به دنبال محبوبیت عروسک هایتان در فضای مجازی باشید

سالن اجرا نداریم، امکانات نداریم، مسئولان حمایت نمی کنند، بودجه کافی اختصاص داده نمی شود و...

هر زمانی که با هنرمندان تئاتر عروسکی مواجه می شویم معدود کسانی هستند که در گفتگویشان یکی از این موضوعات را به عنوان عامل کم فروغی این گونه تاثیرگذار تئاتر مطرح نکنند و در پشت آن سنگر نگیرند. در اینکه کمبودها مانعی ستبری در اجرای نمایشهاست شکی نیست، اما سوال اینجاست که مگر نه اینکه نیاز دری به سوی نوآوری و خلاقیت است و همگان بر این عقیده متفقل القول هستند که بزرگان تئاتر ایران از دل مشکلات، کمبودها، مانع تراشی ها و ... شکوفا شده اند؛ پس چرا هنرمندان راهی برای برون رفت از این مشکلات نمی یابند؟چرا همچنان در انتظارند تا یک منجی مشکل گشای آنها شود؟

برای پاسخ به این پرسش اینبار به سراغ یکی از هنرمندان مطرح شهرستانی رفتیم و پاسخ مان را از او جویا شدیم.

فرشته ابراهیمی متولد 1357 و از اهالی مشهد است. او گرچه مدرک آکادمیک در حوزه تئاتر ندارد اما به واسطه عشق و علاقه به تئاتر، با گذراندن یک دوره ساخت عروسک زیر نظر بهروز غریب پور وارد این حوزه شده و با ساخت بیش از 600 عروسک نامش را به عنوان  رکوردار ساخت عروسک در کشور ثبت نموده است.

به نظر می رسد تئاتر عروسکی در ایران در مقایسه با پیشرفت هایی که این گونه تئاتر در جهان دارد، به روز نشده است. می خواهیم نظر شما را در این خصوص بدانیم، آیا تاتر عروسکی در ایران از منظر تکنیکی همگام با تئاتر عروسکی جهان پیش نمی رود؟

نمایش عروسکی در بخش تاتر تا حدود زیادی همگام با بقیه کشورها پیش می رود. حتی به دلیل نوآوریها، برخی از دوستان جلوتر بوده و هستند و جوایز بین المللی هم دریافت کرده اند. اما این به آن معنا نیست که ما در بخش کلاسیک هم موفقیت های زیادی داشته ایم. باید گفت دلیل اصلی آن نبودن و یا اندک بودن متخصصین در بخش ساخت و تولید سبکهای کلاسیک به ویژه در بخش عروسکهای ماریونت و یا میله ای، بازی دهندگی این تکنیکها و یا بعضا عدم تمایل به یادگیری از سوی نمایشگران عروسکی است. چرا که این شیوه ها نیاز به زمان، صبر و حوصله و تمرین فراوان دارند. در ایران به جهت سهولت تکنیکهای عروسکهای بن راکو و دستکشی، هنرمندان این عرصه عمدتا ترجیح می دهند از این سبک پیروی کنند و اگرچه در زمینه نمایش عروسکی ماریونت یا نخی افرادی مثل استاد غریب پور با تاسیس بنیاد رودکی و گروه آران توانسته اند این تکنیک را بطور تخصصی آموزش داده و در فرهنگ و ادبیات ما بومی کنند که کار بسیار بزرگیست ومعرف کاراکترها و داستانهایی شاخص در ادبیاتمان مانند مولانا، حافظ، رستم و......باشند.، اما متاسفانه افرادی که وقت و سرمایه خود را صرف یادگیری تحقیق و راه اندازی کمپانیهایی از این دست کنند بسیار اندکند.

در مرحله بعد بالابودن هزینه تولید نمایش عروسکیست که به جهت ساخت و ساز عروسک و دکور ویژه و خاص نمایش عروسکی و همینطور تعداد افرادی که به عنوان بازی دهنده عروسک هستند و به طور معمول نسبت به نمایش صحنه ای دو برابر نیروی انسانی طلب می کنند و این موجب افزایش هزینه و بزرگ شدن گروههای نمایشی شده و به طبع اداره کردن آن را دشوار می کند.

