ایران تئاتر در سال حمایت از کالای ایرانی و بر اساس آرای صاحبنظران بررسی کرد
پیشنهادهایی در مسیر رسیدن به تولید تئاتری پایدار
ایران تئاتر: در شرایطی که آمارها و نشانههای بسیار از ظرفیتهای تولیدات تئاتری در شکل گرفتن یک چرخۀ اقتصادی پر دامنه در جامعه تئاتر حکایت دارند، پیش رفتن در مسیر رسیدن به استقرار و پایداری کامل این چرخه نیازمند چه تدبیرها و چگونه حمایتهایی است؟
واضح است که چرخۀ تولیدات تئاتری کشور در کلیت خود نوعی کارآفرینی متمرکز را شکل میدهد که با در نظر گرفتن فعالیت جامعۀ آماری قابل اعتنا، نشان از ظرفیتهای بالفعل و بالقوۀ بسیار در این عرصه دارد. یک بازنگری اجمالی در کمیت تولیدات تئاتری کشور کافی است تا متوجه شویم در این عرصه با چرخۀ اقتصادی خود اتکا و پایداری مواجهیم که جمعیت قابل ملاحظه ای از نیروی انسانی مرتبط با این فعالیتها را پوشش میدهد و به عنوان یک حرفۀ پایدار معاش آنان را تأمین میکند. دادههای میدانی و آمارهای رسمی مراکز هنری حاکی از این است که به طور متوسط موازنۀ قابل قبولی در عرضه و تقاضای تولیدات تئاتری در کشور در جریان است و اکثریت این تولیدات توانستهاند در ارائۀ محصول خود به مخاطب موفق عمل کنند. جای خوشبختی است که میتوان گفت تولیدات نمایشی کشور چه در عرضه و چه تقاضا از ظرفیتهایی بیشتر از اینها حکایت دارند که برای نمونه موفقیتهای چشمگیر اقتصادی برخی از گروههای نمایشی را در این ارتباط میتوان مثال آورد.
بدون تردید شناسایی فرصتهایی که میتوانند امکان اشتغال پایدار را در عرصه هنرهای نمایشی کشور بیش از پیش فراهم کنند، از مهمترین گامها در رسیدن به نتیجه مطلوب در این زمینه است. اما این نتایج چگونه و از چه مسیرهایی قابل حصول است؟
این مهم به ویژه در سالی که مقام معظم رهبری مسئله اصلیِ را اقتصاد و معیشت مردم خواندند و با تأکید بر «تولید ملی» بهعنوان محور اساسی در حل مشکلات اقتصادی، فرمودند: «اگر تولید ملی با همت و پیگیری همگانی شتاب بگیرد، بسیاری از مشکلات معیشتی مردم و مسائل اشتغال و سرمایهگذاری حل خواهد شد و آسیبهای اجتماعی کاهش زیادی خواهد یافت، بر همین اساس، نام و شعار امسال را حمایت از کالای ایرانی قرار دادهام»، می تواند مصداقی قابل اعتنا از تولید ملی باشد و با این رویکرد که منجر به همت عمومی خواهد شد توجه به ظرفیتهای هنرهای نمایشی ایران در سال «حمایت از کالای ایرانی» را به عنوان یک ضرورت انکار نشدنی معرفی کند.
گستردگی فعالیتهای نمایشی و پاسخ به نیازهای فارغ التحصیلان تئاتر
امیر دژاکام بازیگر، کارگردان و مدرس تئاتر اعتقاد دارد که روند فعالیتهای تئاتری در این سالها که بخشی از آن با گسترش تماشاخانههای خصوصی و فعال شدن هنرمندان در قالب گروههای نمایشی همراه بوده، چرخه ای را شکل داده که در مجموع به بزرگ تر شدن بدنۀ تئاتر کشور منجر شده است و به این ترتیب فرصتهای بیشتری برای ارائۀ آثار نمایشی ایجاد کرده است. او در همین زمینه اعتقاد دارد که به همین نسبت دایرۀ مخاطبان و تماشاگران تئاتر نیز به دنبال تنوع بیشتر در کثرت رویدادهای تئاتری افزایش قابل توجهی یافته است.
