مرور حاشیه‌های اخیر در خصوص بهای بلیط نمایش‌ها
تکثر گرایی تولیدات نمایشی در مسیر توسعه تئاتر
ایران تئاتر: واکنش‌ها به نحوۀ قیمت‌گذاری بلیط‌فروشی آثار نمایشی در شرایطی مطرح می‌شود که فضای تئاتری این سال‌ها در وجوه مختلف توسعه یافته است .در تعدد آثار نمایشی ، ژانرهای متنوع، همچنین تعدد سالن‌ها و تماشاخانه‌ها گسترش فراوانی پیدا کرده و در قیاس با دهه‌های پیشین به مراتب از امکانات سخت افزاری بیشتری برخوردار است.
طی روزهای گذشته و با نزدیک شدن به اجرای دو اثر نمایشی در تهران، نحوه قیمت گذاری بر بلیط فروشی این آثار به مساله مورد توجه تعدادی از رسانه‌ها تبدیل شد و حاشیه‌هایی را به دنبال داشت.موجی رسانه ای که به قیمت بلیط نمایش "می سی سی پی" و تبلیغات زودهنگام نمایش "بینوایان "پرداخت.
واکنش به قیمت‌گذاری‌های متفاوت برای فروش بلیط بعضی از نمایش‌ها پیش از این هم بارها و بویژه در دوره های بی خبری رسانه ای توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرده بود. جالب اینکه کارگردان نمایش بینوایان در تجربه پیشین خود نیز بهانه بروز این موج شده بود . این بار نیز همزمان با آغاز پیش فروش ، نمایش " بینوایان " و مشخص شدن مبلغ بلیط ها موجی از واکنش‌ها را در بر داشت. این واکنش‌ها که به نحوه تبلیغات و اطلاع رسانی زود هنگام نمایش آغاز شده بود به سرعت بر مبلغ بلیط های این نمایش متمرکز شد؛ هر چند تا آن زمان هنوز مبلغ دقیق بلیط‌های این نمایش به طور رسمی اعلام نشده بود. همچنین اندکی بعد قیمت بلیط نمایش «می سی سی پی نشسته می‌میرد» به کارگردانی همایون غنی زاده به آن ضمیمه شد.
اگرچه این دست مسائل در فضای تئاتر کشور برای اولین بار نیست که به میان می‌آید، مطرح شدن دوباره چنین مسائلی با این درجه از حساسیت‌ها نشان از ضرورت شفاف سازی در ارتباط با کم و کیف خاستگاه بروز حواشی دارد تا اجماعی عمومی برای رفع این دست اختلاف نظرها حاصل شود.در گزارش پیش رو مرور داریم بر شکل گیری و سرانجام این حواشی .
چگونه رخ داد؟
در روزهای آخر مرداد ماه پیش خبر اجرای نمایش بینوایان در حالی در رسانه ها انعکاس پیدا کرد که صحبتی از مبلغ دقیق بهای بلیط این نمایش در این خبرها به میان نیامده بود. اما حدود دو هفته بعد بود که در روز 17 شهریورخبرگزاری تسنیم در گزارشی با عنوان « بلیط 250 هزار تومانی برای بینوایان لاکچری» بر این موضوع انگشت گذاشت. در این روز خبرگزاری فارس عیناً همین گزارش و با همین عنوان را در خروجی خود منتشر کرد با توضیح اینکه بخش هایی از این مطلب از روزنامه وطن امروز استخراج شده است. به دنبال این گزارش مسئله بهای بلیط این نمایش با رجوع به کارگردان نمایش در روزهای پایانی هفته اول مهر ماه در تیترهایی چون عنوان « بهای بلیط بینوایان چقدر خواهد بود؟» و « تئاتر بینوایان با بلیط های نجومی» در بعضی از رسانه ها چون جماران، عصر ایران، فرارو و آفتاب بازتاب پیدا کرد. روزنامه اعتماد دیگر رسانه ای بود که به طرح این مسئله توجه نشان داد و در گزارشی با عنوان « به اسم تئاتر «بینوایان» بلیت با قیمت نجومی؟ » در روز 12 مهر به این موضوع پرداخت.
