با تئاتر می‌توان اصول انسانی را در جامعه ترویج و نهادینه کرد

 ایرج راد فارغ التحصیل کارشناسی نمایش از دانشکده هنرهای زیبا - دانشگاه تهران، کارشناسی ارشد کارگردانی تئاتر از دانشگاه کاردیف(انگلستان) و عنوان درجه یک هنری از شورای ارزشیابی هنرمندان کشور است. راد ‌آغاز فعالیت تئاتری خود را از سال 1337 با اجراهایی برای کودکان و گذراندن دوره فن بیان و تئاتر در کلاس‌های مهین دیهیم(کر ملی تهران و خانه جوانان) در سال 1338  آغاز نمود. او بازی در نمایش‌های ‌‌‌قرعه برای مرگ، ‌دیو پری، باران‌ساز، حادثه در ویشی، آریا اکاپو، ‌آی با کلاه آی بی‌کلاه، ‌مردی که مرده بود و خود نمی‌دانست، ‌سیاه زنگی مرد فرنگی، ‌افول، سیاوش بر باد، بازرس، بنگاه تئاترال، لبخند باشکوه آقای گیل، ابراهیم توپچی و آقا بیگ، سربازها، مرده‌های بی‌کفن، مروارید‌، آمیزقلمدون، ‌دادگاه نورنبرگ، شب روی سنگفرش خیس، ‌باغ شب‌نمای ما، نوبت دیوانگی، قصه تلخ طلا، کوری،رویاهای رام نشده، رودکی، ‌نمایش‌های پانتومیم، پله بین‌ها در تدارک قیام و ‌سوگ سیاوش را در کارنامه خود داشته و در نمایش های جانشین، تجاوزگران،دکتر فاستوس ، دکتر کنوک، مهاجران، ماهان کوشیار و دیو پتری به عنوان کارگردان و بازیگر حضور داشته‌است. راد در تله تئاتر های ایستگاه، آریا داکاپو، گربه سیاه، کشتی نوح و ‌در پوست شیر ایفای نقش نموده است و کارگردانی تله تئاترهای در شاهراه، دکتر فاستوس و نشان را به عهده داشته است و در عرصه تصویر و سینما و تلویزیون نیز بازی در سریال‌های امیرکبیر، وزیر مختار، سنگ و شیشه، ‌در پناه تو، ‌در قلب من، ‌گمشده، ‌تلفن مشترک، راهی به سوی خانه، ‌بازی زندگی، ‌افسون، ‌مزرعه کوچک و گارد ساحلی و فیلم‌های سینمایی پستچی، دایره مینا، بنگاه تئاترال، ‌گردباد، اجاره‌نشین‌ها، ‌جعفرخان از فرنگ برگشته، ویزا، طوبی، ‌چون ابر در بهاران، نصف جهان، سهراب تا سهراب، شور عشق، هفت ترانه‌ و ‌شمعی در باد‌ را در کارنامه هنری تصویری خود دارد. ایرج راد مجری و نویسنده 112 برنامه رادیویی نیم ساعته هفتگی به نام تئاتر روز که شامل اخبار، رویدادهای تئاتر ایران و جهان و نقد و مصاحبه از سال‌های 1351 تا 1353 بوده است. او به مدت 2 سال مدرس در دانشکده هنرهای زیبا – دانشگاه تهران، یک سال دانشکده سینما ـ تئاتر – دانشگاه تهران، یک سال مکتب‌خانه هنر و چند سال کلاس‌های آزاد دانشگاه نبی‌اکرم تبریز نیز بوده است. ایرج راد از جمله هنرمندان بزرگ و مطرحی می باشد که داوری جشنواره‌های فجر، منطقه‌ای، استانی، رضوی، دفاع مقدس، عاشورایی و ارتش را در کارنامه هنری و حرفه ای خود دارد. او عضو هیأت موسس خانه سینما و سه دوره عضو هیأت مدیره و دبیر انجمن بازیگران سینما، عضو هیأت موسس و هیأت مدیره سندیکای هنرمندان تئاتر اوایل انقلاب، عضو هیأت مدیره خانه تئاتر از بدو تاسیس تا به امروز، مدیریت خانه تئاتر تا دوسال قبل را در کارنامه کاری دارد. داستان نمایش آمیز قلمدون در باره پیرمردی بازنشسته و اهل فرهنگ و ادب به نام آقای شکوهی است، بیش از ۴۰ سال است که با همسرش شوکت، زندگی ساده و بدون تجملی دارند. آنها دو دختر به نام‌های ماندانا و رکسانا دارند که هریک پس از ازدواج پی زندگی خود رفته‌اند و مشکلات و گرفتاری‌های خاص خود را دارند. خانم شکوهی که از یکنواختی زندگی خسته شده است، تصمیم گرفته به خارج از کشور سفر کند. آقای شکوهی هم تمام دلخوشی‌اش، موفقیت‌های دوران کارمندی و مرور خاطرات شیرین گذشته‌ است و این واقعیت مهم که هرگز در دوران کارمندی از موازین اخلاقی خود خارج نشده و همواره کارمندی صدیق و درستکار بوده‌ است. از طرفی آنها همسایه‌ای فضول و ثروتمند به نام «حشمت» دارند که مدام خانم شکوهی را درباره زندگی ساده‌شان تحریک می‌کند. آقای شکوهی که عشق و علاقه‌ای زلال و بی‌چون‌وچرا به همسرش شوکت دارد، در فصل پایانی نمایش، شاخه گلی را که در باغچه پرورش داده، به همسرش هدیه می‌کند و برای همیشه خاموش می‌شود. نمایش آمیز قلمدون نوشته اکبر رادی و به کارگردانی هادی مرزبان خرداد و تیرماه با بازی ایرج راد، فرزانه کابلی، نوشین تبریزی، آذر خوارزمی، سمیرا کریمی، حسن عسگری و رضا جلالوند در سالن دکتر ناظر زاده کرمانی اجراهای عمومی خود را آغاز کرده است. با ایرج راد در باره ایفای نقش آقای شکوهی و همکاریش با هادی مرزبان گفت وگویی انجام داده ایم.

