نیوشا محرابی نویسنده و کارگردان نمایش «روز بیستویکم» در گفتوگو با ایران تئاتر
یک لول تریاک بده یک نان بگیر
نیوشا محرابی نویسنده و کارگردان نمایشنامه «روز بیستویکم» شنیدن خاطرهای از زبان مادربزرگش که در سن پنج، شش سالگی و در دوران قحطی دهه ۲۰ شمسی مجبور بوده برای گرفتن یک قرص نان، یک لول تریاک به نانوا بدهند را جرقه اصلی نگارش و شکلگیری این اثر عنوان کرد.
تماشاخانه مهرگان این روزها میزبان نمایشی «روز بیستویکم» است. نمایشی که خالق آن با قصهای از تاریخ معاصر و نه چندان دور کشورمان سعی دارد قسمتهایی از تاریخ معاصر کشورمان را به یاد مخاطب خود بیاورد که با اینکه زمان زیادی از آن نگذشته اما آنطور که باید و شایسته است به آن مقطع به خصوص در هنر تئاتر پرداخته نشده است. برشی به دهه 20 شمسی و روایت قصهای عاشقانه که در دل رویدادهای تاریخی به نوعی محو میشود.
نیوشا محرابی نویسنده و کارگردان نمایش «روز بیستویکم» در گفتوگو با ایران تئاتر درباره ایده اولیه شکلگیری نگارش این نمایشنامه گفت: یکی از خاطرههایی که مادربزرگم از شهریورماه 1320 که حدود پنج، شش ساله بوده و سالها پیش برای مادرم تعریف کرده بود، اولین جرقه برای نگارش این متن را در ذهن من ایجاد کرد. در آن دوران شریط به شکلی شده بوده که به مادربزرگم که یک بچه 5، 6 ساله بوده میبایست برای گرفتن یک قرص نان، با یک لول تریاک که به او میدادند به نانوایی میرفته تا یک قرص نان بگیرد. در واقع شنیدن این خاطره باعث شد که من درباره آن دوران و مسائل و مشکلاتی که جامعه در آن مقطع با آن روبرو بوده تحقیق کنم. ضمن اینکه به طور کلی پرداختن به چنین فضاهایی جزو علاقه شخصی خودم نیز هست و همه اینها به مرور دست به دست هم داد تا این متن شکل بگیرد.
محرابی در ادامه با بیان اینکه سعی کرده در این اثر فضا، زمان و مکان را در اختیار داستان خودش قرار بدهد به طوریکه نهایتا خاطرهی فوقالذکر به نوعی در دل متن گم میشود با تاکید مجدد بر اینکه جرقه اصلی این اثر به همان خاطر بازمیگرددد، در پاسخ به این سوال که چرا با توجه به اهمیت پرداختن به تاریخ معاصر در هنر تئاتر در میان کارگردانهای تئاتر افرادی که علاقهای به پرداختن به تاریخ معاصر داشته باشند خیلی نیست و گونههای دیگر نمایشی مثل کمدی را بیشتر ترجیح میدهند عنوان کرد: ببینید من خودم من کلا مخالف هیچ چیزی نیستم اما به طور کلی در حال حاضر اکثر کسانیکه در حوزه تئاتر فعال هستند و میخواهند به حیات هنریشان هم ادامه بدهند و از نظر مالی نیز اوضاعشان بهم نریزد، پیش خودشان میگویند که الان چیزی که شاید مخاطب بیشتر دارد کارهای کمدی است، به همین خاطر من هم اگر در بروشورم مینوشتم کمدی «روز بیستویکم» شاید تعداد مخاطبانی که برای تماشای کار میآمدند خیلی بیشتر از این میبود. در واقع به نظر میرسد که این بیشتر یک حربهای است که بسیاری از کارگردنها استفاده میکنند تا بتوانند به کار هنریشان ادامه بدهند. البته این را هم باید در نظر گرفت که آدم باید در این موقعیت باشد و بعد قضاوت کند، مثلا من خودم در حال حاضر با این مسئله به شدت درگیر هستم ولی واقعیت اینست که در نهایت من ترجیح میدهم که کاری را که دوست دارم و حرفی برای گفتن دارد را اجرا کنم تا وقتی تماشاگران از سالن خارج میشود حتی برای چند دقیقه هم که شده به کارم و نمایشی که دیده فکر بکنند. بعبارتی اگر حیات هنری من بعد از این کار ادامه داشته باشد بازهم این روش را ادامه میدهم.
نویسنده و کارگردان نمایش «روز بیستویکم» در ادامه درباره روند اجرای این اثر نمایشی با یک گروه حرفهای نیز توضیح داد: این نمایش در واقع پروژه عملی پایاننامه کارشناسی ارشد من هست و در واقع متن آن در سال 95 نوشته شده و به صورت خیلی اتفاقی فضای نمایش با فضای فعلی جامعه شبیه شده و بسیاری تصور میکنند که من این متن را با توجه به اتفاقات روز و شرایط فعلی جامعه نوشتهام. در حایکه زمانیکه من این متن را مینوشتم شرایط اجتماعی به این شکل نبود و با توجه به اینکه تاریخ تکرار میشود شاید بتوان گفت که ناخواسته با مسائل مطرح شده در متن با مسائل امروز جامعه به نوعی تطبیق پیدا کرده است.
