اجرای نمایش «جعفرخان از فرنگ برگشته» اجرایی سالم و اصیل است

به گزارش ایران تئاتر، در دهمین نشست نقد صحنه تئاتر «جعفرخان از فرنگ برگشته» نوشته حسن مقدم به کارگردانی رحمت امینی مورد بررسی قرار گرفت و مخاطبان نیز با مهمانان این نشست به گفتگو پرداختند.

بر اساس این گزارش، در ابتدا بهزاد صدیقی نمایشنامه‌نویس و دبیر نقد صحنه درباره حسن مقدم نویسنده نمایشنامه «جعفرخان از فرنگ برگشته» گفت: نمایشنامه جعفر خان از متون مهم و شاخص ادبیات نمایشی نسل اول نمایشنامه‌نویسی است که به شیوه نمایشنامه‌نویسی غربی نوشته شده است. حسن مقدم، ذبیح بهروز و کمال الوزاره محمودی و چند تن دیگر از نمایشنامه‌نویسان آن دوره با دغدغه‌مندی در نگارش نمایشنامه‌نویسی به شیوه غربی اما بهره‌گیری از موضوعات جامعه خود و نیز به کارگیری برخی از شیوه‌های نمایش ایرانی تلاش کردند خود را بعنوان نمایشنامه‌نویسان دوره اول اثبات کنند.

او در ادامه یادآور شد: بدون شک کوشش‌های نمایشنامه‌نویسی این نمایشنامه‌نویسان سبب شد هم تئاتر به صورت جدی در فرهنگ و هنر ایران جای بازکند و هم تلاش های نمایش‌نامه نویسی نسل بعد از آنان تا نسل‌های بعدی و نمایشنامه‌نویسی دوره معاصر ادامه اشته باشد.

صدیقی سپس در خصوص اجرای این نمایش توسط رحمت امینی گفت: به نظرم این اجرا یک بار دیگر این فرصت را فراهم آورد تا هم مخاطبان حرفه‌ای شاهد دیده شدن این متن باشند و هم نسل جوان و دانشجو با این متن آشنایی لازم را پیدا کنند. اجرای نمایش «جعفرخان از فرنگ برذگشته» و اجرای نمایشنامه «جیجیک علیشاه» نوشته ذبیح بهروز توسط رحمت امینی نشان می‌دهد که او با دغدغه‌مندی به سراغ این متون رفته و بر آن است یک بار دیگر اجرای این متون را به محک درآورد و پیشینه غنی تئاتر و نمایشنامه‌نویسی‌مان را یادآوری کند. 

در ادامه این نشست رحمت امینی کارگردان این اثر ضمن سپاس از برگزارکنندگان این اثر در فرهنگسرای ارسباران و تشکر دبیر سلسله نشست‌های نقد صحنه که به طور مداوم چراغ نقد صحنه را روشن نگه می‌دارد، درباره چگونگی اجرای متن «جعفرخان از فرنگ برگشته» گفت: برای اجرای این متن دو گونه می‌شود برخورد کرد یا وفادارانه این نمایشنامه را به اجرا درآورد با به صورت بازنویسی. ابتدا قراربود این متن را با چند تن از نمایشنامه‌نویسان مثل نغمه ثمینی، حسین کیانی و کوروش نریمانی بازنویسی کنیم که به دلیل زمان اجرایی که برای ایام نوروز در نظر گرفته شده بود، فرصت لازم و کافی برای این کار نداشتیم و به همین دلیل و بدون حذف و اضافه کرن به متن و وفادار به نمایشنامه اصلی این اثر را در گروه تمرین و کارکردیم و به اجرا رساندیم که خوشبختانه با حضور بیشتر  تماشاگران و ارتباط خوب با تماشاگر به این اندازه از استقبال رسیدیم.

امینی سپس اضافه کرد: در مورد درک هر متن به نظرم نمایشنامه خوانی آن اثر در جمع متخصصان تئاتر و مخاطبان حرفه‌ای تئاتر است. چون در نمایشنامه خوانی می‌توانیم به نقاط ضعف و قوت متن نمایشنامه پی ببریم و این کار کمک به تمرین نمایش می‌کند. از طرفی متن ممکن است پیچیدگی‌های خاصی نداشته باشد یا نویسنده نخواسته چنین کاری کند یعنی اثرش را پیچیده کند اما با نمایش‌نامه خوانی می‌توانیم متوجه پیچیدگی‌های متن و مشکلات آن شویم. به همین دلیل پیش از اجرا و تمرینات اولیه، این متن را در زمستان 97 در موزه‌ حسن مقدم نمایش‌نامه‌خوانی کردیم و به مسائل متن و دشواری های اجرای آن پی بردیم.