این کارگردان تئاتر با اشاره به روند رشد کمی و کیفی بدنه تئاتر در این سالها میگوید: آنچه امروز به عنوان فرصتهای تازه در فعالیتهای نمایشی شناسایی می کنیم، در حقیقت حاصل روندی است که بیش از یک دهه است آغاز شده و به مرور رشد کرده تا به اینجا رسیده است. در اوایل این روند و برای نمونه در بخش تأسیس تماشاخانههای خصوصی شاهد بودیم که این مراکز اگرچه فرصتهایی را برای فعال تر شدن طیفهای وسیعتری از هنرمندان تئاتر فراهم آوردند، اما در ابتدا از وضعیت مناسب و استانداردی برخوردار نبودند. این روند در ادامه اما به ایجاد تماشاخانههایی با استانداردهای بالاتر، از جمله پردیسهای تئاتری منجر شد که با تعدد سالنها و امکانات ارائهآثار نمایشی پذیرای جمعیت بیشتری از فعالان تئاتر شدهاند.
این کارگردان شناخته شده تئاتر در خصوص ظرفیتهای قابل تصور در زمینه گسترش بیشتر مراکز و فعالیتهای تئاتری نیز میگوید: واقعیت این است که شخصاً ظرفیتهای بسیاری در این عرصه میبینم و معتقدم این روند همچنان میتواند در مسیر تکامل و بهره وری های بیشتر گام بردارد. تردیدی نیست که افزایش مراکز فعال در عرصه تئاتر، به ایجاد گروههای نمایشی بیشتر و افزایش فعالیت گروههای نمایشی موجود خواهد انجامید. قطعاً در چنین مسیری شاهد این خواهیم بود که به مرور جامعه بزرگتری از تولیدکنندگان و دست اندرکاران هنرهای نمایشی شکل خواهد گرفت. این روند از آنجا حائز اهمیت است که میتواند در آینده تا اندازه ای به نیازهای فارغ التحصیلان و خروجیهای دانشکدههای تئاتر در پاسخ بگوید.
حمایت از تئاتر به عنوان صنفی بزرگ و فراگیر
داریوش مودبیان، بازیگر و کارگردان تئاتر یکی از عوامل مؤثر در پایداری فعالیتهای تئاتری را در توجه به کارکرد گروههای تئاتری عنوان کرده و میگوید: تئاتر یک صنف اعلا و بزرگ است که صنوف مختلفی را در خود جا میدهد. برای اینکه ما یک گروه تئاتری داشته و به طور مستمر در کنار هم باشیم و تولید را پیش ببریم و در واقع در صنعت تئاتری شرکت داشته باشیم احتیاج به این است که تعاریفش را بشناسیم. یک مسئله مهم در این رابطه این است که تماشاخانههای خصوص در حال حاضر خود در تولید تئاتر نقشی ندارند. این مراکز در حقیقت گاراژهای تئاتری هستند که فضایی را برای اجرای نمایشها اجاره میدهند. ما ابتدا باید ساختار اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور را بشناسیم و سپس ساختار فرهنگی و تولید فرهنگی را در یک ساختار اقتصادی معنا کنیم. در چنین شرایطی است که می توان به سمت پایداری فعالیت های نمایشی حرکت کرد. مرکز هنرهای نمایشی هم اگر قصد حمایت از تولیدکنندگان مستقل را دارد باید از گروههای نمایشی حمایت کند. درست است که تولید تئاتری از نظر کمی افزایش یافته اما از نظر کیفی هم همینطور بوده است؟
این کارگردان تئاتر در خصوص سرمایه گذاریها و حمایتهای مالی از تولیدات نمایشی مستقل میگوید: کمتر دیدهایم که صاحبان سرمایه در بخش فرهنگی به ویژه در تئاتر سرمایه گذاری کنند. در حقیقت بیش از همه خود تئاتریها هستند که سرمایههای خود را به این سمت آوردهاند و چرخۀ تولید و عرضه تئاتر را وسعت بخشیده اند.