از دیگر واکنش هایی که در ادامه از سوی رسانه ها به این موضوع صورت گرفت می توان به«شب تئاتر»، از برنامه‌های تخصصی جدید تلویزیون اشاره کرد که 14 مهر ماه با موضوع گران شدن قیمت بلیت‌ها میزبان حسین مسافرآستانه، دبیر شورای سیاست‌گذاری تماشاخانه ایرانشهر و کوروش سلیمانی، کارگردان و بازیگر تئاتر شد؛ در حالی که تعدادی از عوامل این برنامه را خبرنگارانی تشکیل می دادند که ابتدا این موضوع را در رسانه ها پیش کشیده بودند. در همین روز یعنی 14 مهر ماه نیز خبرگزاری مهر گفتگویی با شهرام کرمی مدیر کل هنرهای نمایشی را در ارتباط با همین موضوع منتشر کرد که طی آن مدیر کل هنرهای نمایشی از طرح این موضوع در شورای ارزشیابی و نظارت خبر داد.
موضوع اقتصاد تئاتر از حاشیه نا متن
اگرچه شائبه‌ها و حواشی مطرح شده اخیر در ارتباط با مسائل مالی عرصه تئاتر، در هفته‌های گذشته از اولویت‌های هنرهای نمایشی کشور تا اندازه ای فاصله گرفته بود، اما به نظر می رسد با تامل بیشتر حول این مسئله، ابعاد بنیادی تر و جدی تر در این خصوص انمایان شد. بعد از اینکه در روزهای گذشته سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در واکنش به تئاتر لاکچری و افزایش قیمت بلیت‌ها، در توئیتی از اداره‌کل هنرهای نمایشی و خانه تئاتر درخواست کرد در این‌باره دست به اقدام بزنند، شهرام کرمی راه حل اینکه تئاتر تجاری نتواند بر تئاتر هنری و مستقل چیره شود، در این عنوان کرد که همه مراکز دولتی و عمومی به همراه صنوف هنری و هنرمندان باید وارد عرصه شوند.
مدیرکل هنرهای نمایشی در گفت و گو با خبرآنلاین گفت: «اینکه وزیر به این بحث ورود پیدا کرده‌اند، نشان از دغدغه‌های ایشان دارد. در واقع ایشان حرف دل هنرمندان و مدیران هنری تئاتر را زده‌اند که نباید بگذاریم تئاتر تجاری بر این عرصه سایه بیندازد.»
او ادامه داد: «البته تئاتر تجاری در همه جای دنیا وجود دارد و ما باید کاری کنیم که که تئاتر به سمت صرفا تئاتر تجاری نرود. برای رسیدن به این هدف، ما باید بستر و امکانات مناسب را فراهم کنیم. از جمله باید از سالن‌های خصوصی و گروه‌های مستقل تئاتری بیشتر از گذشته حمایت کنیم تا آن‌ها کم‌تر رویکردی تجاری برای تامین هزینه‌های‌شان داشته باشند.»
کرمی با اشاره به اینکه تا ما تئاتر را حمایت نکنیم، امکان گسترش تئاتر تجاری وجود دارد، افزود: «بودجه حمایتی از تئاترهای هنری و مستقل باید افزایش یابد. ما در سال گذشته حدود سه و نیم میلیارد تومان برای حمایت از تئاترهای روی صحنه هزینه کرده‌ایم که باید چند برابر شود.»
او در واکنش به این پرسش که وقتی بودجه تئاتر کشور به نسبت سال گذشته کاهش پیدا کرده است، چگونه می‌توان از حمایت بیشتر سخن گفت، پاسخ داد: «بودجه پارسال تئاتر 33 میلیارد تومان بود که 24 میلیارد آن محقق شد. امسال بودجه کل تئاتر ما به 24 میلیارد تومان کاهش پیدا کرده است که معلوم نیست چه میزان از آن محقق شود. به این نحو قطعا حمایت از گروه‌های مستقل و هنری تئاتر سخت است و برای همین باید نهادهای دیگر در این زمینه همکاری کنند.»
