تولید نمایش عروسکی توانایی‌های مضاعفی را می‌طلبد

علیرضا ناصحی فعال عرصه تئاتر و سرپرست گروه ایما با ارائه دو اثر در هفدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی تهران مبارک حضور دارد.  یکی از این این‌ها نمایش «کمانچه آب و دیگران» به کارگردانی این هنرمند است که با بهره گیری از موسیقی‌های بزرگ جهان هم‌چون کمانچه‌های باکویی، لویی آرمسترانگ، با همراهی صدای شهرام ناظری و خوانش شعر «آب را گل نکنیم» اثر سهراب سپهری تهیه شده است. این نمایش موزیکال که به معضل کم آبی می‌پردازد، از جمله نمایش‌هایی است که در بخش صحنه‌ای هفدهمین جشنواره بین‌المللی نمایش عروسکی تهران  به صحنه می‌رود و موزیکال است و بی کلام اجرا می‌شود. این هنرمند عرصه تئاتر همچنین اثری دیگر را با عنوان « آن مرد آمد» در این دوره از جشنواره ارائه خواهد کرد.  ناصحی در نمایش «کمانچه آب و دیگران»  به معضل کم آبی و خشک‌سالی پرداخته است و مسئله کمبود آب در قالب فضایی فانتزی نشان داده است.تکنیک اجرایی نمایش ماروت (ترکیب انسان و عروسک) است و بدون استفاده از مدیا، تکنولوژی و نورپردازی درعین سادگی، پیام بزرگی در نمایش بازگو می‌شود تا در ذهن‌ها باقی بماند.عروسک گردان‌های این نمایش مرجان نامورآزاد، هما خداجوی، پیمان می‌آبادی، فرشاد فرهادپور، سحر مانی و علی دولت‌یاری هستند.طراحی صحنه را هما خداجوی، طراحی لباس را مهری نوری وساخت عروسک‌ها را طلیعه طریقی به عهده داشته‌اند.  «آن مرد آمد» دیگر اثر این هنرمند در جشنواره نمایشی مبتنی دست‌های بازی‌دهندۀ زن و مردند  که باهم ازدواج می‌کنند اما مرد معتاد است. ناصحی خود بازیگری این نمایش رانیز بر عهده دارد.

 

علیرضا ناصحی در گفتگو با ایران تئاتر در خصوص ویژگی‌های محتوایی و تکنیکی نمایش «کمانچه آب و دیگران» گفت: موضوع و درونمایه اصلی این نمایش «آب» است و اینکه مصرف بی رویه آن باعث شده که بخش بزرگی از مزارع و منابع طبیعی ما تخریب شود. این تم کلی نمایش     است. واقعیت این است که در ارتباط با موضوعاتی این چنین آن قدر پیام‌های مستقیم داده شده که اثرگذاری این مفاهیم بر مخاطب را با دشواری روبه رو کرده است. از آنجا که من بیشتر بر روی نمایش‌های بی کلام و پانتومیم تمرکز دارم، در جستجوی شیوه ای بودم تا مفهوم مورد نظر در این اثر را به شکلی غیرمستقیم و در قالب فانتزی به مخاطب ارائه دهم. برای این منظور از تکنیک ماروت استفاده کردم که در آن اعضای بدن بازیگران در قالب عروسک نقش بازی می‌کنند. نمایش کاملاً بدون کلام و موزیکال است و شخصیت‌های نمایش چند کمانچه هستند که داستان را روایت می‌کنند؛ در حالی که دیالوگ را حذف کرده‌ایم و موسیقی را جایگزین آن کرده‌ایم. شخصیت اصلی داستان « آقای کف پا» نام دارد که وقتی مشغول آب دادن به گلدانش است، ناگهان آب قطع می‌شود و او سفری را برای یافتن آب آغاز می‌کند. او در این سفر مراحل مختلفی را پشت سر می‌گذارد که در نهایت هم به دلیل تشنگی جان خود را از دست می‌دهد. اما در ادامه داستان دو کاهن می‌آیند و آیین باران خواهی را اجرا می‌کنند که به بارش باران می‌انجامد. پلان آخر نمایش یک گلدان و ظرفی مدرج را نشان می‌دهد که به اندازه آبیاری یک گلدان در آن آب وجود دارد.