امروزه بسیاری از گروههای نمایش عروسکی گاه با یک یا دو نفر هم اداره می شوند و بدلیل کوچک بودن قادر به سفرهای خارجی و شرکت در فستیوالهای بین المللی هستند. اغلب آنها بدلیل تجربیات بسیارشان نمایشگران سیار یا در اصطلاح عامیانه دوره گرد هستند که در حیطه کار خود هم به لحاظ اجتماعی شناخته شده و هم از حیث درآمد نسبتا خوبند. چیزی که در کشور ما هنوز افراد انگشت شماری قادر به انجامش هستند و حتی بخاطر نداشتن وجهه اجتماعی از آن گریزانند. خیمه شب بازی از این دسته نمایشهاست که با استادان بزرگی مثل مرحوم اسدی نژاد که بیش از ۵۰ سال از زندگی و عمرش را عاشقانه صرف سرپا نگهداشتن خیمه خیمه شب بازی کرد.اما متاسفانه آنطور که باید نه از او تقدیری درخور او به عمل آمد و نه درآمدی مکفی از او باقی ماند .

به عقیده شما چه عواملی باعث کندی مسیر تئاتر عروسکی در کشور شده است؟

یکی از مهمترین عوامل عدم حمایت نهادهای دولتی برای نمایشگران عروسکی که توان مالی برای تولید و پژوهش را ندارند، است. آنها حتی بخاطر تولید آثارشان مجبورند وام بگیرند بدون آنکه امیدی به بازگشت آن داشته باشند. متاسفانه هنوز بعد از سالیان متمادی از تاسیس انجمنهای نمایشی به ویژه در شهرستانها هیچگاه برای نمایشهای عروسکی بودجه یا حتی برای اجرای آن سالنی بدون هزینه‌های جنبی درنظر گرفته نشده است. دردی که فعالین این حرفه را از صحنه خارج کرده و در اکثر موارد آنها را بسمت نمایش صحنه ای کشانده .

مسئله دیگر بحث فقدان سالنهای اختصاصی برای نمایش عروسکیست. سالنهای استانداردی که حتی برای نمایشهای صحنه ای استانداردهای لازم را ندارد. در تجهیز سالنهای عروسکی نیز با مشکلات زیادی روبروییم. مثلا جای تجهیزات نورپردازی که جزو لاینفک این حرفه است و بسیار در اجرا اهمیت ویژه دارد خالیست. بطوری که حتی برخی از آثار خارجی برای اجرای خود تجهیزات نوری را با خود می آورند. موسیقی که از درجه اهمیت ویژه ای نسبت به نمایش صحنه ای در نمایش عروسکی دارد یا با بی مهری و یا با کوچک شمردن و غیر تخصصی انگاشتنش باعث سوء تفاهم و تضعیف جایگاه آن در نمایش کودک و به ویژه عروسکی شده است. امری که نیاز به تخصص لازم دارد.

کمبودها بی شک همواره بوده و هست. اما راه برون رفت چیست. کسی که تحصیلات آکادمیک دارد، سالها تجربه اندوخته است و مشکلات را می شناسد آیا نباید راهی برای رهایی از این مشکلات بیابد؟ به نظر شما آیا باید دست روی دست گذاشت و در انتظار یک منجی بود یا نوآوری و خلاقیت می تواند ما را به سرانجامی موفق هدایت کند؟

همانطور که گفتم تئاتر عروسکی نیاز به صبر و حوصله و یادگیری مداوم دارد. با یک گل مسلما بهار نمی شود. باید یاد گرفت، دید و با ذهنیتی جدید طراحی کرد و ساخت. این ویژگی شامل همه عوامل تولید یک اثر عروسکیست و اتفاقا زنجیره وارهم به هم متصل هستند. رها بودن و باز گذاشتن دست عوامل برای تجربه کردن بزرگترین نوآوریها را ایجاد می کند. کلیشه شدن و سکون چیزیست که اکثر اوقات من و امثال من را آزار می دهد. به نظر من برای نوآوری قبل از هر چیز باید اجازه دهیم ذهنمان تا هرجا که می خواهد برود. بعد با آگاهی، به آن افسار ببندیم و آن را از مرز سرکشی بیرون نگه داریم آنوقت خواهید دید که تا چه حد رشد خواهد کرد .

