نام و نشانی نیست در این شهر هنوز

یادمان  جبار باغچه ‌بان، نخستین نمایشنامه نویس و کارگردان تئاتر کودک ایران در یکصدمین سالگرد چنین رویدادی به همت بنیاد نمایش کودک، دبیرخانۀ جشنوارۀ بین المللی تئاتر کودک همدان و شهرداری و فرهنگ و ارشاد اسلامی شهر ری برگزار شد.  

این جشن صد سالگی تئاتر کودک و نوجوان گروهی از متولیان تئاتر کودک و اصحاب رسانه را به  کوچۀ مهدیه محلۀ چشمه علی شهر ری کشانید. این عده بیشتر از مقابل تالار وحدت سوار بر یک اتوبوس شدند و مسافتی را طی کردند تا به مزار جبار باغچه برسند. باران نم نم می بارید و باز هم حکمتی بود در باران و باز باران و باز ترانه... مراسم سخنرانی ابتدا در کوچه مهدیه و در یک مهدیه برگزار شد. قرار بود دربارۀ این بزرگمرد فرهنگ و هنر ایران و یکی از پایه گذران آموزش و پرورش نوین در ایران، کودکستان، دبستان ناشنوایان و از همه مهتر آغازگر تئاتر کودک در ایران سخنرانی کنند و در این مرور مختصر بشود حال و هوای بهتری را برای تئاتر کودکان در نظر گرفت.

این مراسم باید متفاوت می بود و چنین هم شد. اگر باغچه بان آموزگان ناشنوایان باشد چه بهتر از این که در این مراسم گروه سرود کودکان ناشنوا سرود ملی ایران را اجرا کنند و باز چه بهتر از اینکه پیام پروانه باغچه بان، دختر زنده­یاد جبار باغچه بان در آن خوانده شود. با اطمینان می توان گفت که جبار باغچه بان اهل دنیا و سودجویی نبوده که هنوز هم حال و هوای یادمانش با همه سادگی لبریز از معنویتی غیر قابل شرح شده است و در این مراسم ناشنوایان و جمعی از علاقه مندان او در شهر ری نیز گردآمده اند چنانچه سید احمد محیط طباطبایی اشاره می کند که هر سال در چهارم آذرماه در یادمان جبار باغچه بان ناشنوایان و شاگردانش به سکوت مراسم یادبودشان را برگزار می کنند.

از همه مهمتر اینکه مزار آن مرحوم در یک حیاط متروکه در کنار چند گور خانوادگی از یک شاعر دفن شده است. البته شاید روزگاری این مزار باغ و بوستانی بوده و در گذر زمان کوچکتر شده و از آن دار و درخت و سبزینه نیز کم و کاسته شده که امروز مزار شکل و شمایلی در خور یک بزرگ را ندارد. دستکم سایه بانی که بشود در باران و آفتاب دقایقی در کنارش آرام گرفت برای ادای احترام و سکوت و...

غفلت یک شهر

فرهاد افشار، شهردار منطقۀ بیست شهر تهران (شهر ری) با بیان اینکه ما تا امروز هم دچار غفلت از او شدیم و بر این غفلت در محل مزار یاغچه بان نیز صحه گذاشت، یادآور شد که هزاران شخصیت مثل او که در ری حضور دارند بر گردن ما دِین دارند و امیدوارم بتوانیم این دین را ادا کنیم.

بنا بر نظر او، ری مدفن بزرگانی است که هر کدام به تنهایی اگر در هر شهری قرار می‌گرفتند در دیپلماسی شهری نقش‌آفرینی می‌کردند. تهران فرزند ری است و در گام اول ما تلاش داریم ری را به اهالی خود و در ادامه به عنوان نقطه افتخارآمیز در تهران به ایرانی‌ها و جهان بشناسانیم.

برگردیم به آن آینده نگری ها

اصغر همت، عضو شورای راهبردی جشنواره تئاتر کودک و عضو هیأت مدیره خانه تئاتر به تصویر بزرگی اشاره کرد که در شمایل ته صحنه بود و در آن دانش آموزیانی با پوشیدن تن پوش و زدن ماسک در حیاط دبستان داشتند، تئاتر بازی می کردند. اوبه عنوان نماینده خانه تئاتر اعلام کرد، شاید بیشترین چیزی که مورد توجه اوست، این انتخاب تصویر مرحوم باغچه‌بان است که ارتباط نزدیک با دنیای نمایش و کار ما دارد.

همت با بیان اینکه هنرمندان و همچنین جبار باغچه‌بان با ناملایمات مواجه بودند، گفت: هیچگاه دولت فرهنگ را ارج نگذاشته،‌ چند سال است در شهرداری اتفاق‌هایی افتاده و برخی برنامه‌های فرهنگی برگزار می‌شوند اما شهرداری وارد روش سیستماتیک نشده و این اتفاق‌ها به ذوق شهرداران مربوط می‌شود. امیدوارم به شروع فعالیت‌های باغچه‌بان برسیم. به عنوان نمایند خانه تئاتر این طلیعه جشنواره را انتخاب بسیار خوبی می‌دانم چون آثار باغچه‌بان ارتباط کامل با تئاتر داشتند.

او در ادامه افزود: فرهنگ همواره دچار مشکل بوده است و جبار باغچه‌بان به‌خاطر یک نفر که ارزش او را می‌دانست، به شیراز سفر کرد! متاسفانه ماآینده‌مان را در گذشته می‌بینیم!

او اظهار امیدواری کرد که روزی دوباره به گام‌های جبار باغچه‌بان در سال‌ها پیش برسیم و اشاره اش به صد سال پیش بود که یک مربی در دبستانش دارد با شاگردانش نمایش خلاق کار می کند اما در روزگار امروز که بسیار هم همه چیز شکل نوینی گرفته اما هنوز انگار کمبودهای اساسی در امر آموزش و پرورش مشاهده می شود.  