او در خصوص انطباق این اثر با اصل نوآوری و خلاقیت که در فراخوان جشنواره مورد تاکید قرار گرفته بیان کرد: در این نمایش به عنصر خلاقیت و نوآوری توجه ویژه ای داشته‌ایم و برای نمونه به جای استفاده از عروسک‌های معمول، شخصیت‌های جدیدی مثل « آقای کف پا» یا « آقای زانو» را خلق کرده‌ایم که می‌توان گفت از نظر شکلی نوآورانه هستند. در عین حال جایگزینی موسیقی به جای روایت کلامی علاوه بر اینکه کار را برای ما سخت کرده موجب شده تا خلاقیت‌های بیشتری در نوع روایت به خرج بدهیم.

این هنرمند همچنین در تشریح اثر دیگری که برای اجرا در این جشنواره ارائه داده گفت: نمایش « آن مرد آمد» را هم در بخش تجربه جشنواره ارائه خواهم داد که در زمانی نزدیک به پانزده دقیقه و با تکنیک عروسک دستکشی به معضلات اجتماعی می‌پردازد. به دلیل خصلت تجربه گرایانه این بخش از جشنواره من به این نتیجه رسیدم که عناصر این نمایش می‌توانند تنها دو دست بازیگر باشند که از طریق آن‌ها نمایشی را شکل دهیم و با تماشاگر ارتباط برقرار کنیم. دست‌هایم در این نمایش یکی نقش زن و دیگر نقش مردی را بازی می‌کنند که در پارکی با هم آشنا می‌شوند و درگیر معضلاتی چون مواد مخدر و انحراف‌های دیگری می‌شوند و در نهایت بچه‌شان ناچار کودک کار می‌شود.  

این هنرمند درباره خصلت‌های ویژه نمایش‌های عروسکی تصریح کرد: به عقیده من تولید نمایش عروسکی بسیار  دشوارتر از نمایش‌های معمول است و توانایی‌های مضاعفی را می‌طلبد. در نمایش عروسکی باید هم به دانش تئاتر، بازیگری و کارگردانی مجهز باشید و هم از تکنیک‌ها و شیوه‌های نمایش عروسکی مطلع و آگاه باشید. عروسک‌ها می‌توانند معجزه‌ها را در صحنه شکل دهند، اما این معجزه آسا بودن نمایش عروسکی از عهده هر کسی بر نمی‌آید. به همین دلیل است که تنها بعضی از نمایش‌های عروسکی هستند که موفق از کار درمی آیند.  جدای از این نمایش عروسکی ژانری مستقل است که وابستگی زیادی هم به تجهیزات خاص خود دارد و هزینه زیادی را طلب می‌کند؛ شاید علت این که هنرمندان تئاتر کمتر به سراغ این شیوه نمایشی می‌روند همین امر است. از این جهت لازم است هم از نظر نیروی انسانی و هم از نظر اقتصادی سرمایه گذاری بیشتری در این زمینه صورت بگیرد.  نمایش عروسکی در گذشته ارتباط بسیار نزدیکی را با مخاطب خود برقرار می‌کرده، در حالیکه امروز به دلیل گسترش شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های مجازی انتظارات مخاطب به طور کلی متفاوت از گذشته به نظر می‌رسد.

ناصحی در پایان سخنانش در خصوص نقش جشنواره تئاتر عروسکی در اهمیت دادن به این شیوه تولید تئاتر بیان کرد:  فکر می‌کنم آثار این دوره از جشنواره خیلی خاص هستند و همه آن‌ها ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که شاید تا کنون کمتر با نظیرشان برخورد داشته‌ایم. ای کاش جشنواره نمایش عروسکی دوسالانه نبود و یا دست کم مرکزی را داشتیم که به طور مستمر بر تولید تئاتر عروسکی  متمرکز باشد. این وقفه ای که میان دوره‌های جشنواره به وجود می‌آید از نظر من لطمه‌هایی به جریان تئاتر عروسکی مان وارد می‌کند. به جز این شهرداری‌ها و به ویژه نظام آموزش و پرورش می‌توانند از نمایش عروسکی در راستای اهداف آموزشی بهره‌های بسیاری ببرند.