سعید اسدی در برنامه «چشم شب روشن» عنوان کرد
فعالیتهای بینالمللی باعث شنیده شدن صدای ما در جهان میشود
دبیر دو دوره جشنواره بینالملل تئاتر فجر در «چشم شب روشن» از چالشهای فعالیت تئاتری در عرصه بینالملل سخن گفت، حرکت در این زمینه در سالهای اخیر را رو به رشد توصیف و تاکید کرد با این فعالیتهای بینالمللی صدای ما در جهان شنیده میشود.
به گزارش ایران تئاتر به نقل از خبرآنلاین، مهرداد رایانیمخصوص مجری کارشناس تئاتر «چشم شب روشن» میزبان سعید اسدی مدیر امور بینالملل اداره کل هنرهای نمایشی و مجید گیاهچی پژوهشگر و نویسنده برای گفتگو درباره بایستههای فعالیتهای بینالملل در تئاتر بود.
اسدی در رابطه با موضوع گفتگوی برنامه تصریح کرد: امروزه تئاتر یک میراث بشری است که در هر ملتی صورت خود را آشکار میکند و هر فعالیتی که در هر ملتی اتفاق میافتد رفتهرفته تبدیل به انباشتگی تجربه بشری میشود. یعنی یک بده بستان فرهنگی همواره در جهان وجود دارد. مخصوصاً در عصر جدید امکانات برای اینکه ملتها باهم مراوده داشته باشند، وسیعتر شده است. گاهی در همان مصاف و رویاروییهای فرهنگی، اگر فلسفی به آن نگاه کنیم این تبادل اتفاق میافتد.
جادوی تئاتر چطور عمل میکند؟
او به نقش تئاتر اشاره کرد و گفت: بههرحال تئاتر یکی از آن امکانات تاریخی بشر است که برای ما ایجاد فرصت کرده است تا مختصات و ویژگیهای مشترک بشر را در آن جستجو کنیم. آنچه در ایران وجود دارد هم بخش عمدهاش ترجمه و گسترش آن چیزی است که از سایر ملل به دست ما رسیده است. این جادوی تئاتر است که هر اثر و نوشتهای را از هرجایی وارد بکنید از آن خود میکند و این تصرف یک ظهور فرهنگی متفاوتی دارد که همه دوست دارند از این دریچه دوباره به خودشان نگاه کنند.
این نمایشنامهنویس بیان کرد: اگر تاریخ تئاتر خودمان را پیش از آمدن تئاتر نوین به دو قسمت تقسیم کنیم، صورتهایی از نمایش وجود داشته که خیلی خاص و متعلق به ما بودند گرچه من معتقدم در همین وجه هم بخش بینالمللی وجود داشته است. در هنر نقاشی و نگارگری و در هنرهای نمایشی ما، میراث تئاتری دستبهدست شده است. مثلاً در نمایش سایه در نمایش عروسکی نمیتوانیم بگوییم که تحت تأثیر شرق نبودهایم. هر چه به عصر جدیدتر نزدیک شدیم به خاطر گسترش تجدد و مدرنیته بیشتر تحت تأثیر متون و اندیشهها قرار گرفتیم.
مدیر سابق تالار مولوی دانشگاه تهران ویژگیهای جهانی هنر و بهویژه تئاتر را چنین شرح داد: وقتی صورت نوین تئاتر ایران اتفاق افتاد درگاههایی به سنت تئاتر گشوده شد و از اینجاست که وارد عرصه بینالمللی شدیم. به این معنا که کوشش ما این بوده است که حتی شکل و شمایل و فنون تئاتر هم صورتی جهانیتر پیدا کند یا بهعبارتدیگر آن زبان مشترک بیشتر خودش را نشان بدهد.
هنر تئاتر تنها جایی است که میشود با آن از دیوار سیاست رد شد
وی افزود: فارغ از همه ملاحظات و رویاروییهای سیاسی که معمولاً در طول تاریخ پیش میآید و طبیعت تاریخی بشر است، تنها جایی که میشود از دیوار سیاست رد بشویم جایی بوده که ما باهنر بهویژه تئاتر به خاطر ویژگی زندهاش سروکار داشتهایم. به قول یکی از دوستانم ما از بالای دیوار به هم نگاه نمیکنیم، ما دیوار را سوراخ کردیم و از این سوراخ به هم نگاه میکنیم.
