متن‌های تولیدی نمایشنامه‌نویسان نسل نو از چه می‌گویند؟

نویسندگان نسل نو متن‌های تولیدی چه دغدغه‌هایی را دنبال می‌کنند و به چه مضامین و ساختارهایی اقبال بیشتری نشان می‌دهند؟ واضح است که این دغدغه‌ها طیف‌های بسیار رنگارنگی را شامل می‌شوند و شناسایی تمامی این طیف‌ها در یک بازه زمانی کوتاه و مجالی اندک هرگز نخواهد توانست تصویری دقیق از آنچه  دغدغه‌های نسل‌های نو تئاتر ایران می‌خوانیم به دست دهد. با این وجود رصد نمایش‌های روی صحنه شاید بتواند در شناسایی و ثبت و ضبط این دغدغه‌ها تا اندازه ای مفید فایده باشد. ایران تئاتر پیش از این گزارش هایی در بررسی مضمون و محتوای متن های نمایشی در ماه های گذشته را ارائه داده بود. به دنبال این سلسله بررسی ها، در گزارش پیش رو آنچه را که نویسندگان جوان در متن های تولیدی خود این روزها و در جدول نمایش‌های شهریور ماه ارائه داده‌اند، مرور می‌کنیم.

 

مضمون صلح جهانی در روایت داستان زندگی یک سرباز

موضوع و محوریت نمایش "آنالیز" به نویسندگی عدالت فرزانه صلح جهانی است. دنیا پر از جنگ و آشوب شده است و همه در حال کشتن یکدیگر هستند. جنگ نه به آن معنایی که رایج است، گاهی انسان‌ها در خانه، خیابان و مکان‌های عمومی بر سر مسائل پیش پا افتاده با دیگران می‌جنگند در حالی‌که در زندگی تنها محبت، عشق، دوست داشتن و صلح می‌ماند. این نمایش داستان زندگی یک سرباز است که در یک سیاه‌چاله نفتی، گیر افتاده است و زمان و مکانی ندارد و با این وجود تصمیم به تغییر می‌گیرد و می‌گوید به نحوی باید خودم را از این سیاهچاله نجات دهم. از آنجا که نمی‌تواند بیرون را تغییر دهد، دست به تغییر خودش می‌زند و خود را آنالیز کرده و می‌شناسد و در نهایت بیرون را هم تغییر می‌دهد. متن این اثر نمایشی مونولوگ است.

 

رویکرد آموزشی در بیان یک معضل اجتماعی
نمایش «بچه‌های خاکستری» نوشته امید نیاز درباره کودکانی کار است که روز به روز به مشکلات و معضلات آنان افزوده می شود. این نمایش ترس، بی‌خوابی و گرسنگی کودکان را روایت می کند و مجبور به کار و فعالیت های خیابانی می شوند واین در حالیست که تنها نیاز آن‌ها در آن سن، تفریح و بازی است.این نمایشنامه سال 1387 به نگارش درآمده و در همان دوران نمایش اجرا و به آلمان دعوت شد و جایزه بزرگ جشنواره را از آن خود کرد. نوسنده این اثر معتقد است؛ بیان کردن در مورد مشکلات کودکان کار یک ضرورت اجتماعی به حساب می‌آید زیرا تقویت خصلت‌هایی چون شجاعت، اعتماد به نفس و آزادگی برای کودکان ما وظیفه‌ای تربیتی و اجتماعی به عمل می‌آید.نمایش بچه‌های خاکستری با زاویه‌ای آموزشی به کودکان این باور را می‌رساند که هیچ قدرتی ارزش ترسیدن را ندارد، کودکان در این نمایش پس از اشتباه و گم کردن پول‌هایی که به دست آورده بودند، خود را در معرض تنبیه می‌دیدند و با استرس به دنبال راه‌حل‌های آن می‌گشتند.

 

نمایش خصلت‌های طبقاتی اجتماع

نمایشنامه « راندوو» نوشته وحید منتظری داستانی زنی نقاش را روایت می کند که معشوق شوهرش را یافته و او را به خانه‌اش دعوت می‌کند. همه چیز برای یک انتقام‌گیری مهیاست. زن نقاش می‌فهمد شوهرش از فقدان ذکاوت دخترک و علاقه‌اش به شعر بهره برده و او را مفتون خود ساخته است. منتظری در این متن نشان می‌دهد طبقه متوسط در پی ارضای چیزی است که در پایان از آن پشیمان نمی‌شود. نوعی بی‌باوری را با خود حمل می‌کند که آن را با زندگی سست و به نظر مستحکم شده با حرف سرپا نگاه داشته است. این متن ساده و بدون پیچیدگی برشی از طبقه متوسط ایران را به تصویر می‌کشد. انتخاب طبقه متوسط تلنگری قوی‌تر به ماجرا می‌زند.