اعطای امتیازات ویژه در جهت حمایت از تولیدات نمایشی
بهروز غریبپور کارگردان تئاتر و مدیر فرهنگی ضمن تأیید اینکه ازدیاد سالنهای نمایش و تماشاخانهها به افزایش تولیدات تئاتری، همچنین افزایش تماشاگران تئاتر در این سالها منجر شده میگوید: حمایت از مراکز مستقل تولید و عرضه تئاتر در پایداری این فعالیتها همچنین در ارتقای سطح کیفی آثار بسیار تاثیرگذار میتواند باشد. در بسیاری از پایتختهای کشورها گروههایی را میبینیم که به معنی واقعی مستقل و خوداتکا هستند؛ یعنی تماماً به یک گروه تعلق دارند، صاحب هیات مدیره مستقل هستند و تمامی مراحل تولید و ارائه نمایشها را مستقلآً پیش میبرند. با این حال همین گروهها از امتیازاتی چون معافیت مالیاتی و اجازه جذب اسپانسر برخوردار هستند و مشخصاً از حمایتهای شهرداریها در فعالیتهایشان بهره میبرند به این ترتیب نه تنها مرکز هنرهای نمایشی و وزارت ارشاد بلکه شهرداریها با توجه به تجربیات جهانی میبایست در حمایت از تولیدات گروههای نمایش گام بردارند تا توانایی سرپا ایستادن و ادامه فعالیتهایشان را به دست آورند.
این مدیر فرهنگی پیشکسوت همچنین در خصوص مشاهداتش از حمایت از تولیدات نمایشی در دیگر کشورهای جهان گفت: تجربه ای که خود من شاهدش بودم این چنین بود که در شهر رم ایتالیا و در سال 1977 شهرداری یک سری مؤلفهها برای فعالیت تماشاخانههای خصوصی در نظر گرفت که بر اساس موقعیت جغرافیائی، وضعیت ساختمان و ظرفیت سالن تعریف میشدند. آن موقع حدود سه هزار تماشاخانه شناسایی شده بود تا به نسبت موقعیتشان ازحمایت های شهرداری بهره مند شوند. متاسفانه در کشور ما شهرداریها در این زمینه نقش بسیار کمرنگی دارند و دلیلش هم به عقیده من این است که از نتیجه چنین اقداماتی آگاهی ندارند. گویا واقف نیستند که شهرداری نهادی است برای ارتقای دانش و معنویت شهروندان در جهت کم کردن آسیبهای اجتماعی و ایجاد رابطه ای مستحکم تر میان شهر و شهروند؛ وچون از این وظیفهها غافل شده متاسفانه بخشی از معضلات همچون هزینههای شهری و خدماتی که گروههای نمایشی و سالنها با آنها دست به گریباناند و به طور مشخص در ارتباط با شهرداریها قرار میگیرد، ادامه راه را برای آنها دشوار میکند.
برنامهریزیهای مدون و قاعدهمند در مسیر استقرار تولید پایدار
تاجبخش فنائیان کارگردان و مدرس تئاتر در همین زمینه اعتقاد دارد در کنار آنچه تئاتر دولتی میخوانیم، تئاتر خصوصی یا مستقل به یک فعالیت سازمان یافته، قوی و با تعریف معیارهای اقتصادی و فرهنگی دست پیدا کند. اگرچه طی سالهای گذشته فعالیتهایی را در عرصه گسترده تر شدن بدنه عمومی تئاتر شاهد هستیم، اما پایداری و استمرار این فعالیتها نیازمند تعریف دقیقی در ساختارها است. آنچه در این سالها شاهد آن بودهایم فعالیتهای خودجوش و خودانگیخته ای بوده که طبیعتاً برای افزایش ظرفیتها و ایجاد پایداری نیازمند حمایتهایی از دیگر بخشهای جامعه خواهد بود. در واقع بازدهی این فعالیتها به نحوی که در دراز مدت به سازوکاری پایدار و دائمی تولیدات نمایشی منجر شود علاوه بر اینکه به برنامهریزیهای مدون و قاعدهمند نیاز دارد، حمایتهای همه جانبۀ دیگر نهادها و طیفهای مختلف اجتماع را میطلبد.
