فقدان نوآوری در خلق عروسک و نحوه اجرا

نمایش های عروسکی از جمله گونه های تاثیرگذار تاتر در جامعه در مسیر جامعه پذیری هستند که به واسطه ارتباط خاص و منحصر به فردی که با کودک و تخیلات وی برقرار می کنند همواره در آموزش، شخصیت سازی و نهادینه کردن فرهنگ مورد توجه قرار می گیرد و بسیاری از روانشناسان کودک بر نقش ویژه آن در افزایش مهارت های اجتماعی، ارتباطی و روزمره تاکید داشته و دارند.

با وجود این جایگاه ویژه، تئاتر عروسکی در کشور این روزها به تناسب نیاز نسلس رشد نمی کند و پس از طی دوره طلایی خود، به صورت ناگهانی روزگار بدون تغییری  را در پیش گرفته  اما علت چیست؟ چه عواملی باعث بروز چنین ایستایی طاقت فرسا در تئاتر عروسکی کشور شده اند؟

همزمان با روز جهانی کودک، فرصتی فراهم شد تا گفتگویی با فریبا دلیری از مدرسان، کارگردانان و طراحان خوش ذوق و پرتلاش تئاتر عروسکی که توجه و تلاشی دائمی برای بروز رسانی تکنیک های عروسک سازی و اجرا دارد ،داشته باشیم و نظر ایشان را در این خصوص جویا شویم.

 

به نظر می رسد تئاتر عروسکی در ایران در مقایسه با پیشرفت هایی که این گونه تئاتر در جهان دارد، به روز نشده است. می خواهیم نظر شما را در این خصوص بدانیم، آیا تاتر عروسکی در ایران از منظر تکنیکی همگام با تئاتر عروسکی جهان پیش نمی رود؟

بله من هم تا حدودی با شما موافقم.  بی شک برای آشنایی با تکنولوژی نیاز به ارتباط با سایر کشورها داریم و در حال حاضر مهمترین رویداد بین المللی تئاتر عروسکی جشنواره بین المللی تهران است که هر دو سال یکبار برگزار می شود و در آنجا هم گروههای مطرح به دلایل مختلف از جمله عدم قدرت مالی برگزار کنندگان جشنواره، عدم علاقه مندی حضور این گروهها، زیادی وسایل و امکانات گروهها و ... امکان حضور پیدا نمی کنند و عموما این جشنواره با حضور گروه های سطح متوسط و حتی سطح پایین بین المللی برگزار می شود. گروه هایی که دعوت می شوند گروه های بدی نیستند اما چون بیشتر تئاتر سنتی کشورهای خود را در معرض دید عموم قرار می دهند حامل تکنیک های جدید برای ما نیستند.

خود هنرمند نیز عموما دنبال تکنیک های  جدید نمی رود. دانشجویان که عمده زمانشان تمرین بر روی تکنیک های متداول عروسکی است و خیلی کم افرادی پیدا می شوند که در مسیر آشنایی تکنیک های جدید تلاش نمایند. جالب تر آنکه حتی اگر کسی به تکنیک های روز دنیا نیز مسلط باشد بازهم با مشکل روبروست. چون عموما اولا باید ایده نمایشها با تکنیک همخوانی داشته باشد. در وهله دوم امکانات پیاده سازی این تکنیک در کشور وجود داشته باشد و در نهایت هزینه آن تامین شود. ما در هیچ یک از این موضوعات توانمند نیستیم.  مثلا دستگاه پخش تصاویر سه بعدی که خیلی تکنیک به روزی است و علاقه مندان زیادی دارد در ایران نیست. من زمانیکه خودم در نمایش «جادوگر کوچولو» می خواستم پرواز جادوگر را نشان دهم برای پیدا کردن دستگاه پخش به خیلی جاها سر زدم. یادم می آید یک شرکت در برج میلاد برای تبلیغات از این دستگاه استفاده می کرد و آن زمان رقمی در حدود 10 میلیون تومان برای هر دقیقه به ما اعلام کرد. این میزان واقعا در توان یک هنرمند نیست و عاملی می شود که به سمت تکنولوژی نرود. جالب آنکه حتی اگر این دستگاه وجود داشته باشد هم فرد حرفه ای و متخصص برای کار با آن نداریم. این عوامل باعث می شود هنرمندی که پول ندارد، سالن ندارد، حتی برای اجرای قراردادی با او بسته نمی شود به فکر تکنیک های روز دنیا نیفتد و از قافله پیشرفت عقب بماند.