 

صحنه تئاتر و فضای مجازی

نمایشنامه « دیکتاتور عاشق» نوشته اصغر خلیلی داستانی در روزهای پایانی جنگ جهانی دوم  را روایت می کند که یک گروه ارکستر از اردوگاه آشویتس به مخفیگاه فوق سری آدولف هیتلر اعزام میشوند تا در جشن ازدواج پیشوای آلمان و معشوقه اش اوا براون موسیقی بنوازند و با اجرای عملیات عجیبی  روبرو می شوند. اطلاعات حوادث جامعه خودش را به طنز و حتی مضحکه نزدیک دیده است.چون آنچه در احوالات جامعه درک می شود غیر از این نیست. اکنون دیگر نمی توان از قهرمان حرف زد. نمایش دکتر مصدق پر از امید بود و دولت ضعیفه شیون بر امید از دست رفته! امروزه دیگر زمان شیون نیست. زمان خنده های بی وقفه و پرده دری است. دقیقا آنچه که در فضای مجازی و واقعی امروز در حال اتفاق افتادن است. گرفتن خنده های بی وقفه از مخاطب در حالی که با احوال اجتماعی و اقتصادی او هماهنگی ندارد، شکستن مرزهای مورد نظر در اجرا را تامین می کند.تاکید در اجرای خانوم پرور و پخش اصواتی گوش آشنا یکی از نمونه های این دستاورد است. بازخورد تماشاگر از صحنه هایی از این دست به گونه ایست که می توانیم دریابیم که تماشاگر مرزها را گم کرده است. و صحنه تئاتر و فضای مجازی، زندگی و هنر، هنرمند و تماشاگر، اجرا یا واقعیت اجتماعی در هم آمیخته می شود. و تاثیر رویداد را مضاعف می کند.

 

مونولوگ‌هایی درباره یک شخصیت

نمایش "گزارش یک مهمانی" نوشته احسان حاجی‌پور دارای 15 مونولوگ با بازی بازیگران مختلف است که هر 15 مونولوگ یک خط داستانی را دنبال می‌کند. داستان نمایش، قصه زندگی خواننده‌ای قدیمی طی سال‌های 59 تا 95 است و هر کدام از مونولوگ‌ها توسط شخصیت‌های موثر در زندگی او که بخشی از زندگی این خواننده هستند از منظر زمانی و مکانی روایت می‌شود.به بهانه هر یک از این مونولوگ‌ها، حوادث اجتماعی، سیاسی و شرایط ایران طی این سالیان به نمایش در می آید. "گزارش یک مهمانی" شرایط را نقد نمی‌کند اما با زبان شیرینی به بیان شرایط در بازه‌های مختلف تاریخی می‌پردازد و نگاه جدیدی به این مقوله دارد.

 

تراژدی و مفهوم مرگ

نمایش « آلبوم خانوادگی» نوشته سعید هاشم زاده  مجموعه ایده ها و خرده ایده هایی متن حول و حوش مسئله مرگ است. همچنان که در فرهنگ ایرانی هم با این مسئله مواجه می شویم که وقتی مومنی فرارسیدن زمان مرگ خود را احساس می کند، خانواده اش را باخبر می کند و آن ها را دور خود جمع می کند؛ همین رفتار را در فرهنگ مسیحیت هم مشاهده می کنیم و این دستمایه پرداختن به مفهوم مرگ در این متن است. ساختار این نمایشنامه کاملاً روایی است و قصه مشخصی را دنبال می کند. اگر بخواهیم این متن را از حیث ژانر شناسایی کنیم بیش از هر چیز در قالب تراژدی قرار می گیرد، اما با این حال از شیوه اجرای رئالیستی بسیار فاصله دارد. این نمایش با وجود بهره گیری از روایت های متعدد به هیچ عنوان قالب کولاژ یا پست مدرن ندارد. شکل گرفتن تابلوها در این نمایش دارای استایل خاصی است در حقیقت مبنای شکل گیری تابلوها در این نمایش ژست سازی های نمایشی بر اساس نقاشی های دوره قرون وسطایی و کلاسیسیزم است و بازی ها و میزانسن بر اساس ترکیب بندی هایی که در این نقاشی ها مشاهده می شود پیش می روند.