این مدرس دانشگاه توضیح داد: ما برای داشتن روابط بینالمللی همیشه با چالش روبرو بودهایم. فعالیت بینالمللی تئاتر فقط به حوزه اجرا مربوط نمیشود. بخشی از آن گرفتن الگوهای نهادسازی است که تئاتر برای فعالیت خود به آن نیاز داشته است. بعد از انقلاب هم نیازمند آن بودیم که بخشی از میراث نهادی تئاتر را بپذیریم و اتفاقا پیوستن ما به انستیتوی جهانی تئاتر یا آی تی آی بخشی از این فعالیت بوده است. یعنی ما سیستماتیک و با قاعده مشخص به بخشی از آن چیزی می پیوندیم که در یونسکو وجود دارد و آنجا از میراث فرهنگی بشری پاسداری میشود.
در حوزه آموزش نمره متوسطی می گیریم
او با بیان اینکه در این سال ها دستاورد داشتهایم اما تعلل کرده ایم و پیوندهای خود را تحت سازمان های جهانی که در حوزه تئاتر کار می کنند پیش نبرده ایم و فراز و نشیب داشتهایم، گفت: مسئله دیگر به آموزش بر میگردد. اگر بخواهیم اولین لحظات فعالیت بینالملل را جستجو کنیم باید در شکل گیری مدارس تئاتر و بعد دانشگاهها ببینیم. ما در حوزه آموزش در بهروزرسانی خود هم تعلل داریم و نمره متوسطی میگیریم.
اسدی با تاکید بر اینکه باید خودمان را به شیوه های تازه تر آموزش تئاتر پیوند دهیم تا انتقال تجربه و دانش را سریع تر کند، گفت: خوشبختانه نسل جدید ما به خاطر دسترسی به مجاری ارتباطی مجازی و تحت وب، این امکان را داشته اند که از این دریچه به جهان بیشتر نگاه کنند. اگر چه به نظر می رسد خود تئاتری ها و جوانان از نهادهای آموزشی جلوتر بوده اند.
ما بیشتر نظریهپذیر بودهایم تا اینکه چیزی به میراث علمی بشر اضافه کنیم
او افزود: در حوزه تعامل پژوهشی با جهان، ما بیشتر نظریه زده و نظریه پذیر بودیم، در حوزه ترجمه رشد وسیعی داشتهایم ولی اینکه ما بتوانیم به این میراث علمی بشر اضافه بکنیم توفیق زیادی نداشتیم. در فرهنگ جهانی تاکیدی بر وجود فرهنگها و خرده فرهنگها وجود دارد و شاید هنر عرصه ای است که این تلاش را ممکن میکند. برای اینکه فرهنگهای محلی و اقلیمهای بومی خرد بتوانند در جهان وجود داشته باشند باید صدا و طعم و رنگ و نغمهای از آن فرهنگ را در عرصه هنر ببینی و بشنوی و به آن احترام بگذاری تا در چهارراههای فرهنگی این خرده فرهنگها را باهم رودررو کنیم.
مدیر گروه آموزشی تئاتر دانشگاه سوره اصفهان بیان کرد: احترام گذاشتن به این صدا در تئاتر دنیا خیلی مورد توجه است و به همین دلیل از فرصت های بوده است که ما از آن بهره کمی برده ایم اما برای رساندن صدای خودمان و دیدگاه هایمان نسبت به جهان و انسان، کم توان بوده ایم. البته بعد از انقلاب با بینالمللی شدن برخی از جشنواره ها و تردد برخی هنرمندان به ایران و فرصت سازی بینالمللی برای گروه های نمایشی، باعث شده است این اتفاق بیفتد.