مدیرکل هنرهای نمایشی با اشاره به توجه ویژه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به این عرصه، تاکید کرد: «تلاش خواهیم کرد با رایزنی و همراهی همه صنوف هنری و دیگر نهادهای فرهنگی، حمایت مالی بیشتری را برای تئاتر هنری و گروه‌ها و سالن‌های مستقل فراهم کنیم. در سالی که شرایط اقتصادی خاصی بر همه امور حاکم است و هزینه‌های تولید تئاتر بیشتر از گذشته شده است، رسیدن به این هدف، هم‌فکری و هم‌یاری بیشتری را از طرف همه صنوف و نهادها می‌طلبد.»
مروری بر واکنش‌ها
همچنان که گفته شد واکنش‌های رسانه ای در خصوص نمایش « بینوایان» به دنبال شائبه‌هایی در خصوص بهای بلیط این نمایش شدت گرفت و به دنبال آن ابعاددیگری نیز به آن افزوده شد. شایعه بلیط 250 هزار تومانی برای این نمایش در حالی مطرح شد که همزمان با آن شائبه‌هایی در خصوص ارتباط این میزان مبلغ برای بلیط های نمایش و دستمزدهای میلیاردی سوپراستارهایی که در این نمایش حضور دارند نیز به گوش می‌رسید. امری که حسین پارسایی چند روز بعد و در گفتگو با رسانه‌ها این شایعات را تکذیب کرد. پارسایی به خبر آنلاین گفت: شایعه فروش بلیت ۲۵۰ هزار تومانی اصلاً صحت ندارد، ما حتی به این فکر هم نکردیم که بلیت ۲۵۰ هزار تومانی برای این نمایش در نظر بگیریم. نمایش موزیکال «بینوایان» یک کار بزرگ با ۱۵۰ نفر بازیگر و یک گروه ارکستر ۱۰۰ نفره است که هزینه میلیاردی برای آن صرف شده است و طبیعتاً بلیت متناسب با این نمایش را تعیین خواهیم کرد اما قطعاً ۲۵۰ هزار تومان نخواهد بود.وی با تاکید بر اینکه دستمزدهای بازیگران ما میلیاردی نیست و همه در عرف سینما و تلویزیون بسته شده است، گفت:تمام این‌ها شایعاتی است که درباره ما مطرح می‌شود و صحت ندارد.پارسایی در گفتگو با تسنیم نیز تصریح کرد بودجه این نمایش چنانکه در رسانه‌ها مطرح شده 15 میلیارد تومان نیست.
با این وجود واکنش‌ها به این شایعات همچنان ادامه پیدا کرد تا اینکه باوجود مسائل قابل بررسی مهمتری ،برنامه تلویزیونی شب‌های هنر هم یک برنامه خود را به موضوع قیمت گذاری بلیط نمایش‌ها اختصاص داد . حسین مسافر آستانه مدیر تماشاخانه ایرانشهر در این برنامه تلویزیونی در همین خصوص معتقد بود که نباید به راحتی قضاوت کرد؛ چراکه راه به جایی نمی‌برد و افراد بدون کارشناسی درباره این پدیده سخن می‌گویند.
مسافر آستانه در بخشی دیگر از صحبت‌های خود در این برنامه هم به این نکته اشاره کرد که آسیب‌های جدی‌تری گریبانگیر تئاتر است. وی تاکید کرد که ابتدا باید دلایل گرانی را بررسی کنیم و نباید از ابتدا آن را رد یا قبول کرد. ما خانواده خوبی هستیم که از گران شدن محصول خود نگران می‌شویم . در حالی که هیچ صنفی از گران شدن محصولش ناراحت نمی‌شود.