اینکه می گویم به این معنا نیست که هنرمندان انتظار داشته باشند هر روز نوآور شوند. به عقیده من حتی یکبار در کارتان حرفی تازه بزنید کافیست تا ذهنهای آماده ای را تکان دهید تا این زنجیره ادامه پیدا کند.

من معتقدم با کمترین ابزار می شود بهترین اتفاقات را رقم زد. همیشه به بازسازی اشیاء و یا استفاده از ابزار دورریختنی برای ساختن عروسک علاقه بیشتری داشتم. در نمایش عروسکی بزرگترین شگفتی خلق موجودیست که انتظار جان بخشی آن کم است و بعد می بینیم حتی پاره آجری دامن می پوشد و میرقصد. تصویری که باعث می شود درک کنیم عروسک چه جایگاهی دارد.

ساده انگاشتن این حرفه آسیب بسیار بزرگی به آن است، چراکه نیاز به جامعه شناسی، روانشناسی و بعد تخصص در حیطه نمایش عروسکی چه کودک و نوجوان و چه بزرگسال دارد. کاری که بسیاری از ما با جرات می گویم که نه به دنبال آن بوده ایم و نه هستیم. بارها نمایش صحنه ای کار کردیم و بعد در فرصتی دلمان خواست یک نمایش عروسکی هم کار کنیم. تصورمان این بوده که با یک یا چند عروسک می توانیم تحولی در نمایش عروسکی ایجاد کنیم. غافل از اینکه هنوز نمی دانم که دلیل بودن عروسکها در صحنه چیست. نوآوری حاصل تلاش، پژوهش و تکرار است.

شما سالهاست در حوزه عروسک فعال هستید با زیر و بم این رشته آشنایید، می خواهم بدانم به نظر شما آیا راههای برای نوآوری در تاتر عروسکی و درآمدزایی در آن با لحاظ تمامی کمبودها و کاستی وجود دارد یا خیر؟

همواره راهی برای موفیقت وجود دارد، کافی است که بهتر ببینیم، پیگیر باشیم و علم داشته باشیم. مثلا در بخش تاتر عروسکی در بسیاری از کشورها همه ساله فستیوالهایی بر مبنای نمایش عروسکی براه می افتد که نقطه شروع آن داشتن کارناوالهای عروسکیست.کارناوالهایی که با برنامه ریزی دقیق و اجرای نمایشهای خیابانی همراه با موسیقی به مردم نشاط و هیجان تازه ای می بخشند.در بسیاری از کشورها هرسال دو یا سه جشن ملی مربوط به نو شدن فصلها و یا برداشت محصول برگزار می شود و مردم بومی با دست ساخته های خود نمایش هایی ولو ساده و بدوی به اجرا درمی آورند که جنبه های جذب توریسم جزو اصلی بازتابهای آن است. اگرچه در کشور ما هم به همت برخی اساتید با هر سختی که شده فستیوال عروسکی مبارک یونیما چند سال یکبار به اجرا درمی آید اما ناکافیست. هنوزجای کار بسیاری وجود دارد که برای جذب توریسم در هر منطقه ازعروسکهای بومی آنجا به همراه موسیقی آن مرز و بوم کارناوالی براه انداخته شود و نمایشهایی عروسکی براساس سنتهای منطقه به اجرا درآید.

در کنار آن امروزه با بوجود آمدن شبکه های مجازی راههای تازه‌تری در حیطه آثار عروسکی بوجود آمده است. شبکه هایی که گاه مخاطبین را ساعتها به خود مشغول کرده و از دیدن برنامه های تلویزیونی دور م یکند. در سالهای اخیر برخی فعالین عروسکی با اجراهای کوتاه دابسمش ها و یا ساختن برنامه های کوتاه پلاتویی عروسکی که جنبه های طنز و فکاهی اجتماعی دارند هم بعد سرگرمی و هم بعد مالی خود را تأمین می کنند. به نظر من اگر قصد تولید کارهای عروسکی دارید از همین الان به دنبال محبوبیت و جاانداختن کاراکترهایتان در شبکه های اجتماعی باشید و بازخورد آن را آنی دریافت کنید.

گفت و گو: علی رحیمی