127 مورد اعزام به خارج از ایران بدون حمایت دولت
رایانیمخصوص در ادامه صحبتهای اسدی بیان کرد: من آمار فردی و غیر قابل استناد از آرشیوهای خودم دارم که 127 مورد اعزام به خارج از ایران را در سال گذشته دیدم. یعنی مجموعه آثار و فعالیت هایی که در آن سوی مرزها از طرف هنرمندان ایران تحقق پیدا کرده بود که بخش اعظم آن ربطی به دولت ندارد و تحت حمایت آنها نبوده است و به همت خود هنرمندان بوده است که به نسبت سال های گذشته یک جهش بسیار زیاد دیدم. مطمئنم این قضیه در آینده نزدیک به یک موج عظیم تری می انجامد.
اسدی ادامه داد: اینکه می گویند چشم اندازی وجود ندارد من نمی پذیرم، ما میراث دار فعالیت هایی هستیم که پیش از ما انجام شده است. تکثر همیشه مسئله است اما چیزی که به طور برجسته مورد نقد است نهادهایی هستند که مستقیما در معرض نقد و مطالبه قرار می گیرند و این به حق است اما در حوزه های مختلفی باید کار می شد. بخشی از این اتفاقات را کجا باید انجام می داده است؟ شما بار همه چیز را بر دوش یک بخش با بودجه محدود می گذارید.
او افزود: باید پژوهشگاه هایی وجود داشته باشد تا الگوهایی را که در سایر کشورها وجود دارد استخراج کند. در حوزه فعالیت های بینالمللی وسعت حوزه های اجرا نیازمند تکنولوژی های جدید اجرا است و برای استفاده از این تکنولوژی ها باید آموزش داده شود. مثلا ما الان پیانیست زیاد داریم ولی کسی را نداریم که پیانو را برای ما کوک کند.
یکی از عقب ماندگاهی ما ترجمه نشدن آثارمان در دنیا است
دبیر دورههای 34 و 35 جشنواره بینالملل تئاتر فجر به حلقههای واسطه اشاره کرد و گفت: اینکه چرا ترجمه آثار ما اتفاق نمیافتد یکی از عقب ماندگیهای ما است اما در تئاتر دنیا نهادها نیستند که آثار را ترجمه میکنند بلکه ارتباطی است که در حوزه نشر میتواند وجود داشته باشد. کما اینکه این اواخر اتفاقات خوبی افتاده است. مثلا آثار ایرانی به زبان ارمنی ترجمه شده است و مرواده هایی که نویسندگان ما با ارمنستان داشتهاند.
برای دعوت از گروهها در حوزه اجراهای نمایشی با چالش های بسیاری مواجهیم
او تصریح کرد: تئاتری ها باید بدانند ما در حوزه اجراهای نمایشی برای دعوت از گروه ها با چه چالش هایی مواجه هستیم، هم از نظر کیفی و هم هنری و فکری و هم از نظر شمار کسانی که عضو آن گروه هستند و دیگر مسائل که باید به همه شان توجه کنیم.
اسدی با نظر بر خروج تمرکز فعالیت های بینالمللی از حوزه های فستیوالی، تاکید کرد: جشنواره فجر طی سالیان گذشته بخش مهمی از فعالیت های خود را در طول سال انجام داد یعنی وجوه پژوهشی، ورک شاپ ها و یا نشست هایش را به بیرون جشنواره برد تا بتواند این فرصت را وسیعتر ببیند و آن چیزی که شرایط و مزیت های فعالیت های جشنواره بهویژه تئاتر است را فراهم کند. بینالمللی بودن یعنی اینکه تور دیدن تئاتر را در کشور فراهم کنیم و در حاشیه جشنواره فرصت نت ورکینگ، شبکه سازی ارتباط اقتصادی و تبادل آثار را فراهم کنیم.
حرکت رو به رشدی در حوزه بین الملل در سالهای اخیر داشتهایم
وی در پایان اظهار کرد: اگر جامعه تئاتر مطالبات خود را روشن کند در حوزه مدیریتی هم می تواند این را روشن بگوید. در حوزه بین الملل چیزی که در سال های اخیر اتفاق افتاده است حرکتی رو به رشد است. ما در نشریات بینالمللی جلوه هایی داشتهایم که به زبان های دیگر است. رسانه باید این اتفاقات را بیشتر نشان بدهد و از بایسته های فعالیت بینالمللی است که هر چه بیشتر صدای ما در جهان شنیده شود.