همچنین مورد دیگر از واکنش‌های رسانه ای در خصوص نمایش «می سی سی پی نشسته می‌میرد» و از زمانی آغاز شد که گفته شد طبق اعلام اولیه سایت ایران کنسرت، بهای بلیت‌های این اثر نمایشی که قرار است در تالار وحدت روی صحنه برود به ترتیب از بالکن سوم تالار تا طبقه همکف و ردیف‌های جلو ۷۰، ۹۰، ۱۲۰، ۱۸۰، ۱۹۰ و ۲۰۰ هزار تومان تعیین شده است.بعد از اعتراض به قیمت بالای بلیت نمایش «می سی سی پی نشسته می‌میرد»، علی اکبر صفی پور مدیرعامل بنیاد فرهنگی هنری رودکی درباره افزایش بی رویه بهای بلیت آثار نمایشی در تالار وحدت به ویژه نمایش «می سی سی پی نشسته می‌میرد» گفت: چند عامل در افزایش بهای بلیت آثار نمایشی مؤثر است که یکی از آن‌ها افزایش هزینه‌های تولید است و برای تولید آثار بزرگی که در تالار وحدت به صحنه می‌روند این هزینه‌ها بیشتر است.
وی اظهار کرد: اگر افزایش بهای بلیت منطقی باشد جامعه نیز پذیرای این روند خواهد بود ولی این شکل افزایش بهای بلیت که برای نمایش «می سی سی پی نشسته می‌میرد» رخ داده است قابل پذیرش نیست و من پیگیر این ماجرا هستم.
در نهایت و به دنبال این واکنش‌ها بهای بلیت این نمایش در اقدامی عجولانه دچار تغییراتی شد؛ به این ترتیب که قیمت بلیت طبقه همکف که قبلاً به ترتیب ۲۰۰، ۱۹۰ و ۱۸۰ هزار تومان بود به ۱۴۰ هزار تومان کاهش یافت.
شورای تخصصی
در نهایت اتفاقات اخیر موجب شد تا صحبت از تدبیرهایی در این زمینه نیز مطرح شود و حتی سخن از ایجاد شورایی برای تصمیم گیری در چنین مواردی نیز به میان آید. موضوعی که در نهایت با گفته‌های شهرام کرمی مدیرکل هنرهای نمایشی نیز دنبال شد کرمی تصریح کرد:ضرورت تشکیل شورای صنفی برای تعیین سقف و کف بهای بلیت آثار نمایشی احساس می‌شود. او همچنین عنوان کرد که با چند حقوقدان نیز برای راهکارهای قانونی راه اندازی این شورا گفتگو داشته است.
مناسبات حرفه ای و امواج غیر حرفه ای
گذشته از این که در خصوص انتقادات مطرح شده از سوی رسانه‌ها در ارتباط با این نمایش تا چه اندازه پذیرفتنی است، لازم است پیش از هر چیز ابعاد مطرح شده در این انتقادات بیشتر مورد کنکاش قرار بگیرد. بر این اساس وجوه عمده ای که در این ارتباط مطرح شده را بار دیگر و در چشم اندازی وسیع تر مورد بررسی قرار می‌دهیم.
چنان که شواهد حاکیست موزیکال بینوایان می‌رود تا به عنوان رکوردی در عرصه تولیدات عظیم نمایشی و نوعی بیگ پروداکشن محسوب شود، اما واقعیت این است که این اولین باری نیست که اجرای یک اثر تلفیقی صحنه ای در ایران با صرف هزینه‌های بالا تولید می‌شود. اجراهای تلفیقی از جمله کنسرت نمایش ترانه‌های محلی، کنسرت نمایش سی از این دست آثار پر هزینه ای است که امکاناتی متفاوت از آنچه در اجراهای تئاتری می‌بینیم را شامل بوده است. جالب توجه اینکه همچنان که گفته شد یکی از آثار تولید شده از این دست یعنی نمایش اولیور تویست پیش از این و در سال گذشته باز هم به کارگردانی حسین پارسایی با چنین مختصاتی تولید شد و اگرچه در آن زمان هم حساسیت‌هایی را برانگیخت ، اما این حساسیت‌ها هرگز تا اندازه امروز شدت نگرفت. نتیجه اینکه با وجود مسبوق به سابقه بودن چنین تولیداتی در عرصه نمایش، چندان مشخص نیست که این بار به چه دلیل واکنش‌ها نسبت به چنین اثری تا این اندازه شدت گرفته است.
