در حال بارگذاری ...
به قلم محمدحسین ناصربخت

کتاب «ادبیات ایران و آیین شبیه خوانی» منتشر شد

کتاب «ادبیات ایران و آیین شبیه خوانی» جدیدترین اثر محمدحسین ناصربخت منتشر شد.

به گزارش ایران تئاتر، در تعزیه واقعه‌ای تاریخی با تبدیل شدن به موضوع یک آیین وگره خوردن به تجارب و خاطره قومی ایرانیان تبدیل به ماجرایی اساطیری می گردد وچون درنمایش ایینی متبلور می شود آن را تبدیل به نمایشی اساطیری می سازد.

کتاب «ادبیات ایران وآیین شبیه خوانی» با این فرضیه شکل می‌گیرد. در مقدمه کتاب نگارنده پس از نگاهی اجمالی به تاریخچه تعزیه یا شبیه‌خوانی به این نکته اشاره می‌کند که «آنچه این نمایش آئینی را از سایر تظاهرات مذهبی مربوط به وقایع تاریخ اسلام و به ویژه حماسه عاشورا متمایز می سازد نه آرایه هایی چون دکور، صحنه، لباس و وسایل بلکه وجود سه عنصر "کلام منظوم (ادبیات)"، "موسیقی" و "نمایش" در پیوندی تنگاتنگ با یکدیگر است. چنانچه اگر یکی از سه عنصر فوق را حذف کنیم، آنچه باقی می ماند شبیه خوانی نخواهد بود در حالیکه با حذف یا تقلیل سایر عناصر تنها مجلس ساده تری خواهیم داشت.»

«ادبیات ایران وآیین شبیه خوانی» در سه فصل کلی طراحی شده که هر کدام بخش‌های متعددی را شامل می‌شوند. فصل اول با عنوان «تعزیه و اساطیر»، که شاید بتوان آن را مهمترین و بحث برانگیز ترین فصل این پژوهش به شمار آورد و حجیم ترین بخش کتاب را به خود اختصاص داده است، شامل بخش‌های «حضور اساطیر در شبیه خوانی»، «نمود اندیشه اساطیری و عرفانی در مجالس تعزیه» و «نگاهی تطبیقی در زمینه شخصیت پردازی در ادبیات ایران و تعزیه» است.

نگارنده دراین فصل «حضور اساطیر در شبیه خوانی» را از چهار منظر: تأثیر شرایط اقلیمی ایران در شکل گیری اسطوره‌های ایرانی و نمایش شبیه خوانی، نگاهی اجمالی بر تاریخچه و چگونگی پیدایش شبیه خوانی و ارتباط آن با آئین‌های اساطیری، قراردادهایی که تعزیه را بدل به نمایش اساطیری می سازند و حضور شخصیت‌های اساطیری و عرفانی در مجالس تعزیه ، مورد بررسی قرار داده است. این فصل ضمنا دو ضمیمه به پیوست دارد که دریکی به طور اختصاصی به چگونگی ظهور وبروز اسطوره های آناهیتا و سیاوش در مجالس شبیه خوانی می‌پردازد و دیگری معرفی و انتشار نسخه ای از مجلس «اسیر شدن شهربانو ( سرداری امام حسن(ع) )» است، مجلسی که تحت تاثیر حماسه های اساطیری وملی ایران زمین سروده شده است.

فصل دوم تحت عنوان «تأثیر ساختار و الگوهای موجود در قصص ایرانی بر تعزیه» شامل دو بخش ساختار مجلس تعزیه و تأثیر ادبیات و قصص ایرانی بر آن و الگوهای موجود در قصص ایرانی و مجالس تعزیه است که در بخش دوم این فصل سیزده الگوی رایج درقصص ایرانی که به شبیه خوانی راه یافته اند مورد بررسی قرار می‌گیرند از جمله: نبرد پهلوانان، انتقام، خواب، جستجوی عاشق برای رسیدن به معشوق، سفر، گریز به سرزمین بیگانه، آزمون قهرمان، پرهیز قهرمان از عشق آلوده به گناه، قلعه گشایی، هدیه خداوندی، نجات کودک منجی، جستجوی پدر، تعقیب یک حیوان و ماجرایی جدید.

 این فصل نیز شامل سه ضمیمه: «نگاهی به مجلس سلیمان وبلقیس»، نسخه ی کامل  «مجلس شهادت شاهزاده محمد عابد»( نمونه ای ازبه کارگیری الگوهای سفر ونبرد پهلوانان درمجالس تعزیه) و«اسامی برخی از مجالسی که در آنها بهره بردن ازالگوهای مورداستفاده قصص ایرانی به روشنی دیده می شود»  است.

فصل سوم با عنوان «حضور شعر کلاسیک در مجالس تعزیه» با بخش هایی چون: منابع ادبی تعزیه، حضور اشعار شاعران شناخته شده فارسی در مجالس تعزیه، چرا تعزیه به شعر است؟، شعر فارسی چه امکاناتی را در اختیار سراینده مجلس می گذارد؟، استفاده از اشعار مشهور با توجه به معنای صوری و درونی آنها، شعر غنایی در خدمت شعر نمایشی و...، به تاثیرات صوری ومعنوی متون مکتوب شعر کلاسیک بر تعزیه نامه ها می پردازد.

کتاب ادبیات ایران و آیین شبیه خوانی که توسط انتشارت سوره مهر به چاپ رسیده ودر دسترس عموم قرار گرفته است ، ویرایشی نو از کتاب "تاثیر ادبیات مکتوب برمجالس شبیه خوانی" ست که پیش ازاین درسال 1386 توسط چهارمین جشنواره تئاتر ماه و انتشارات پرسمان به چاپ رسیده  و از کتب نایاب به شمار می‌آمد. این کتاب براساس رساله پایان‌نامه دکتری نگارنده در رشته پژوهش هنر ، که در سال 1385 در دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس از آن دفاع شده، نگارش یافته است.




مطالب مرتبط

نظرات کاربران