اسدی همچنین از حمایت قطعی اداره کل هنرهای نمایشی از هرگونه معرفی تئاتر ایران به شکل پژوهش، ارائه مقاله و دیگر فعالیت ها در خارج از ایران، در کنفرانس های بینالمللی و در سمینارها خبر داد.
هنر و بهویژه تئاتر وضعیت خوبی در زمینه بودجه ندارد
در این نشست همچنین گیاهچی بیان کرد: موضوع ما این است که باور و دیدگاه زمامدارن کشور ما نسبت به هنر و تئاتر چیست و چه جایگاهی برای تئاتر در ذهنشان دارد. برای اینکه به یک ارزیابی نسبی برسیم باید شاخص هایی داشته باشیم یکی از آنها بودجه و زیرساخت ها است. اگر میزان بودجه ای که به هنر و تئاتر اختصاص پیدا میکند با سایر موضوعات و کل بودجه کشور مقایسه کنیم، می بینیم که وضعیت خوبی ندارد. گذشته از آن که همان بودجه اندک هم کاملا جذب نمیشود.
وی افزود: اگر مابین نمودار رشد بودجه موضوعات مختلفی را در طول سال ها مقایسه کنیم می بینیم که بودجه هنر و تئاتر در نسبت سایر بودجه ها رشد مناسبی نداشته است. آقای طاهری در زمانی که مدیرکل اداره هنرهای نمایشی بودند آماری ارائه کردند که در سال 90 بودجه تئاتر 17 میلیارد تومان بوده و در سال 93 این رقم به 10 میلیارد تومان رسیده است. اگر در دولت بودجه مشخصی وجود دارد که قابل رصد و اندازه گیری و انتقاد است در شهرداری همین هم وجود ندارد.
این پژوهشگر ادامه داد: در همین سازمان صدا و سیما به عنوان رسانه ملی که منویات سیاستگذاران را به منصه ظهور می گذارد و اجرا میکند، سال ها تله تئاترهایی به عنوان برنامه شاخص و پر بیننده تولید می کرد که به مرور کم شد و بعد کاملاً متوقف شد. این همه اتفاقات تئاتری در تهران و دیگر شهرها روی می دهد ولی انعکاسش را در رسانه ملی مطلقاً نمی بینیم.
مسئولان سالی چند بار به کنسرت موسیقی، گالری هنری یا سالن تئاتر می روند؟
مدیر هنری نمایشگاه بینالمللی جهانگردی و صنعت توریسم، شاخص دیگر را اینچنین توضیح داد: شاخص بعدی ما میزان ارتباط و انس سیاستگذاران با موضوع تئاتر و هنر است. روسای قوا، وزرا، استانداران، فرمانداران، شهرداران، نمایندگان مجلس و دیگر مسئولین، چقدر در سالن کنسرت موسیقی می شنوند؟ چقدر به گالری هنری برای دیدن آثار تجسمی می روند؟ چقدر در سالن تئاتر حضور پیدا می کنند؟
عموم مدیران ما آشنایی و شناختی باهنر نداشتهاند
وی اضافه کرد: عموماً ما مدیرانی داشتیم که هیچ آشنایی و شناختی با حوزه هنر ندارند و در این حد نیاز و باور به مقوله هنر نداشتند که باهنرمندانش ارتباط داشته باشند و مسائلی را که مبتلابه جامع هنری است درک و دریافت کنند. تعدادی هم مدیران لایق داشتیم که عملاً این مجموعه رفتارها و باورها و این مجموعه تدارکاتی و پشتیبانی و بودجه مانع این شده است که مدیر به اهدافش برسد و به برنامه هایش تحقق بدهد و بیشتر درگیر مسائل حاشیه ای بوده است.
