اقتباس؛ اولویت آخر نویسندگان ایرانی

در این گزارش به بررسی نمایشنامه های 167 نمایشی که از اول تیر تا 31 شهریور در تهران در سالن های مجموعه تئاترشهر(سالن اصلی، سایه، چهارسو، قشقایی، پلاتو اجرا و کافه تریا)، تماشاخانه ایرانشهر(سالن استاد سمندریان و استاد ناظرزاده کرمانی)، تالار محراب، تماشاخانه سنگلج، تالار وحدت، تالار حافظ، تالار مولوی، تماشاخانه انتظامی(خانه هنرمندان)، خانه نمایش اداره تئاتر، حوزه هنری، تماشاخانه پالیز، پردیس تئاتر تهران، مجموعه تئاتر شهرزاد، تئاتر مستقل تهران، مجموعه دیوار چهارم، تماشاخانه دا، عمارت رو به رو، تماشاخانه شانو، خانه نمایش مهرگان، عمارت نوفل لوشاتو، تئاتر باران،  تماشاخانه مشایخی و تماشاخانه سرو اجرا شده می پردازیم. این نمایشنامه ها را از جنبه ایرانی یا غیر ایرانی بودن، کارگردان هایی که خود نویسنده آثارشان بوده اند، پرکارترین نویسنده های ایرانی، نمایشنامه های اقتباسی، متن هایی که بیش از یک بار اجرا شده اند، نمایشنامه نویسان زن ایرانی، نمایشنامه هایی با بیش از یک نویسنده، نمایشنامه هایی که به صورت گروهی نوشته شده اند و تعداد نقش(پرسوناژ)های نمایشنامه ها را مورد بررسی قرار می دهیم.

نمایشنامه ایرانی؛ همچنان در اولویت
از تاریخ 1 تیر تا 31 شهریور 97 تعداد 167 نمایشنامه به صحنه رفته اند؛ که در این بین 30 نمایشنامه غیرایرانی و 137 نمایشنامه ایرانی بوده اند. در این میان نیل سایمون با سه نمایشنامه «رومرز»، «دختر یانکی» و «پزشک نازنین»، داریو فوبا سه نمایشنامه «بانوایان»، «حساب پرداخت نمیشه» و «بلبشو»، ویلیام شکسپیر با دو نمایشنامه «رویای شب تابستان» و «هملت» و ماتئی ویسنی یک با دو نمایشنامه «آشغال مرد» و «ریچارد سوم اجرا نمی‌شود» پیشتاز نمایشنامه نویسان غیر ایرانی هستند. از یاسمینا رضا(خدای کشتار)، مارکس لید(صد در صد)، اوژن یونسکو(پادشاه می‌میرد)، مارتین مک دونا(غرب غم زده)، گئورک بوشنر(ویتسک)، دیوید ممت(اولئانا)، پینتر هانتکه(رژه کور)، آنی بیکر(فلیک)، اوریپید(هیپولیت)، فرناردوارابال(لابیرنت)، دان شا(به من میگن مک کنا)،‌ برتولت برشت(آنکه گفت آری آنکه گفت نه)، آلبرکامو(سوءتفاهم)، اسلاومیر مروژک(یک روز تابستانی)، ژان بابتیست مولیر(خسیس)، فردریک دورنمات(گفتگوی شبانه)، راجیو جوزف(زخم‌های وحشتناک زمین بازی) و فرایرا د کاسترو(دیر راهبان)، اریک امانوئل اشمیت(خرده جنایت‌های زناشوهری) و دانلد مارگیولز(زمان از حرکت می‌ایستد) فقط یک نمایشنامه به صحنه رفته است.

نوشتن و کارگردانی همزمان؛ تمایل اکثر کارگردان ها
از میان 137 اثر ایرانی که که در این سه ماه به روی صحنه رفته؛ 70 کارگردان، علاوه بر کارگردانی، نوشتن متن های خود را نیز برعهده داشته اند که می توان به «همه دختران امیرکبیر» سید علی تدین صدوقی، «دینید اینچ» فریبرز کریمی، «بی تابستان» امیررضا کوهستانی، «خداحافظ باغ آلبالوی من» سارا مخاوات، «دیگری» محمد حاتمی، «بالانس» محمدحسین کریمی پناه، «اتفاق» مسعودسالاری، «پلاس پلاس به توان2» سینا شفیعی، «تئاتربد» مهدی کوشکی و «آقامحمدخان» نوید معمار اشاره کرد.

بیضایی، چرمشیر و کوشکی؛ پیشتاز در نوشتن

در این میان و از بین 137 اثر ایرانی، 10 نویسنده بیش از یک اثر در این سه ماه به روی صحنه داشته اند؛ بهرام بیضایی با 3 نمایشنامه «پرده خانه»، «آرش» و «افرا یا روز می‌گذرد»، محمد چرمشیر 3 نمایشنامه «مرگ و پنگوئن»، «عبدل میمون لات پاکوتاه» و «یک دقیقه و سیزده ثانیه»، مهدی کوشکی با 3 نمایشنامه «تئاتر بد»، «شیطونی» و «پانزده سال آینده»، آرش عباسی با «ورود آقایان ممنوع» و «همه چیز درباره آقای ف»، محمد رحمانیان با «لیلا و چند مسافر» و «خروس»، جلال تهرانی با «نبض» و «فصل شکار بادبادک‌ها»، فرهادنقدعلی با «بلوری‌ها» و «دلاک‌ها»، محمد زارعی با «چشم برهم زدن» و «فیل در تاریکی»، علی اصغری با «چهارمین شنبه» و «پشت کلانتری، کوچه اول، تیر چراغ برق» و نوشین تبریزی با «بوتولیسم» و «خانه پدری». 