این استاد دانشگاه هم چنین با اشاره به تراژدی نویسی یونان باستان برای شخصیت های بالادست جامعه گفت: در کمدی جعفرخان مخاطبان وضعیت خودشان را دیدند چنان که امروز به نوعی دیگر این وضعیت در جامعه دیده می شود. این نمایش‌نامه تمثیلی از وضعیت جامعه ی ایران است. جامعه ای که جعفرخان های دیگری آمدند و هم چنان دچار تضادهایی هستند.

وی در خصوص تغییران این متن در اجرا ی نمایش گفت: تغییرات این متن خیلی جزئی بود. به عنوان مثال مشت اکبر تبدیل به کاراکتر سیاه نمایش ایرانی شده اما دیگر سیاه نیست یا شخصیت فرامرز با شیطنت هایش دیگران را اذیت می کرد. البته همه ی تلاش مان در اجرای این متن  این بود که متن را با وفاداریی متن صورت اصلی اجرا کنیم و در اجرا به سمت لودگی نرویم.

پس از صحبت‌های رحمت امینی، علیرضا نراقی منتقد این نشست، در ابتدا در خصوص زندگی و آثار حسن مقدم گفت: به نظرم توجه به شخصیت و زندگی حسن مقدم راهنمای خوبی برای شناخت بهتر متن جعفرخان و دغدغه‌ای که در این متن دیده می شود، است. حسن مقدم به همراه اولین نمایش‌نامه‌نویسان ایران هم چون آخوندزاده، میرزاآقا تبریزی و مویدالممالک فکری ارشاد یک ویژگی و دغدغه مشترکی دارد و آن هم دغدغه‌های اجتماعی و روشنفکری است که به مسائل سیاسی اجتماعی ایران مربوط می‌شود.

نراقی در ادامه با اشاره به زندگی‌نامه و نامه‌های خانوادگی حسن مقدم به ویژه نامه‌هایی که او به برادرش می‌نویسد، گفت: در این نامه‌ها نوعی جدا افتادگی او از جامعه و تنهایی‌اش را در برابر جامعه‌ای که نمی‌تواند او را درک کند، می‌بینیم. از فقر و فاصله  طبقاتی گسترده جامعه تا تضاد سنت و مدرنیته و اینکه رسالت مهمی به عنوان فرزندانی از پدران مدیر و مسئولی که در این شهر دارند، در این نامه‌ها  سخن گفته است.

این منتقد همچنین افزود: سویه انتقادی نمایشنامه جعفر خان جامعه ایران است و شخصیت نویسنده هم چون شخصیت جوان جعفرخان در این جامعه درک نمی شود. جدا از این که شخصیت جعفرخان در این نمایش‌نامه در برابر حجم وسیعی از خرافه ها قرار می گیرد و نویسنده مسائل خرافه پرستی را مطرح و نقد می کند، این نمایش‌نامه نویسنده اش را به عنوان نمایش‌نامه نویس مدرنی نشان می دهد که سویه ی انتقادی هم به سنت‌های ایران دارد.

نراقی با اشاره به زنانه بودن نمایش‌نامه جعفرخان از فرنگ برگشته، یادآورشد: نمایش‌نامه جعفرخان به دلیل تصویر زنانه‌ای که در آن ساخته و ارائه می‌شود، نمایش‌نامه زنانه‌ای است. مادر جعفرخان که در مقابل جعفرخان است و بعنوان مرکز ثقلی است که با او تضاد دارد و بقیه شخصیت‌ها هم چون زینت و مش اکبر و دایی جان همه از مادر جعفرخان تبعیت می‌کنند. به این ترتیب این نمایش‌نامه به عنوان نمایشنامه زنانه‌ای دیده می‌شود.

داوود فتحعلی بیگی، کارگردان، نویسنده و پژوهشگر  در ادامه ی این نشست در ابتدای سخنان خود با اشاره به اینکه یکی از نکات مثبت اجرای نمایش جعفرخان این است که آقای امینی همه عواملش را از دانشجویان و دانش آموختگان تئاتر انتخاب کرده و البته سیستم آموزش دانشگاهی در پرورش دانشجویان تئاتر اشکال دارد، گفت: انتخاب این متن برای اجرا دارای اهمیت است چون امروزه مسئله ای را که در نمایش‌نامه مطرح می شود، هنوز در جامعه امروزی می‌بینیم. شاید افرادی که امروزه از فرنگ برمی‌گردند هم چون جعفرخان دارای چنین تغییرات شخصیتی نشده باشند اما نوعی خود باختگی هویتی در شخصیت آنان دیده می‌شود.

