اجرای مجلس تعزیه با کارگردانی تئاتر

پیتر بروک کارگردان نوآور تئاتر انگلیس که با بدعت و تأثیرگذاری بر تئاتر معاصر و با به‌کارگیری عناصر تئاتر شرق به شهرت رسید در سفری که به ایران داشت به مشاهده اجرای یک تعزیه دریکی از روستاهای مشهد می‌رود و چنین روایت می‌کند:
در اولین سفرم به ایران در 1970 فرم بسیار قدرتمندی از تئاتری را مشاهده کردم که به نام تعزیه‌ شناخته‌شده بود. تمام چیزی که‌ به ما گفته‌شده بود این بود که تعزیه‌ اجرای یک آئین‌ دینی، و اجراهای فراوانی ازاین‌دست وجود دارد.
اجرایی که ما دیدیم‌ «حسین» [مجلس امام حسین ع] نامیده می‌شد.
«نمایش روایت اتفاقی‌ از گذشته‌ای بسیار دور بود، اما آن گذشته اینجا و حالا اتفاق‌ می‌افتاد، تصمیم قهرمان در حال‌ حاضر بود، دل‌تنگی‌اش برای اکنون‌ بود و اشک تماشاچیان برای این‌ لحظه، گذشته نه تعریف و نه نشان داده می‌شد، زمان منسوخ‌شده بود.»
پینو ـ دی ـ بود و پژوهشگری که در دانشگاه فلسفه خوانده و در رابطه با رشته انسان‌شناسی درباره سنت‌های قومی قبیله‌ای فرهنگ‌های مختلف تحقیق کرده و همین‌طور تاریخ ایران را مطالعه نموده است می‌گوید:
من در شناخت فرهنگ ایران، دوست دارم اطلاعات بیشتری درباره نمایش ایرانی پیدا کنم و یک نوع از نمایش‌هایی که دوست دارم خیلی درباره‌اش بدانم تعزیه است. احساسات بازیگر و تماشاگران در اجرای یک نمایش تعزیه برای من بسیار مهم است. من در دانشگاه همکاری داشتم که تحقیقاتی درباره تعزیه کرده بود و این مرا کنجکاو کرد که چیزهای بیشتری درباره تعزیه یاد بگیریم. تعزیه از یک تاریخ بسیار غنی برگرفته‌شده و بخشی از گذشته‌ای است که به ما به ارث رسیده است. ما می‌توانیم از آن استفاده کنیم تا امروزمان را به‌خوبی بگذرانیم. من می‌دانم که تعزیه یک قصه مقدس است و برای من بسیار آموزنده خواهد بود که راز این ماندگاری را کشف کنم و بدانم چطور یک نمایش سال‌های سال اجرا می‌شود و هر بار تازه‌تر از گذشته ادامه پیدا می‌کند. صدا در تعزیه بسیار مهم است، همین‌طور عکس‌العمل تماشاگران به اجرای بازیگران بسیار جذاب و فوق‌العاده است. بخش‌های دیگر تعزیه مثل لباس و طراحی و شکل‌گیری این نمایش برای من بسیار جذاب و فوق‌العاده مهم است. شبیه‌خوانی مهم‌ترین و رادیکـال‌ترین گونه نمایشی در بین گونه‌های نمایش‌های ایرانی است و بواسطه موضوع و محتوای آیینی و مذهبی خود، همواره مورد استقبال و توجه مردم بوده است. نمایشی که فرم و شیوه اجرایی آن، چنان با درون‌مایه‌اش گره‌خورده که بیش از چند قرن تماشاگر ایرانی را با خود همراه کرده است. اگر «کل یوم عاشورا کل ارض کربلا» را عصاره قیام کربلا بدانیم، با بررسی جنبه‌های نمایشی و عناصر اجرایی تعزیه، درمی‌یابیم که جمله بالا به‌صورت و معانی، در تمام اجزای آن نمود دارد.
اما نمایش «در عاشورا»، درواقع اجرای مجلس تعزیه است با کارگردانی تئاتری، مجلسی که تااندازه‌ای به‌درستی در قاب صحنه جای می‌گیرد و با اضافه کردن داستانک جانبی و شخصیت مرد سیاه‌پوش که در بزنگاه‌های خاص نمایش مانند صحنه قتلگاه حضور دارد و تأثیر لحظه را در شخصیتی خارج از تعزیه نمایش می‌دهد هرچه بیشتر به سمت تئاتری شدن می‌رود به‌ویژه در پایان نمایش که شاهد صحنه قیامت می‌شویم و حضور اهل‌بیت برای شفاعت از کسانی که قلب و روحشان برای امام حسین (ع) و مصائب عاشورا می‌تپد. که کاملاً تئاتر است و تازه متوجه می‌شویم که مجلس تعزیه بهانه‌ای بوده برای انتقال مفهومی والاتر به تماشاگر تئاتر.
نقطه قوت نمایش در حضور بازیگرانی است که عاشقانه و با تمام وجود درصحنه ظاهر می‌شوند و علاوه بر رعایت موارد گفته‌شده و هدایت کارگردان به‌کارگیری خلاقیت‌های فردی تک‌تکشان درصحنه مشهود است. که از این بابت و به خاطر تعهدشان بایستی به گروه اجرایی تبریک گفت.
و ضعف اجرا را در به قول کارگردان محترم سریالی بودن نمایش که کمی تا قسمتی در تئاتر مصداق ندارد و واژه غلط است تئاتر عبارت است از یک رویداد که توسط گروه نمایشگران برای تماشاگران نمایش داده می‌شود و بنا نیست مابقی را در فرصتی دیگر ببیند یا بخشی را به خاطر عدم حضورش در جلسه قبل ازدست‌داده باشد لذا این ضعفی است که اجرا دارد و من تماشاگر بایستی شرح کامل داستان جانبی را از زبان کارگردان و بعد از اجرا بشنوم و دلم به حال تماشاگرانی که فرصت شنیدن توضیحات را نداشتند بسوزد.
نمایش «در عاشورا» به کارگردانی رضا تقی نژاد در قالب دوره هشتم تئاتر صاحبدلان در شهر ساوه بروی صحنه رفت و پس‌ازآن برنامه‌ریزی‌شده تا در شهرهای کاشمر و تربت‌حیدریه استان خراسان رضوی و سپس در صحن مقدس آقا امام رضا (ع) و درنهایت در شهر نجف بروی صحنه رود.