این مدرس تئاتر در خصوص نحوۀ سازماندهی فعالیتهای تئاتری به شکلی که منجر به ایجاد ساز وکاری پایدار در عرصه تولیدات نمایشی شود، بیان کرد: قدر مسلم اینکه منظور از سازماندهی فعالیتهای بدنه تئاتر کشور تعیین قواعدی نیست که تنها روندی بروکراتیک را برای فعالیتها تعریف میکند؛ بلکه معیارها و ضوابطی که در سازماندهی این فعالیتها مورد نظر است در حقیقت روندی بنیادین و علمی است که سیاست گذاریهای آن از شورای انقلاب فرهنگی آغاز میشود و در ادامه با تشکیل کارگروههایی علمی که صلاحیت سیاست گذاری در این زمینه را دارند تکمیل میشود و به این ترتیب چارچوبهای علمی درستی تهیه و تدوین خواهد شد اما نه به آن شکل که زمینه دخالت و تعیین تکلیف در تمام جزئیات ریز و درشت هدف باشد . باید توجه داشته باشیم که چارچوبها همیشه دست و پا گیر و بسته و محدود نیستند و زمانی که ما برای پروسه ای چارچوبی داشته باشیم امکان خلاقیتهای فراوان هم در این چارچوب وجود دارد. در هر حال تعریف چارچوبها برای بهبود آشفتگیهایی است که ممکن است در فعالیتهایی که در گستره ای به اندازه یک کشور میافتد در هر حال با آنها روبه رو باشیم. به اعتقاد من در پیش گرفتن چنین مسیری می تواند به چرخه تولید و ارائه آثار نمایشی پایداری ببخشد و تداوم و استمرار حیات حرفه ای فعالان این عرصه را تضمین کند.
لزوم حمایت نهادها و دستگاهها از تولیدات تئاتری
حسین پاکدل بازیگر و کارگردان تئاتر در ارتباط با میزان تواید نمایشی توسط گروههای مستقل و خود اتکا معتقد است: بخش بسیار بزرگی از آثار نمایشی توسط این بخش از فعالان تئاتری است که شکل میگیرد. واقعیت این است که افراد علاقهمند و حرفهای تئاتر تمام وقت و انرژی و سرمایههای اندک خود را در این مسیرهزینه میکنند که حمایت از این فعالیتها قدر مسلم بر پایداری و توسعه آنها یاری خواهد رساند. نکته اینجاست که تمام سازمانها بودجه برای تئاتر دارند اما مطلقاً صرف تئاتر نمیشود. زمانی تئاتر ما میتواند به سمت توسعه پایدار برود که این مشارکت و حمایت برای کسی که سرمایهگذاری میکند نیز در بردارنده امتیازاتی باشد .
این بازیگر تئاتر در خصوص نحوه حمایتهایی که میتوان به فعالان و گروههای خوداتکای تئاتری در مسیر پایداری این فعالیتها اختصاص داد میگوید: در اکثر کشورهای دنیا کمپانیهای حرفهای تئاتری براساس میزان فعالیتی که دارند از وزارت فرهنگ هر کشور یا شهرداریها که وظیفهشان حمایت از این کمپانیهاست، حمایت میشوند. همچنین با توجه به اینکه این کمپانیها طولانی مدت اثری را اجرا میکنند میتوانند اسپانسر و حامی بگیرند. در حقیقت این کمپانیها هستند که با شرکتها و برندهای معروف ارتباط دارند و این سازمانها بخشی از درآمدشان را به فعالیتهای فرهنگی کمک میکنند از جمله تئاتر، از همینرو یک هنرمند تئاتر دقیقاً مانند یک پزشک و یک متخصص در سطح قابل قبولی زندگی میکند چراکه هم امنیت شغلی دارد و هم موقعیت خودش را دارد. سازمانهای مربوطه رعایت استانداردها را مد نظر دارند و مجموعه این استانداردها باعث میشود کارهای شاخص اجرا شود که در نهایت درآمدزا نیز باشند. ضمن اینکه نمایش و اثر نمایشی متمرکز در یک شهر و یا منطقه نیست بلکه اینها سفر میکنند و از سفرهایشان درآمد کسب میکنند.