هنر زنده ای مثل تئاتر قابل کنترل نیست
این نویسنده اظهار کرد: محدودیت منابع و این نوع نگاه مسئولین باعث شد که بازار عرضه محدود و متقاضی فراوان باشد و متقاضیان برای رسیدن به این بازار مبارزه کنند. بنابراین پشتیبانی و اتحاد جامعه تئاتری از دست رفته است که به نظرم یکی از دلایل این موضوع، حذف نام هنر از انتهای وزارت فرهنگ و هنر پس از پیروزی انقلاب بوده است. مسئله کوچکی است اما با توجه به گستردگی مفهوم فرهنگ مفری شد که هر فعالیتی به عنوان فعالیت فرهنگی توجیه بشود و هر بودجه ای در این زمینه هزینه بشود. در تئاتر نسبت به سایر هنرها اوضاع اسفناک تر است زیرا تئاتر یک هنر زنده است و قابل کنترل به نحوی که برخی دوستان می خواهند نیست.
رایانی مخصوص درباره این بخش از صحبت های گیاهچی توضیح داد: به نظرم بودجه اختصاص یافته به تئاتر عالی نیست، خوب است اما پراکنده است. یعنی نهادهای مختلف دولتی و حاکمیتی که در حوزه تئاتر داریم بسیار زیاد هستند. از نیروهای مسلح، بنیاد شهید، وزارت ارشاد و حوزه هنری می توان نام برد. متاسفانه نگاه حاکمیتی که بتواند جریان های موازی را حذف کند و به یک وحدت رویه برسد وجود ندارد و در واقع خلأ برنامه ریزی و پژوهشی وجود دارد.
در ادامه گیاهچی بیان کرد: آی تی آی حدود هفتاد سال پیش و با جنگ جهانی شکل گرفت و بستری فراهم کرد تا روابط بینالمللی بتواند شکل بگیرد و کشورها از طریق نمایندگانی به هم مرتبط بشوند. رئیس آی تی آی ما یک فرد دولتی است در حالیکه تعریف این سیستم مبنی بر غیر دولتی بودن است. چگونه چنین چیزی ممکن است؟
چرا دستاوردی در آی تی آی نداشتیم؟
وی متذکر شد: آقای خاکی نماینده آی تی آی ما شدند ولی تشکیلات دولتی ایشان را به رسمیت نپذیرفت و یا به هر طریقی امکان حضور ایشان را در آی تی آی جهانی فراهم نکرد. یک دوره زیادی این فعالیت در تعلیق بود و سه سال حق عضویت ندادند که داشتند اخراج می شدند که در دوره آقای دشت گلی این پول را پرداختند. از ان مقطع به بعد مدیران وقت اداره کل مرکز هنرهای نمایشی به عنوان نماینده آی تی آی در این اجلاس شرکت کردند ولی تقریبا هیچ دستاوردی نداشتند چون نمایندگی جامعه تئاتر نداشتند.
وی با اشاره به اینکه ما از یک ظرفیت بسیار اساسی برای ارتباط با تئاتر جهان محروم هستیم علی رغم اینکه حق عضویت پرداخت می کنیم، گفت: ما چشم انداز روشن و قابل قبولی نداریم زیرا تمام فعالیت بینالمللی ما به یک جشنواره بینالمللی تئاتر فجر در روزهای برگزاری اش محدود میشود و در طول سال هیچ خبری نیست در حالیکه مسئله بینالمللی یک مسئله دائمی است. صرفاً یک چیز آماری است برای جلب رضایت مقامات بالادستی.
گیاهچی با اعلام اینکه مشکل اصلی ما صنف و جامعه تئاتری است، اظهار کرد: فعالیت و مطالبه آن صنف است که می تواند احیا و اصلاح کند. من به بهتر شدن فضا و اینکه حرکت های مناسب تری دارد انجام میشود اعتقاد دارم ولی فکر می کنم این حرکات کند است و متناسب با نیاز جامعه نیست.
وی در پایان توصیه کرد: الگوهایی که اینهمه سال ازشان استفاده نکردیم بررسی و معرفی شود، یعنی مثلا کتابچه ای داشته باشیم که ببینیم سیستم ساختار تئاتر در فرانسه چیست. نکته دوم این است که استفاده آماری نکنیم و نکته بعدی مستندسازی است. فعالیت هایی شده است ولی کسی مستندی از کار خود ارائه نمیکند و نکته آخر شفافیت است.
مجله شبانگاهی «چشم شب روشن» به تهیهکنندگی امیر قمیشی و با اجرای محمد صالح علا شنبه تا چهارشنبه ساعت 23 از شبکه چهار سیما پخش میشود.