 

آیا اینکه ما نمی توانیم تکنیک های سایر کشورها را جامه عمل بپوشانیم، دلیل قانع کننده ای برای درجا زدن به حساب می آید. به عبارتی ما باید همواره بنشینم و نظاره گر باشیم تا سایر کشورها چیزی ابداع کنند و ما تقلید کنیم یا خودمان نیز به عنوان یک هنرمند وظیفه داریم. چرا خود هنرمندان حوزه عروسک تولید کننده تکنیک های جدید نیستند؟

به نظرم این را باید از تک تک هنرمندان حوزه تئاتر عروسکی پرسید. چرا واقعا نوآوری در عروسک یا نحوه اجرا نداریم. چرا در نمایشها عروسکی همیشه ساده ترین راه انتخاب می شود. چرا بازیگر فقط یاد گرفته عروسک را در دست بگیرد و متن را بخواند. اینکه تئاتر عروسکی نیست. به عقیده من در تئاتر، بخش عروسکی زمانی ورود می کند که بخواهیم بخشهای اعجاب انگیز متن را پیاده کنیم و روی صحنه ببریم، در این زمان است که عروسکها می آیند و می توانیم کنیم. دنیای عروسکی دارای خصوصیت مهمی به نام فانتزی است و کارگردان عروسکی باید با توجه به جنبه های فانتزی نمایشش بتواند باعث غافلگیری و حیرت زده کردن تماشاگر شود یعنی لازم است که اجرا دست به متغییر کننده های بزند تا روش های درک و دریافت سریع را خدشه دار کند. یکی از این متغییر کننده ها تکنولوژی است. در این بخش نیاز به نوآوری و خلاقیت است که متاسفانه خیلی از کارگردانان به آن توجه نمی کنند. من در نمایش «چارلی و کارخانه شکلات سازی» خیلی راحت می توانستم 5 عروسک کودک درست کنم و بدون دغدغه نمایش را اجرا نمایم. اما می خواستم نوآوری داشته باشم. کار کردن با 5 بچه 10-12 ساله کار سختی است اما من سختی را به جان خریدم، صحنه ها را رئال کردم و لحظه های فانتزی عروسکی شدند چون معتقدم کار عروسکی فقط عروسک دست گرفتن و عروسک گردانی نیست.

 

با این ایده شما موافقم، اما هنوز متوجه این موضوع نشدم که چرا ما در نوآوری و خلاقیت که به نوعی می تواند زیربنای خلق یک تکنیک جدید باشد، موفق نبوده ایم؟

بی شک خلاقیت و نوآوری زیر بنای یک اثر است که بدون آن کار فاقد ارزش هنری است و به نظر من نمی شود گفت که خلاقیت در آثار عروسکی وجود ندارد ولی کم است. علت را باید در نگاه کارگردانها جستجو کرد که همواره تلاش دارند زود به نتیجه برسند. وظیفه کارگردان عروسکی پیش از تمرین، طراحی و ایده پردازی است. اوست که از طراح صحنه، طراح عروسک، موسیقی و ... می خواهد متناسب با ایده هایش طرح بدهند فلذا به نظر من کارگردانان تئاتر عروسکی باید کمی خلاق تر باشند. در کارشان نوآوری داشته باشند و از تکرار بپرهیزند تا بتوانند کارهای جدید روی صحنه ببرند. تحقیق و بررسی، مشاوره گرفتن، تعامل و ... راه را برای خلق ایده باز می کند. من برای به پرواز درآوردن جادوگر در نمایش جادوگر کوچولو یکسال تحقیق و بررسی کردم. به نظر من در خلق یک اثر ماندگار باید تامل داشت، خوب فکر کرد و سریع به دنبال نتیجه نبود.

 

به عقیده شما راه برون رفت از این ایستایی چیست؟

بهترین راه ایجاد رقابت است. در حال حاضر مکانی برای تئاتر عروسکی نداریم. قرارداد با بازیگران عروسکی در ابتدای کار بسته نمی شود و آنها برای تامین هزینه با مشکلات زیادی روبرو هستند. اگر این مشکلات برطرف شود گروهها برای اجرا با هم رقابت می کنند و سعی می کنند بهتر شوند. در حال حاضر نمی شود کار خاصی کرد. در هرکجا وقتی مشکل مالی باشد اولین ضربه را فرهنگ می بیند. وقتی در خانه با مشکل اقتصادی روبرو می شویم از خوراک نمی زنیم، از سبد آموزشی و فرهنگ کم می کنیم. این مشکل وجود دارد. اگر می بنید برخی کارهای خیلی خوب از کار در می آیند این واقعا به این دلیل است که فرد آبروی هنری اش را مهمتر از درآمد می بیند و تئاتر کار می کند تا حالش خوب شود. من برای تئاتر کودک و نوجوان نگران هستم. متاسفانه کارگردانهای ما آسان پسند شده اند. این آسان پسندی به نمایش کودک بسیار آسیب می رساند چون اولا مخاطبن را از دست می دهیم و از سوی دیگر مهم ترین بخش جامعه کودکان هستند، اگر به درستی آموزش و تربیت داده نشوند، نسل فردا چه خواهد شد؟ نمی توانم بگویم همه مسئولیت بر عهده اهالی تئاتر است ولی آنها بخش اعظمی از این مسئولیت را می توانند متقبل شوند.  امیدوارم همه چیز درست شود و وضعیت مالی و مشکلات اجرایی تغییری کند . همچنین آثاری روی صحنه رود که لیاقت این جامعه را داشته باشد.

 

گفت و گو از : علی رحیمی