این استاد و پژوهشگر تئاتر هم چنین با یادآوری ایرانی بازی حسن مقدم و نیش و کنایه‌هایی که در این اثرش به مسائل سنت و مدرنیته و هم جامعه فرنگی و هم جامعه ی ایرانی می‌زند، در خصوص زبان کمدی در نمایش گفت: اساسا نمایش کمدی یا مضحکه یا نمایش شادی آور دارای دستور زبان است و این مسئله حائز اهمیت است. هم کمدی حرکت، هم کمدی کلام و هم کمدی موقعیت دستور زبان دارند و رسیدن به این تئاتر یا این نوع کمدی به تمرین و ممارست و مطالعات نیاز دارد.

فتحعلی‌بیگی در بخش دیگری از سخنان خود درباره ی تئاترهای کمدی شبانه و آزاد و نخستین مقاله‌ای که پس از مطالعه و تحقیقات زیادی درباره کمدی ایرانی و نمایش‌های شادی آور در سال 63 نوشته بود، گفت: من با دیدن و شنیدن آثار زیادی از نمایش‌های سیاه بازی متوجه شدم که شخصیت سیاه و این نوع نمایش ها چه چیزی را می‌گویند و به چه چیزی می‌خندند؟ بعد متوجه شدم که این‌ها با دستور زبان نانوشته که با کسب تجربه این دستور زبان به دست آمده، به این کمدی دست پیدا کرده‌اند.

او سپس اضافه کرد: به نظرم دکتر رحمت امینی به مرزهایی از این نوع کمدی رسیده است که کمی پخته شده و صیقل خورده و لحظاتی از این کمدی در این اثر دیده می شد. اجرای نمایش جعفرخان ...پس از اجرای جیجک علیشاه نشان می دهد که کارگردان چند قدم جلوتر رفته و امیدوار کننده است که اگر ادامه پیدا کند و در این عرصه مستمر باشد، به پختگی‌هایی هم می‌رسد. 

در ادامه نیز علیرضا نراقی گفت: نمایش جعفرخان اجرای ساده‌ای دارد. چون  نمایش‌نامه خیلی ساده نوشته شده و در نمایشنامه، انتقال داستان به سرعت و مسئله نمایشنامه به درستی و سادگی به مخاطب عرضه می‌شود و به نظرم این نمایش از این نظر پیشرو است.

 این منتقد در پایان سخنان خود گفت: بدون تعارف می گویم اجرای نمایش جعفرخان به دلیل وفادارای به متن اصلی و بن مایه ی آن که در آن سادگی رعایت شده، اجرایی سالم و اصیل است. میزانسن ها خیلی ساده است و یه همین دلیل می توان گفت اجرای دانشگاهی است و تکنیک هایی در این نوع آثار دانشگاهی دیده می شود که خیلی خوب مسائل آن انتقال پذیر است. از طرفی چون در میزانسن و در منتقل کردن جوهره متن کارش را درست انجام می دهد، اجرایی اصیل است. میشود گفت متن جعفرخان بدون تغییر خاصی در اجرا قوام بیشتری پیداکرده و شخصین مش اکبر در اتباط با مادر جعفرخان به عنوان همدم او اندکی نقش بیشتر و اضافه ای پیدا کرده است.

بهزاد صدیقی در پایان این نشست درباره ی اجرای این نمایش گفت: چنان که در یادداشت اخیرم درباره ی این متن نوشتم و منتشر کردم، ضمن انتخاب متنی درخور و مهم از نمایش‌نامه های دوره ی نخست نمایش‌نامه نویسی معاصر ایران توسط کارگردان و انتخاب بازیگرانی جوان که هدایت شده دست به اجرای نقش های خود می زنند و عمومن اغلب بازیگران راحت وروان نقش آفرینی می کنند و بازی هایی که بدون شلنگ تخته اندازی در صحنه ی سنگلج دیده می شود، به نظرم تماشاگر با اجرای نمایشی ساده و صمیمی روبه رو می شود و همین هم موجب اقبال و توجه تماشاگران به اثر می شود که امیدوارم برای نمایش های این چنینی تداوم بیایبد.

لازم به توضیح است در پایان این نشست پس از گفتگوی بازیگران با کارشناسان این نشست، لوح تقدیری از طرف مدیریت فرهنگی هنری منطقه سه و فرهنگسرای ارسباران به هر یک از مدعوین این نشست اهدا شد.

یادآور می‌شود سلسله نشست‌های نقد صحنه توسط باشگاه تئاتر فرهنگ سرای ارسباران با همکاری موسسه افرا مانا با هدف نقد و بررسی نمایش‌های در حال اجرای تهران، هر ماه در فرهنگسرای ارسباران برگزار می‌شود.