موازنه در چرخه تولیدات تئاتری و گستردگی عرصه رقابت‌ها
نکته دیگری که در ارتباط با حساسیت‌های شکل گرفته پیرامون این نمایش قابل طرح به نظر می‌رسد، اینکه واکنش‌ها به تولیدی از این دست در شرایطی مطرح می‌شود که فضای تئاتری این سال‌ها از حیث تعدد آثار نمایشی در ژانرهای متعدد، همچنین تعدد سالن‌ها و تماشاخانه‌ها گسترش فراوانی پیدا کرده و در قیاس با دهه‌های پیشین به مراتب از امکانات سخت افزاری بیشتری برخوردار است. این امر به ویژه از آن جهت قابل تأمل به نظر می‌آید که که با افزایش امکان‌ها در تولید و عرضه نمایش در کشور، طبیعتاً دایره رقابت هم به همان نسبت گسترده تر شده و تولیدکنندگان آثار نمایشی بخشی از حضور پایدار خود در این عرصه را در همین میدان رقابت‌ها است که می‌بینند.
مسئله دیگر در ارتباط با افزایش امکانات سخت افزاری در عرصه نمایش به موضوع تفکیک مخاطبین در دسته بندی‌های آثار نمایشی باز می‌گردد که با تنوع و تکثری که در تولیدات نمایشی این سال‌ها شاهدش هستیم به مرور به جذب گروه‌های متکثر مخاطب به آثاری شده است که بیشتر با ذائقه‌شان تناسب دارد. بر این اساس واضح است که هر اثر نمایشی با در نظر گرفتن هدف گذاری‌های خاص خود، همچنین با در نظر گرفتن شاخصه‌های سود و زیان اقتصادی، طیف‌های مشخصی از مخاطب هنرهای نمایشی را پوشش خواهد داد و به خود جلب خواهد کرد.این شرایط در حالی پذیرفتنی است که تعدد فضاهای نمایشی باعث می شود اجرای یک اثر در قواره بینوایان مانع اجرای آثار نمایشی دیگر و محرومیت آن ها از امکان حضور در سالنی حرفه ای نشود . اگر همین موضوع در چند سال قبل که در طول سال تنها امکان اجرای 40 نمایش بروی صحنه وجود داشت ، مطرح می شد پذیرفتنی تر بود.