 

روایت سیال فضای اجتماعی

«از خط زرد فاصله بگیرید» نوشته الهه مجلسی در ساختار کلی خود، اثری اجتماعی است که در آن نکاتی جهت یادآوری و مواردی جهت جلوگیری از تکرار را شرح داده است. جهان متن اثر بی‌شک تحت تاثیر فضای اجتماعی است که در آن انسان‌ها و رفتارهایشان نقش کلیدی در بازگویی مسائل جاری دارند و سعی می‌کنند پرده از اتفاق‌هایی بردارند که در اوقاتی می‌تواند دانستن آنها کارساز باشد. حال این رویه در جریان کلی نمایش نیز سیال است و هر عنوان به دیگر عنوان‌های قابل اشاره مربوط است، زیرا کوشیده شده که حرف و پیام اثر در قالبی کلی ارائه شود. خط کلی نمایش بیشتر از آنکه تحت تاثیر مسائل فردی باشد به جامعه اشاره دارد که در اثر نبود رعایت و اصول نکات مهم جمعی چه تبعاتی را می‌تواند به همراه داشته باشد. لذا به سبب این کنش، ساختار روایت گزینه‌ای مناسب و قابل اتکا است که در کالبد ساختاری در پیکره‌ای واحد از آن بهره گرفته شد تا با دقت در بیان حقایقی موثر عمل کند.

 

تعریفی از موقعیت زمان و مکان

نمایش دوپامین نوشته چمران اسدی اثری اجتماعی انتقادی است که مسیر خود را با واکاوی و زیر ذره‌بین قرار دادن مسائل طی می‌کند تا فارغ از هر گرایش و پند و اندرزی به شرح حال رخدادهای جامعه و مردم اشاره کند. در واقع این اثر کوشیده است که برای جهت فکری خود در مقام قضاوت قرار نگیرد و تنها از طریق شرح اتفاق‌هایی از زندگی شخصیت خود بعنوان راوی استفاده کرده و ماجراهایی که اجتماع در آن تاثیر مستقیم دارد را نشان بدهد. این تعریف از موقعیت زمان و مکان که شخصیت در آن واقع شده نقطه ابتدایی مسیر نمایش است که مشخص می‌کند مخاطب در چه جایگاهی قرار خواهد گرفت. اهمیت دراماتیک اثر از لحظه اول با کنش‌هایی از این شخصیت آغاز می‌شود که جهان پیرامون خود را لحظه به لحظه شرح می‌دهد و از اوج و فرودهای خود در زندگی می‌گوید.

 

ویژگی‌های روانی و ناخودآگاهی جمعی

"شلوار جین آبی" به نویسندگی احسان گودرزی ابعادی از مسائل و بیماری‌های روانی انسان امروز را مورد کنکاش قرار می دهد. از دیدگاه نویسنده بخشی از این معضلات ریشه در خانواده و تبار ما دارد و بخشی دیگر هم ناهمگنی بسیاری از پدیده‌های نوین با همان خصایص و ویژگی‌های روانی است که ریشه در ناخودآگاه جمعی ما دارد و این خود سد محکمی است که ما را با تردیدها و چالش‌های عجیبی مواجه می‌گرداند. با آنکه پدرِ پسر تحصیلکرده و معلم تاریخ است و آنقدر تاریخ را خوانده که دیگر دچار آلزایمر شده است و در این فراموشی همه چیز، بارها هر بخش از تاریخ را واگویه می‌کند. انگار خود پسر نیز از آن مرحوم پدر حال خوش‌تری ندارد و او هم بارها تکرار می‌کند واگویه‌هایش را بی‌آنکه بداند لحظاتی پیش همان را برایمان گفته است.او تعبیری دو گانه دارد از آنچه برایمان روایت می‌کند؛ هم ناظر و شاهد یک واقعه تلخ و تراژیک است و هم قهرمان این بازی بی‌قاعده و بی‌دلیل است که بر اثر کژمداری‌های روزگار نامیمون و آدم‌های وحشی و غیر متمدنش شیرازه زندگی‌اش از هم می‌پاشد.

 

یک مرثیه عاشقانه

نمایش نامه "مرثیه ای برای آقای ع" نوشته سپیده قربانی سال 1394 قصه یک خانه قدیمی و بدنام است که چند خلافکار در آن خانه زندگی می کنند، همه ماجرا در ماه محرم اتفاق می افتد، همه اوضاع آن خانه بعد از ورود مستاجری که معلم و نویسنده است به هم می ریزد و در نهایت منجر به مرگ آن نویسنده می شود. نویسنده در این اثر آسیب هایی که در جامعه به آدم ها وارد می شود، مورد بررسی قرارداده و به تصویر کشیده است. در واقع او درامی اجتماعی خلق کرده و کوشیده بخشی از زندگی این آدم ها را در اثرش بازتاب دهد. داستان نمایش نامه مرثیه ای برای آقای «ع» در بستر یک روایت عاشقانه شکل می گیرد. نویسنده سعی کردهم به صورتی حسی داستان درام را به مخاطب منتقل کند. در این اثر شخصیت های واقعی در فضای واقعگرایانه نشان داده می شوند  و ما یا واقعیت های اجتماعی رو به رو می شویم. داستان نمایش نامه در چند فلاش بک نوشته شده است. گویی همه درام در یک خاطره روایت می شود.