 

در کارنامه کاری شما بازی در بیش از هفت نمایش از اکبر رادی دیده می شود؛ برای شما حضور در نمایش هایی که بر اساس متن های رادی روی صحنه می رود چه ویژگی هایی دارد؟

اکبر رادی جزو موثر ترین و بهترین های نمایش نامه نویسان تاریخ معاصر  ادبیات نمایشی ایران است. کارهای ایشان در ابعاد مختلف هنری و اجتماعی قابل ارزیابی و بررسی است. به عنوان بازیگری که برای کارهای ایرانی اهمیت و ارزش مضاعفی قائل است، همیشه اولویتم بازی در نمایش های ایرانی بوده و هست و وظیفه ما است که در راستای اعتلای نمایش های ایرانی گام برداریم و مخاطب ایرانی با این رویه عادت می کند که بیشتر برود و این نمایشها را در تماشاخانه ها ببیند.

 

آیا با هادی مرزبان هم بعد از همکارهای متعدد به یک زبان مشترک رسیده اید؟

همینطور است. هادی مرزبان اغلب نوشته های رادی را روی صحنه اجرا کرده است و من به سبک کاری مرزبان علاقه دارم.

 

در دهه هفتاد در اولین اجرای نمایش آمیز قلمدون  نقش آقای شکوهی را ایفا کرده بودید ؟

در سال 1377 اجرای بسیار موفقی از این نمایش نامه داشتیم. بعد از آن در شهرستان ها اجرای این نمایش به خصوص در شهر اصفهان مورد استقبال خوب مردم قرار گرفت. بیست سال از آن اجرا گذشته و شرایط جامعه و نوع نگاهها بسیار تغییر کرده است. این روزها تکنولوژی با سرعت عجیبی به جلو می رود و ما هم تلاش کردیم این مسائل را در اجرای جدید مورد نظر قرار بدهیم.

 

یکی از نکات قابل بحث این نمایش تمرکز روی شخصیت آقای شکوهی به عنوان یک آدم شرافتمند است؟

آقای شکوهی تلاش کرده سالم و درست زندگی کند و طبق قانون و عرف حرکت کرده و همیشه به راه راست اعتقاد داشت و آدم پاک، زلال و شفافی بوده است. نکته مهم وفادار بودن کارگردان به بن مایه اثر در باره اهمیت داشتن صداقت در زندگی است. آقای شکوهی نمایش برای رسیدن به چنین مسئله ای خیلی از سختی و ناملایمات را تحمل می کند و از اصول و رویه اش دور نمی شود. معتقدم در تئاتر می شود با پرداختن به این مسائل اصول انسانی را در جامعه ترویج و نهادینه کرد.

 

بازتاب مخاطبان در این مدت اجرا چگونه بوده است؟

من به واکنش های مخاطب در این مدت دقت کرده ام. برای مخاطب میانسال دیدن این کار پر از نوستالوژی  و خاطره بود و برای جوان ها منش و رویه آقای شکوهی جذابیت داشته است.

 

با گذشت بیست سال از اجرای اول و افزایش سن شما، آیا ایفای نقشی که تقریبا هم سن و سال شما است برایتان جذابیت بیشتری پیدا نکرده است؟

در دهه هفتاد من مرد میانسالی بودم و مجبور بودم پیری و کهولت آقای شکوهی را با توسل به تکنیک بازی کنم. اما این روزها بیشتر نقش را می فهم و رفتار و خلقیاتش را درک می کنم و  خیلی راحت تر  این نقش را بازی می کنم. البته در اجرای اول هم رفتار و شیوه زیست آقای شکوهی برایم قابل درک بود.

 

فرهنگی بودن آقای شکوهی چقدر در خلقیات و منش متواضعانه او نقش و سهم دارد؟

تاثیرات زیادی دارد. نوع نگاه و جهان بینی یک آدم با سبقه فرهنگی با یک آدم عادی بسیار متفاوت است و سواد و دانسته های آقای شکوهی باعث خرد و محجوبیتش شده است. سطح شعور و دانش آقای شکوهی باعث شده تا آدم زیاده خواهی نباشد و زندگی را سهل و آسان ببیند.

 

نوع رابطه آقای شکوهی با همسرش هم مثال زدنی است؟

درست است. زن آقای شکوهی هم زن بساز و مهربانی است؛ اما تحت تاثیر حرف های زن همسایه قرار می گیرد و خوبی متن رادی این است که شخصیتها را خوب و بد مطلق ترسیم نکرده و همه این آدمها دارای قوت و ضعف هستند.

 

 

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی