در حال بارگذاری ...
مروری بر یک ضرورت به مناسبت روزمقاومت اسلامی

داغ کردن پی در پی یک زخم باز

ایران تئاتر:بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز۲۳ مرداد ماه سالگرد پیروزی و مقاومت ۳۳ روزه حزب الله لبنان در برابر رژیم صهیونیستی به عنوان روز مقاومت اسلامی نام گذاری شده است و این پیروزی و مناسبت ما را بر آن داشت که نظری به تئاتر مقاومت بیندازیم.

 بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز23 مرداد ماه سالگرد پیروزی و مقاومت 33 روزه حزب الله لبنان در برابر رژیم صهیونیستی به عنوان روز مقاومت اسلامی نام گذاری شده است و این پیروزی و مناسبت ما را بر آن داشت که نظری به تئاتر مقاومت بیندازیم که در این سالها به شکل هرازگاهی تولیدات بایسته و شایسته ای به صحنه آورده شده است و با اقبال همگانی نیز روبرو بوده است اما هنوز به یک جریان متداوم و همگانی تبدیل نشده است؛ بنابراین این نکتۀ بارزی است که باید از سوی نهادهای مرابط فرهنگی برایش چاره اندیشی شود.

 

حلقه مفقوده حمایتی و هدایتی

 شاید به نظر آید که  مناسبتی چون جنگ سی و سه روزه و مقاومت و پیروزی مردم لبنان بر اسرائیل بهانه نامگداری روز مقاومت اسلامی شده باشد ، اما واقعیت این است که مقاومت مفهومی با پیشینیه دراز تاریخی است ، پیشینه ای که در تاریخ کشورمان و منطقه خاورمیانه مفهومی میهنی و ملی یافته است.

  مفهوم مقاومت در آثار هنری کشورمان نیز همواره سهمی از تولیدات را داشته است . در سال های اخیر با تولید آثار حرفه ای گروه مخاطبان این آثار از مخاطبان خاص و مهمان  به مخاطبان حرفه ای ارتقاء یافته است و آثار درخشانی که در این سالها به صحنه آمده است همواره با اقبال عمومی نیز همراه شده است اما مشکل در اینجاست، با آنکه  این موضوع با استقبال مخاطب روبرو است و از طرفی هنرمندان نیز پای آن ایستاده اند و دلشان می خواهد با موضوع مقاومت تئاتر کار کنند اما جای خالی نهادهای موظف به تقویت روحیه مقاومت خارج از حوزه تئاتر هنوز به شکل راهبردی و هدفمند به تولید آثار نمایشی نمی پردازند؛ یعنی هنوز یک متولی پیگیر و بودجۀ لازم برای چنین منظوری در نظر گرفته نشده است.

 

مقاومت از گذشته تا حال و آینده

این درحالی است که امروز می دانیم مفهوم مقاومت برای سرزمین مان تا چه میزان حیاتی است .کشوری که همواره به دلیل جایگاه اعتباری ، اقتصادی و فرهنگی اش مورد طمع بیگانگان بوده و هرگاه فعل مقاومت را صرف کرده سربلندی بدست آورده و هرگاه از آن غافل شده به سرافکندگی ملی دچار شده و امروز بیش از گذشته مورد تهدید دشمنان است ، نباید فراموش کند که از گذشته تا آینده نیازمند تقویت فرهنگ مقاومت است . جریان طمع رقبا نمونه های بسیاری در داستان های اسطوری و وقایع تاریخی دارد جریانی که  در قرن بیستم به احیاء جنگ های ایدئولوژیک در خاورمیانه منجر شد و این روزها نیز به نارژیم اشغالگر قدس و طالبان و داعش و برهم ریختن جغرافیای سیاسی منطقه همچنان رنگ و بویش محسوس است. بنابراین وجود جریان متداومی برای تئاتر مقاومت می تواند فرصتی برای ترویج فرهنگ مقاومت در برابر این هجمه ها و یورش های برنامه ریزی شده تلقی شود. موقعیت ویرش های پی در پی دشمنان و مقاومت  ما  ،مانند زخم بازی است که فرصت نداریم با حوصله برروی آن مرحم بگذاریم و درمانش کنیم و لاجرم آن را با سوزاندن  پی در پی درمان می کنیم .