تمایل کم کارگردان ها به نوشته های گروهی
در فصل تابستان و در بین تمام این 137 اثر ایرانی، تنها دو نمایشنامه «کالاندولا» به کارگردانی احمد سلگی و «رازبقا» به کارگردانی صالح علوی‌زاده به صورت گروهی نوشته شده‌اند. البته قابل ذکر است علی نورانی، سهیل کرمیار و امیرنجفی گروه «رازبقا» را در نوشتن همراهی کرده‌اند.

نمایشنامه هایی با یک کارگردان و چند نویسنده

در این سه ماه 8 نمایشنامه بیش از یک نویسنده داشته اند؛ «زهرماری» رضا بهاروند و احمد سلگی، «فرایند» امیر ابراهیم‌زاده و علی کرسی‌زر، «ناتمام» پیمان یاحقی و پیمان می‌آبادی، «شکیل اونیل» علی حسین‌زاده و امیر کامران، «گوژپشت نوتردام» الهام شکیب و اشکان صادقی، «ضیافت شبانه‌ای برای شبنم» مریم تاجیک و روزبه روحی‌پور، «یک دقیقه و سیزده ثانیه» محمد چرمشیر و بهمن .عباسپور و «چهارمین شنبه» مهرداد کوروش‌نیا، علی اصغری و ابراهیم گله‌دارزاده

مهجور ماندن زنان نویسنده در تابستان
در این فصل، فقط 20 نمایشنامه نویس زن بوده اند که نمایشنامه‌های آن‌ها اجرایی شده؛ اما اکثریت آن ها نسل جدیدی از بانوان در نمایشنامه نویسی ایران به شمار می روند. از نمایشنامه نویسان زن که در این سه ماه متنی از آن ها به روی صحنه بوده میتوان به مینا میرزاآقا(تو کجا بودی وقتی اوفلیا خودش را کشت؟)، الهه مجلسی(از خط زرد فاصله بگیرید)، شیما لطیفی(شبیه شکست)، سپیده فلاح فرد(سس توت فرنگی)، ماندانا عبقری(جادوی کلاه)، عاطفه تهرانی(گزارش وضع هوا)، سپیده قربانی(آپ آرت مان)، مریم زرینی(ترس و لرز)، فریبا آقاپور(سیه چشم(گرگ عاشق و آسو بهاری(مرد شده) اشاره کرد.

اقتباس؛ اولویت آخر نویسندگان ایرانی

در بین 137 نمایشنامه ایرانی، 15 نمایشنامه به صورت اقتباسی نوشته شده اند؛ که 5 نمایشنامه از آثار ایرانی و 10 نمایشنامه از آثار غیر ایرانی وام گرفته اند؛ داستان تاسیس آرش میرطالبی(براساس شازده کوچولو آنتوان دوسنت اگزوپری)، شلیک به تئاترشهر شایان افکاری(براساس فیلم گلوله‌ها بر فراز برادوی وودی آلن)، این قصه را آهسته بخوان مهدی نصیری(براساس دیوان ابوتراب خسروی)، جلوی تئاترشهر سلمان علی قارداشی(اقتباسی از سهراب کشی بهرام بیضایی، منظومه سیاوش کسرایی و هملت شکسپیر)، ضیافت شبانه‌ای برای شبنم مریم تاجیک و روزبه روحی‌پور(برداشتی از ضیافت مسعود کیمیایی)، هملت علی افضل(براساس هملت شکسپیر)،  سرزمین تهی سران روزبه اختری(اقتباس از کله‌پوک‌ها نیل سایمون)، آدم‌کشی زری اماد(براساس غرب مغموم مارتین مک دونا)، جدایی رومئو و ژولیت مسعود طیبی(براساس رومئو و ژولیت شکسپیر)، فکت بث مهدی معبودی(براساس مکبث شکسپیر)، فرایند امیر ابراهیم‌زاده و علی کرسی‌زر(براساس رمان محاکمه، قصر، مسخ، مجموعه‌ داستان‌های کوتاه کافکا و رمان تجاوز قانونی کوبو آبه)، شازده کوچولو مصطفا قربان‌پور(براساس شازده کوچولو آنتوان دوسنت اگزوپری)،  چشم برهم زدن محمد زارعی(اقتباس از بزرگ بابای آنتن‌دار فرهاد بابایی)، ریچارد حمیدرضا نعیمی(براساس ریچارد سوم شکسپیر) و نون زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد علی مست‌علی(اقتباس از دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد شهرام رحیمیان).

تمایل کم کارگردان ها به نمایشنامه های پر پرسناژ
در این فصل، 9 نمایشنامه با 1 پرسوناژ(نقش)، 64 نمایشنامه بین 2 تا 5 پرسوناژ، 53 نمایشنامه بین 6 تا 9 پرسوناژ، 23 نمایشنامه بین 10 تا 15 پرسوناژ، 12 نمایشنامه بین 16 تا 25 پرسوناژ و 6 نمایشنامه «رژه کور» پیتر هانتکه، «راز بقا» گروهی، «خسیس» ژان بابتیست مولیر، «ریچارد» حمیدرضا نعیمی، «رویای شب تابستان» ویلیام شکسپیر و «آنکه گفت آری آنکه گفت نه» برتولت برشت با بیش از 25 پرسوناژ به روی صحنه رفته اند.