این کارگردان تئاتر تصریح کرد: حتی بسیاری به من میگویند که تو از شرایط اجتماعی سوءاستفاده کردی، در حالیکه واقعا اینگونه نبوده و کاملا اتفاقی مسائل موجود در متن با جریانات امروز همسو شده است.
محرابی در ادامه درباره استفاده از موسیقیهای ایرانی در صحنههای مختلف نمایش «روز بیستویکم» نیز توضیح داد: نکته دیگر اینکه به طور کلی فضای نمایشهای سنتی و ایرانی و همینطور کارهای رئالیستی همیشه جزو علایق من بوده به همین خاطر هم انتخاب این فضا به خاطر احساس نزدیکی شخصی من به این فضا بوده است.
او در ادامه درباره استفاده از قطعات موسیقایی ساز و ضربی در این اثر نیز توضیح داد: بسیاری فکر میکنند که علت استفاده من از چنین فضایی برای این است که تنها فضای کار را کمی تغییر بدهم در حالیکه قطعا چون نیاز بوده از آن موسیقیها استفاده شده و ضمن اینکه این را هم باید اضافه کنم که مادربزرگ من جزو آخرین زنانی بوده که در خانهشان نمایشهای زنانه داشتند و مردپوش بوده. یعنی من تا هفده، هجده سالگی در خانهمان چنین نمایشهایی اجرا میشده و من خودم از نزدیک این اشعار را شنیدم و در واقع این قطعات حاصل تجربه کودکی من هستند. یعنی من اتفاقاتی که در این نمایش میافتد را من از نزدیک و در دوران کودکی دیدهام.
محرابی همچنین درباره انتخاب بازیگران حرفهای و رفتن به سراغ بازیگرانی همچون ایوب آقاخانی، سروش طاهری و.... نیز اظهار کرد: راستش در اینباره خیلیها به من گفتند که لقمه بزرگی برداشتی و ممکن است که زمین بخورم اما واقعیت این است که من برای نقشی که آقای آقاخانی بازی میکنند از قبل تنها کسی که در ذهنم بود و روی صحنه میدیدم ایشان بود. از طرف دیگر اینکه آقای آقاخانی استاد من بودند و این ترس و دلهره را داشتم که ممکن است بازی در این نقش را قبول نکننند اما خوشبختانه بعد از خوادن متن قبول کردند و برای من هم افتخار بزرگی است که استادم پذیرفتند که در نمایش من بازی کنند.
کارگردان نمایش «روز بیستویکم» درباره طراحی صحنه این اثر نیز گفت: واقعیت این است که یکی محدودیتهایی که من درباره طراحی دکور داشتم این بود که مسئولان سالن به من گفتند که باید در عرض 10دقیقه دکور را جمع کنم و نمیتوانم دکور ساختنی داشته باشم. مسئله دیگر این بود که از روز اولی که این نمایشنامه را نوشتم همیشه یک فرش ایرانی در ذهنم روی صحنه وجود داشت و حتی صندلیهای لهستانی که برای این کار استفاده کردم صندلیهای اصل هستند. یعنی در جزئیات سعی کردم همه موارد را رعایت کنم اما واقعیت این است که اگر در سالن دیگری اجرا میرفتم قطعا دکور و طراحی صحنه کار شکل دیگری داشت.
او درباره انتخاب سالن مهرگان برای اجرای این نمایش نیز اظهار کرد: انتخاب سالن مهرگان دو دلیل عمده داشت؛ یکی اینکه وقتی متن را ارائه کردم خیلی استقبال کردند ولی در دیگر سالنها واقعا رفتارهای بسیار بدی با من شد و من هم تحت هیچ شرایط زیر بار رفتار بد نمیروم. دوم اینکه از نظر مالی مسئولان تماشاخانه مهرگان خیلی با من همراهی کردند. یعنی خیلی کم پیش میآید که در بین سالنهای خصوصی مجموعهای باشد که با کارگردانهایی مثل من اینگونه همکاری کنند و کنار بیایند.
او در پاسخ به این سوال که آیا تا امروز در مجموع از اجرای این نمایش راضی هست یا نه، گفت: در مجموع به دو دلیل تا امروز از اجرای کار راضیام یکی اینکه با توجه به اینکه من هنوز خیلی کارگردان شناخته شدهای نیستم ولی تاکنون استقبال خوبی از کارم شده، دوم اینکه بازخوردی که از تماشاگران تاکنون دیدم خیلی خوب بود و اکثر کسانیکه تاکنون به تماشای نمایش نشستند پس از اجرا از کار راضی بودند.
در خلاصه داستان نمایش «روز بیست و یکم» آمده: در بحبوحه شلوغیها و درگیریهای شهریور ۱۳۲۰ در ایران مردم دچار قحطی شدهاند. مرگ فرماندار شهر، آشوب و بلوایی بین کنسول روس، روحانی و معلم شهر و نظمیهچی راه میاندازد که هم زمان با عاشقانهای، داستان پیچیدهتر میشود.
گفتنی است، در نمایش «روز بیستویکم» که اجرای آن از روز 7 مردادماه در تماشاخانه مهرگان آغاز شده و تا روز 2 شهریرورماه سالجاری هر روز ساعت 18 به مدت 70 دقیقه روی صحنه میرود، ایوب آقاخانی، سولماز غنی، سروش طاهری، بهرام سرورینژاد، رویا فلاحی، محمدرضا قلمبر، پویان یحییپور، پریسا خواجهدهی، نگین فیروزمنش و یاسمن تبریزی بعنوان بازیگر ایفای نقش میکنند.