در این میان سوژه های بسیاری تحت عنوان تئاتر مقاومت موجود است که باید به آنها پرداخته شود . چنانچه در این سالهاچند نمونه موفق تولید و اجرا شده؛ در این میان بسیاری از موضوعات بررزمین مانده است برای مثال نمایش هایی که به قضیۀ شکل گیری و حیات داعش و مقاومت مدافعان حرم اختصاص دارد.

چنین موضوعاتی به یقین بارها می تواند با حمایت های راهبردی از هنرمندان  تبدیل به تئاترهای پر مخاطب شود .چنانچه در فراخوان جشنواره شانزدهم تئاتر مقاومت نیز بدان ها پرداخته شده است که برای مثال مبارزه قهرمانان با استثمارگران انگلیسی، یا مقاومت مردم در کشورهای خاورمیانه و مانند اینها که می تواند به عنوان سوژه های کارآمد در آینده تولید و اجرای عمومی شوند.

مفهوم  مقاومت حتی به پیش از اسلام در ایران و خاورمیانه برمی گردد و در واقع یک ریشه تاریخی چند هزار ساله دارد چنانچه

 

سابقه دینی متضمن حرکت ملی

شاید نخستین مقاومت های اسلامی همان غزوه ها و جنگ هایی است که تحت رهبری پیامبر اسلام (ص) در حجاز برگزار شده باشد و این تداوم یافته با جنگ هایی که حضرت علی (ع) فرماندهی اش را عهده دار بوده است که می دانیم سه جنگ جمل، صفین و نهروان بر زمانه و حکومت کوته و 5 سالۀ ایشان تحمیل شده است:« جنگ های سه گانه داخلی در حکومت نوپای علوی، علی رغم میل باطنی حضرت، بر ایشان تحمیل شد. در تحلیل جنگ اول (جمل)، به سه عامل (داعیه حکومت و عدم تحمّل عدل علوی توسط طلحه و زبیر و بهانه خون خواهی عثمان از سوی عایشه) اشاره می شود و حقّانیت و مشروعیت جبهه امام علیه السلام به اتکا به روایات، عنوان «یاغی» و «محارب»، کوشش های حضرت در متارکه جنگ نشان داده می شود.

در تحلیل جنگ دوم و سوم (صفیّن و نهروان) اشاره می شود که با وجود نافرمانی معاویه و سرکشی و شورش خوارج، حضرت با راهکارهای گوناگون کوشید شعله جنگ را خاموش کند، اما حضرت به مقصود خویش نرسید و آن دو جنگ بر ایشان تحمیل شد.»

اما برای آنکه بهتر بدانیم که اسلام با جنگ میانه ای ندارد و در صورت لزوم به دفاع و مقاومت می پردازد باید گفت:« جنگ و کشتار در آیین مقدّس اسلام تنها برای دفاع از خود و آیین الهی و به عنوان آخرین راه کار ممکن مشروع شمرده شده و اصل ریختن خون انسانی با قطع نظر از قید مزبور، مذموم و مورد نهی قرار گرفته است. امام علی علیه السلام آن را از بدترین رسوم آیین جاهلیت برمی شمارد: «أنتم معشر العرب علی شرِّ دینٍ... تسفکون دماءَکم»(1)

حضرت در منشور معروف حکومتی خویش به مالک اشتر، وی را از هرگونه خون ریزی و بنیان نهادن حکومت بر جنگ و جدال، به شدت نهی می کند: «ایّاکَ و الدماءَ و سفکها بغیر حلّها...» و لا تقوّینّ سلطانک بسفکِ دمٍ حرامٍ.»(2)

از منظر دینی و سیاسی امام علیه السلام، جنگ و جهاد نه ذاتی و قاعده، که امری عرضی و اضطراری است. حضرت همین نگاه به جنگ را به شخص پیامبراکرم صلی الله علیه و آله نسبت می دهد؛ می فرماید: پیامبر صلی الله علیه و آله مانند طبیبی سیّار بود که نخست مرهم و داروهای عادی را برای درمان زخم و مریض خود به کار می بست و در صورت نیاز و ضرورت، به داغ کردن محل زخم می پرداخت.(3)