مخاطب سنجی و گونه شناسی فعالیت‌های تئاتری
واضح است که بخش بزرگی از شبهات مطرح شده در ارتباط با موزیکال بینوایان و نمایش هایی از این دست به گونه شناسی تولید آن ها باز می‌گردد. با در نظر گرفتن مواضعی که از سوی تولیدکنندگان نمایش موزیکال بینوایان تا کنون ابراز شده، روشن است که این اثر را باید در رده نمایش‌های تجاری دسته بندی کرد. بر این اساس بسیاری از مؤلفه‌هایی که عموماً در ارزیابی آثاری که اصطلاحاً تئاتر فرهنگی می‌خوانیم، در خصوص نحوه تولید و ارائه چنین اثری نمی‌تواند مصداق داشته باشد. به این ترتیب روشن است که هر گونه ارزیابی و ارزش گذاری در خصوص چنین اثری را در الگوهای مشخص و شناخته ای باید دنبال کرد. نمایش‌های موزیکال به عنوان شاخه ای از تولیدات نمایشی سرگرم کننده، همانطور که از این عنوان برمی آید تابع مختصاتی ویژه است که در این ارزیابی می‌بایست لحاظ شود. شاید اشاره ای به دیگر نمونه‌های تولید شده در شاخه نمایش‌های تجاری در این زمینه روشنگر باشد. نمایش موزیکال « شیر شاه» که از سال ۱۹۹۷ در تئاترهای معتبر شهرهای مختلف جهان بر روی صحنه رفته و با درآمدی بالغ بر ۶ میلیارد دلار به پرفروش‌ترین نمایش موزیکال در تاریخ تبدیل شده یکی از نمونه‌های شاخص در این زمینه است. نمایش موزیکال 'شبح اپرا' نمونه ای دیگر در این گونه است که اولین بار سال ۱۹۸۶ در لندن به نمایش درآمده و تاکنون حدود ۶ میلیارد دلار در گیشه فروش داشته است. به این ترتیب واضح است که آثاری از این دست هم از حیث مخاطب سنجی و هم از حیث گونه شناسی با کارکردها و استانداردهایی بعضاً متفاوت از آنچه در دیگر اشکال هنرهای نمایشی می‌شناسیم پیوند پیدا می‌کند.
تکثر گرایی تولیدات نمایشی در مسیر توسعه تئاتر
واضح است که چرخۀ تولیدات تئاتری کشور در کلیت خود از ظرفیت‌های بالفعل و بالقوۀ بسیار در این عرصه حکایت دارد. یک بازنگری اجمالی در کمیت تولیدات تئاتری کشور کافی است تا متوجه شویم در این عرصه با چرخۀ اقتصادی خود اتکا و پایداری مواجهیم که جمعیت قابل ملاحظه ای از نیروی انسانی مرتبط با این فعالیت‌ها را پوشش می‌دهد و به عنوان یک حرفۀ پایدار معاش آنان را تأمین می‌کند. داده‌های میدانی و آمارهای رسمی مراکز هنری حاکی از این است که به طور متوسط موازنۀ قابل قبولی در عرضه و تقاضای تولیدات تئاتری در کشور در جریان است و شمار قابل توجهی از این تولیدات توانسته‌اند در ارائۀ محصول خود به مخاطب موفق عمل کنند. به این ترتیب می‌توان گفت که تولیدات نمایشی کشور چه در عرضه و چه تقاضا از ظرفیت‌هایی بیشتر از این‌ها حکایت دارند که برای نمونه موفقیت‌های چشمگیر اقتصادی برخی از آثار نمایشی را در این ارتباط می‌توان مثال آورد. نکته ای که در این ارتباط جالب توجه به نظر می‌آید، بعضاً نادیده گرفتن بخشی از این ظرفیت‌ها در عرصه اقتصاد تئاتر است که با توجه به بده بستان‌های مالی قابل توجهی که از طریق تولیداتی چون نمایش‌های موزیکال و سرگرم کننده در بدنه جامعه تئاتری اتفاق می‌افتد، در رونق چرخۀ مالی تئاتر سهم ویژه ای را به خود اختصاص می‌دهد. بر این اساس آنچه می‌توان از منظری کلان از موقعیت تئاتر کشور می‌توان مشاهده کرد، متکثر دیدن تولیدات نمایشی از حیث محتوا و همچنین اقتضائات اقتصادی است که در چشم اندازی وسیع تر می‌تواند به هم افزایی همه گونه‌های تولید تئاتری و از همین طریق به بهره وری های متقابل در این عرصه منجر شود. شناسایی چنین ابعادی در خصوص تولیداتی چون نمایش‌های موزیکال که در اینجا مورد بحث است چندان دشوار نخواهد بود و به عنوان نمونه ای در این ارتباط می‌توان به افزایش مخاطبان نمایش اشاره کرد که در ارتباط با چنین آثاری عموماً از میان قشر به اصطلاح خاکستری جامعه یعنی مخاطبین بالقوه نمایش‌ها جذب خواهند شد.
