته اند؛ محمد چرمشیر با 4  نمایشنامه «چشم های بسته از خواب»، «گذر پرنده ای از آفتاب»، «بوی خواب» و «اصفهان، شهر بچه های لهستان»، محمد مساوات با 3 نمایشنامه «کروکودیل»، «این یک پیپ نیست» و «اخککندو»، علیرضا نادری با 2 نمایشنامه «کوکوی کبوتران حرم» و «پچ پچه های پشت خط نبرد»، مهدی نصیری با «نزار این خواب تعبیر بشه» و «به خاطر خواب من» و ایوب آقاخانی با «هفت عصر هفتم پاییز» و «کسوف».
 

تمایل کم کارگردان ها به نوشته های گروهی
در بین تمام این 135 اثر ایرانی، تنها یک نمایشنامه به صورت گروهی نوشته شده؛ «در باب ماراساد» به کارگردانی حسام لک.
 

نمایشنامه هایی با یک کارگردان و چند نویسنده
در این سه ماه 13 نمایشنامه بیش از یک نویسنده داشته اند؛ 12 متن ایرانی و 1 متن غیر ایرانی. «لیما» سمانه زندی نژاد و ماکان اشگواری، «لوسیا» شهاب مهربان و سپهر زمانی، «بعد از این» ندا شاهرخی، ژان لویی اکل و یاسمن خواجه ای، «توارد»علی نورانی و همایون حجازی، «کوریولانوس»حامد اصغرزاده و جواد ابراهیمی نژاد، «مورچه ها» احسان عزتی و علی مسعودی، «خورشیدهای همیشه»بهاره رهنما، علی مرادی، «آکواریوم»سیامک احصایی و مهرک قزوینی، «خط بریل»مهدی شیخوند و دریا نظری، «گم و گور» امیر مهندسیان و هادی احمدی، «هایلایت» ریحانه حسن زاده و سوسن پرور، «صعود مقاومت پذیر آقای م.ر حساس»غلامحسین دولت آبادی، آراز باسقیان و وحید جباری و «در انتظار آدولف»ماتیو دلاپورته و الکساندر دلاپورته.
 

مهجور ماندن خانم های نویسنده در پاییز
از میان 139 نمایشنامه نویس ایرانی در این سه ماه، فقط 26 نمایشنامه نویس زن بوده اند که در میان 113 مرد نمایشنامه نویس تعداد کمی محسوب می شود؛ اما اکثریت آن ها نسل جدیدی از بانوان در نمایشنامه نویسی ایران به شمار می روند. از نمایشنامه نویسان زن که در این سه ماه متنی از آن ها به روی صحنه بوده  میتوان به کاملیا غزلی(من یه زنم صدامو میشنوین)، مهرنوش علیا(ماهی سیاه کوچولو)، ماه گل مهر(اسطوره می شوم)، مرجان پورغلامحسین(پرواز شماره 745)، بهار کریم زاده(چه زود زمستون میشه)، صبا نجاتی(مجلس مختلف خوانی)، سودابه میرکریمی(ماتیک قرمز)، مهین صدری(نفر دوم)، مریم شعبانی(عروس روز دهم) و قیقاج(فاطمه دولت آبادی) اشاره کرد.
 

اقتباس؛ اولویت آخر نویسندگان ایرانی
در بین نمایشنامه های ایرانی، 10 نمایشنامه به صورت اقتباسی نوشته شده اند؛ که سه نمایشنامه از آثار ایرانی و 7 نمایشنامه از آثار غیر ایرانی وام گرفته اند. چه کسی سهراب را کشت؟(شهرام کرمی)براساس داستان رستم و سهراب شاهنامه فردوسی،  ماهی سیاه کوچولو(مهرنوش علیا) براساس ماهی سیاه کوچولو صمد بهرنگی، آبجی(فرهاد امینی)براساس رمان آبجی صادق هدایت، کوریولانوس(حامد اصغرزاده و جواد ابراهیمی نژاد)براساس نمایشنامه کوریولانوس شکسپیر، شوایک سرباز ساده دل(حمیدرضا نعیمی)براساس رمان شوایک سربازه ساده دل یارسلاو هاشک، الیورتوئیست(حسین پارسایی)براساس رمان الیورتوئیست چارلز دیکنز، شهاب سنگ(مهدی گتمیری)براساس نمایشنامه شهاب سنگ فردریش دورنمات، من در پوست شیرم نمی گنجم(روزبه حسینی)براساس رمان در پوست شیر شون اوکیسی، هنگامه ای که هملت به دست جادوگران مکبث کشته شد(مسعود طیبی)براساس نمایشنامه هملت و مکبث شکسپیر و گرترود، روح پدر هملت(سید میثم مطهری)براساس نمایشنامه هملت شکسپیر.
 

اقبال خوش آخرین بازی استادمحمد در پاییز
در فصل پاییز و از بین 135 نمایشنامه ایرانی، فقط «آخرین بازی» زنده یاد محموداستادمحمد با دو کارگردان مختلف به صحنه رفته؛ سهیل ساعی در خانه هنرمندان و حسین توکلی در خانه نمایش.
 

تمایل کم کارگردان ها به نمایشنامه های مونولوگ
در این فصل، 6 نمایشنامه با 1 پرسوناژ(نقش)، 73 نمایشنامه بین 2 تا 5 پرسوناژ، 36 نمایشنامه بین 6 تا 9 پرسوناژ، 29 نمایشنامه بین 10 تا 15 پرسوناژ، 16 نمایشنامه بین 16 تا 25 پرسوناژ و 4 نمایشنامه «من»حمید ورد و فرهاد تجویدی، «الیورتوئیست» چارلز دیکنز، «تابوتخانه خاموش»رحمان خوب زاده و «شوایک سرباز ساده دل» حمیدرضا نعیمی با بیش از 25 پرسوناژ به روی صحنه رفته اند.