نگاه عرضی به جنگ در مکتب علوی منحصر به عرصه های صلح و پیش از جنگ نمی شود، بلکه در مرحله جنگ و میدان کارزار نیز حضرت به این اصل خویش ملتزم بود؛ چنان که در جنگ صفّین، وقتی برخی از یاران حضرت به سبّ معاویه پرداختند، حضرت به آنان سفارش نمود که به جای دشنام، از خداوند پاس داری خون دو طرف متخاصم و رویش صلح را طلب کنند.(4)

و این جنگها به دلیل گستردگی اسلام در همه سوی دنیا ادامه داشت که مهمترین آنها جنگ های صلیبی بود و شاید صلاح الدین ایوبی یکی از بهترین فرماندهانی بود که توانست این مقاومت ها را به پیروزی مبدل سازد.  او را از فرمانروایان بزرگ اسلامی در نیمهٔ دوم سدهٔ ششم هجری می‌دانند که صلیبیان را در نبرد حِطّین شکست داد و بیت‌المقدس را در سال ۱۱۸۷ از آنان بازپس گرفت. در جنگ سوم صلیبی با ریچارد یکم شیردل صلح کرد؛ شش سال بعد در دمشق درگذشت و در مسجد جامع اموی دفن شد.

او از کردهای مسلمان بود که قدرت او سرزمین‌های مصر و شام و شمال عراق و یمن و حجاز را دربر گرفت. وی پیش از رسیدن به سلطنت، در دمشق ملقب به صلاح‌الدین شد و سپس در مصر ملقب به «الملک الناصر» شد. او توانست اغلب سرزمین‌های پادشاهی بیت‌المقدس و شهر قدس را آزاد سازد و این باعث آغاز جنگ سوم صلیبی به فرماندهی پادشاه فرانسه و انگلستان و آلمان شد. صلاح الدین ایوبی به دلیل تصاحب دوباره بیت المقدس از صلیبیون دایرۀ امکان مقاومت اسلامی را گسترش داشت و هنوز هم در مقام یک الگوی بزرگ مقاومت به شمار می آید.

این مسیر همچنان نیز با دخالت های استثمارگران و استعمارگران چپاولگر ادامه دارد و هنوز هم در کشورهای مسلمان خاورمیانه این جنگهای تحمیلی دارد راه اندازی می شود و مسلمانان چاره ای جز مقاومت در برابر این هجمه ها و یورش ها ندارند و البته که آنها با تفرقه افکنی ها در بین امت اسلامی موفقیت هایی برای تحمیل خود و چپاول آشکار نفت و دیگر ذخایر و منابع بزرگ به دست آورده اند. اما آگاهان روزگار بر خود فرض دانسته اند که در برابر اینها مقاومت هایی باشد برای همین جنگ در یمن و سوریه هنوز هم در این مساله بزرگ جنگهای تحمیلی ریشه دارد.

 

 تئاتر مقاومت در ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران استعمارگران این پدیده نوین را برای ایجاد حرکتهای انقلابی و ایجاد جنبش های اسلامی خطرناک ارزیابی کردند، به همین دلیل به طور همگانی  رییس جمهور خود خوانده و بعثی عراق را تحت حمایت های خود قرار دادند که به ایران یورش آورد و پیامدش تحمیل هشت سال جنگ تحمیلی شد و پس از شکست قطعی در این جنگ، در منطقه همواره جنگهای نیابتی خود را تحت عنوان هایی چون علم کردن طالبان، القاعده و داعش و مانند اینها راه انداخته اند. آنها همچنان خواسته اند که از اسلام یک عنصر تروریستی بسازند و به این بهانۀ واهی در منطقه حاکمیت بلاعوض خود را ادامه دهند و متاسفانه کشورهایی نیز زیر این پرچم استعمارگران رفته و به فرماندهی آنان تن داده و در برابر این مقاومت های اسلامی ایستادگی کرده اند.

 

جشنواره هایی که روزگاری جریان ساز بودند

در ایران پدیده جنگ تحمیلی از همان آغاز سوژه ای قابل درک برای هنرمندان معتقد شد که درباره اش بیاندیشند و پیرامون موضوعاتش نمایشنامه بنویسند و آنها را به صحنه بیاورند و این اتفاق از همان سالهای جنگ در دهۀ 60 در حوزۀ هنری دنبال می شد و برخی از نمونه هایش نیز در جشنوارۀ تئاتر فجر به تماشا در می آمد. اما ضرورت برگزاری جشنواره تئاتر پیرامون جنگ تحمیلی تحت عنوان تئاتر دفاع مقدس از دهۀ 70 احساس شد و چنین جشنواره ای رفته رفته با نمونه های در خور تاملی همراه شد. حتی این جشنواره نویسندگان و کارگردانان به نام و اسم و رسم داری هم به جامعه فرهنگی ایران شناساند. هنرمندانی چون علیرضا نادری، جمشید خانیان، حسین پارسایی، علیرضا حنفی، سعید تشکری، حسین مسافرآستانه، مهرداد رایانی مخصوص، مجید سرسنگی، محمد چرمشیر، محمد یعقوبی، نیما دهقان، حمیدرضا آذرنگ، ایوب آقاخانی، نادر برهانی مرند و... که نامشان در دوره های مختلف این جشنواره آمده است.

یکی دیگر از جشنواره های مرتبط با جنگ تحمیلی همانا جشنواره ملی تئاتر مقاومت فتح خرمشهر است. جشنواره ملی تئاتر مقاومت فتح خرمشهر از سال 1377 به همت هنرمندان خرمشهری و با محوریت حماسه فتح خرمشهر و رخدادهای هشت سال دفاع مقدس، شروع به کار کرد. و بسیاری از این دست جشنواره ها که در تهران و شهرستان ها برگزار شده است و شاید برخی از اینها نیز به دلیل نداشتن نگاه آرمان گرایانه نتوانستند موفقیت های چشمگیری بیابند.

به هر تقدیر در این سالها جشنواره بین المللی تئاتر مقاومت در ادامه همان جشنواره دفاع مقدس شکل گرفت با این هدف والا که بتواند فرهنگ مقاومت را به شکل گسترده تری در منطقه گسترش دهد.  

چنانچه در این سالها، فرهنگ مقاومت به مرور جایگاه ویژه ای در عرصه هنر باز کرد و ماندگاری این تفکر تعالی و نهادینه شدن آن در نسل های بعدی، به عنوان یک دغدغه در میان هنرمندان مطرح شد. بار اصلی این انتقال فرهنگی بر عهده هنر نمایش بود. هنری که اجتماعی شدن و نهادینه کردن فرهنگ را به عنوان یک وظیفه ذاتی مدنظر دارد.

 

شانزدهمین حرکت

باید به فال نیک گرفت شانزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت را که می خواهد با رویکرد تازه تر و متفاوت تری با دوره های قبلترش برگزار شود با آنکه با سماجت برآن است که ادامه دهندۀ همان راه و رسم شکل گرفته باشد اما گویا انتقادات وارد و مسیریابی درست مدیران جشنواره را بر آن داشته که برای گسترش نقطه نظرات قابل تکثیر در منطقه بشود این حرکت را با اصلاحاتی وارد رو به پیش برد و چه بسا این یک راه حل ممکن برای تداوم بهتر و موثر آن باشد.

شانزدهمین جشنواره بین المللی تئاتر مقاومت با رویکردی تازه و تاریخی، تحلیلی به مقاومت اقوام مختلف ایرانی در طول تاریخ و مبارزه ومقاومت شخصیتها وقهرمانان ایرانی در تاریخ معاصر دربرابر مبارزه با استعمارگران وبیگانگان و مستبدین داخلی وخارجی برگزار می شود. بازنمایی مبارزان وقهرمانانی مانند شهید رئیسعلی دلواری، میرزا کوچک خان جنگلی، ستار خان، باقر خان، میر مهنا، ناصر دیوان کازرونی، دریاقلی سورانی و... اقتباس از ادبیات پایداری مانند نور الدین پسر ایران، وقتی مهتاب گم شد، گلستان یازدهم، دختر شینا، بابا ناظر، عباس دست طلا، اینک شوکران، لشکر خوبان، آن بیست و سه نفر، من زنده ام، خاطرات عزت شاهی، خاک های نرم کوشک، پایی که جا ماند، تن تن و سندباد و...همچنین مقاومت مسلمانان در کشورهای مختلف منطقه وبیداری اسلامی در مقابله با اندیشه های وهابی، سلفی، افکار تروریستی تکفیری، نفوذ صهیونیست و... در کشورهای مختلفی چون لبنان، سوریه، یمن، عراق، افغانستان، فلسطین و... برگزار می شود. همچنین مقاومت تجلی ایثار در عرصه های ملی با تمرکز بر شهدای مرزبان، نیروی انتظامی، آتش نشانی، محیط بانی، شهدای هسته ای و شهدای انقلاب اسلامی، پرداختن به اسوه ها و نمادهای ایثار و مقاومت در دوران دفاع مقدس، نقش خانواده های شهدا وجانبازان و ایثارگران در هشت سال دفاع مقدس و حفظ دستاوردهای انقلاب اسلامی، پرداختن به شهدای مدافع حرم با ملیت های مختلف، افشای جنایات استکبار جهانی به ویژه آمریکا و اسرائیل در منطقه وجهان، مظلومیت شهدای منا با رویکرد بی کفایتی آل سعود، پایداری آزادگان جنگ تحمیلی در دوران اسارت، مقاومت وایستادگی مردم قهرمان و مظلوم ایران دردفاع مقدس، در مقابله با منافقین و فتنه گران، نقش مادران وهمسران در هشت سال دفاع مقدس و دفاع از حرم و تداوم مقاومت ومبارزه با استکبار و... در جشنوارۀ شانزدهم تئاتر نقاومت مد نظر قرار گرفته است. همچنین نباید فراموش کرد که این رویکردهای جدیدی که دامنه گسترده ای هم دارد با بخش همایش پژوهشی تئاتر مقاومت در شانزدهمین جشنواره بین المللی تئاتر مقاومت مجموعه کاملی را ارائه می دهد که به لحاظ علمی وپژوهشی هم در جایگاه خاص خود قرار خواهد داشت.

جشنواره بین المللی مقاومت در بخش های صحنه ای داخلی، صحنه ای بین المللی، بخش خیابانی ومحیطی، بخش کودک ونوجوان، بخش باز تولید، بخش پژوهشی ونمایشی شامل همایش پژوهشی و نمایشنامه نویسی و بخش هنرهای بصری که شامل عکس وپوستر خواهد بود از 4 تا 9 آذر ماه 1397در تهران و دیگر شهرها برگزار خواهد شد.

 

پایان سخن

بیایید کلاه مان را قاضی کنیم، با آنکه جشنواره تئاتر مقاومت همچنان در حال برگزاری است و جشنواره های دیگری نیز نزدیک و به موازات آن در حال برگزار شدن هستند اما در طول سال چند اجرای عمومی حرفه ای و موفق با چنین مضامین و مفاهیمی را مشاهده می کنیم؟  آیا وقت آن نرسیده ضرورت  این توسعه یافتگی را فراتر از جشنواره های مرتبط ارزیابی کنیم  و اجرای عمومی را بهترین جلونگاه تئاتر مقاومت بدانیم ؟آیا لازم نیست  چنین تولیداتی سر فرصت با مخاطبان گسترده تر مواجه شوند و حتی تولیدات بهتر این حوزه به شکل تله تئاتر و پخش به صورت دی وی دیو خانگی در اختیار عموم  قرار بگیرد؟

 تئاتر مقاومت جزیی لازم از بدنه تئاتر کشور است که هنوز از ظرفیت های  کارآمد آن درمواجهه با مخاطبانش بهره کافی نبرده ایم امروز  بایدمتولیان محتوا و مفهوم مقاومت در بخش فرهنگی حضوری راهبردی ، حمایتی و هدایتی دلسوزانه تر داشته باشند و  برای برآورده شدن چنین نیاز و ضرورتی همت گمارند.

 

:پی نوشت ها

1  1 تا 4. نهج البلاغه، خطبه26/ نامه 53 / خطبه 107 / خطبه 197

 

 

منبع:

قدردان قراملکی، محمد حسن؛ جنگ های سه گانه امام علی علیه السلام، علل و مشروعیت آن ها،  مجله معرفت، شماره 65 .

جستاری در تئاتر مقاومت و دفاع مقدس، سایت خبرگزاری دفاع قدس، ۱ مرداد 1396، به نقل روزنامه رسالت.

ویکی پدیا، صلاح الدین ایوبی و صلیبیون.  

 




مطالب مرتبط

نظرات کاربران