پیام پروانه باغچه­‌بان

داوود کیانیان؛ رئیس بنیاد نمای کودک، پیام پروانه باغچه‌بان را خواند. در این پیام آمده است:« با درود فراوان از طرف خانواده باغچه‌بان از اینکه با حضور خود روح پدرم را شاد کردید تشکر می‌کنم.

از اولین سال وداع باغچه‌بان با زندگی پر تلاش و ثمربخش خویش، هر ساله ناشنوایان با گرد آمدن بر سر مزار وی، یاد او را سپاس و گرامی داشته‌اند. اکنون بسیار خوشحالم از این که می‌بینم پس از سال‌های سال درخت معرفت دیگری که پدرم صد سال پیش کاشته است، بار دیگر جوانه زده و شاخ و برگ خود را نمایان می‌کند و اینهمه را از علاقه‌مندی ‌ بنیاد نمایش نمایش کودک و همه عزیزان فرهنگ دوستی می‌دانم که به این شاخه از فعالیت‌های باغچه بان و اهمیت آن در پرورش جامعه ایران توجه کرده و در راستای چنین هدفی کوشش می‌نمایند.

با تاسف بسیار از این‌که امروز در جمع شما نیستم، چشم‌هایم را می‌بندم و با بال خیال به چشمه‌علی، به خانه پدر می‌آیم و به شما عزیزان خوش‌آمدمی‌گویم، و بار دیگر لا قدردانی بسیار برای همگی آرزوی موفقیت دارم.».»

تالار و موزه باغچه بان

در ادامه مراسم داوود کیانیان یادداشتی را درباره جبار باغچه‌بان قرائت و در قالب آن نکاتی را به مسئولان یادآوری کرد: «زنده‌یاد جبار باغچه‌بان در بسیاری از زمینه‌های فعالیت برای کودکان در ایران پیش‌گام بوده است.

در زمینه آموزش، تالیف کتاب الفبا و آموزش ناشنوایان، در زمینه تربیت و تقدم پرورش بر آموزش، شعر، سرود، بازی، نمایش و مهارت‌های زندگی، در زمینه انتشارات، نشر دفتر شعر، قصه، تصویرگری کتاب کودک، مسائل نظری تربیتی و نمایشنامه، در زمینه نمایش، بازی‌های نمایشی، نمایش خلاق، نمایش در کلاس درس، اشعار نمایشی، اجرا با کودکان، ساختن تن‌پوش و ماسک و اکنون بعد از گذشتن نزدیک به یک قرن بعضی از فعالیت‌هایش امروزه نیز پیش‌گامی خود را حتی در این زمان حفظ کرده‌اند؛ مانند تصویرگری کتاب نمایشنامه برای کودکان که هنوز همگانی نشده است.

با توجه به فضاهای بسته و محدود زمانش، پیشگام بودن در این فعالیت‌ها، تنها از یک قهرمان ساخته است.

داود کیانیان که خود سالها برای تئاتر کودک و نمایش خلاق در ایران عمر گذاشته است، بنابر آنچه که باید در نهایت احقاق حقوق کودکان باشد؛ به‌ویژه کودکانی که به هر دلیلی از بازی و تحصیل و پرورش باز مانده‌اند. خواستار نامگذاری یک تالار نمایشی به نام باغچه بان شد و در این زمینه گفت:« ما چرا قدر قهرمان‌های خود را نمی‌دانیم؟ جبار باغچه بان بی‌شک یکی از مفاخر این کشور است که می‌شود به او افتخار کرد چراکه از او می‌توانبه‌عنوان یک شهروند الگو نام برد اما نه پارک، نه یک خیابان، نه یک میدان و نه حتی یک کوچه به اسم او نیست. نه تندیسی از او ساخته‌آیم و نه آرامگاهش را بعد از نیم‌قرن رونقی داده‌ایم.

پیشنهاد ما تئاتری‌ها این است که یک. تالار هنر که ویژه اجرای تئاتر برای کودکان و نوجوانان است، به نام تئاتر باغچه‌بان نام گذاری شود

دو. ما صد سال تئاتر کودک داریم اما موزه تئاتر کودک نداریم تا اسناد ارزش‌مند این هنر را در آنجا به نمایش بگذاریم از شهرداری تقاضا داریم مکانی را در اختیار ما دست‌اندرکاران تئاتر کودک قرار دهند تا این مستندات اعم از عکس، بروشور، پوستر، لباس، نمایشنامه، عزوسگ، موسیقی و فیلم خواهد بود را در آن‌جا و به نام زنده‌یاد جبار باغچه‌بان حفظ و نگهداری کنیم. سنگ قدیم مزار جبار باغچه‌بان در کنار آثار ادبیات نمایشی او نیز از این آثار ارزشمند آن گنجینه خواهد بود.»

سوز دل یک هنرمند

مریم کاظمی، دبیر بیست‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک‌و مصادف شدن بیست‌وپنجمین سال برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک‌ونوجوان یعنی ربع قرن برگزاری این جشنواره با یادمان صد سالگی تئاتر کودک در ایران را به فال نیک گرفت. در این زمینه بنیاد نمایش کودک از دو سال قبل نوید این اتفاق را داده بود. کاضمی هم در این مراسم گفت:یادمان آمد فردی با سوزش درون و احترام کاری کرده است که از دوران انقلاب مشروطه سابقه نداشته و از امکانات خود برای رشد جامعه استفاده کرد. همه در دبستان توسط باغچه زندگی با جبار آشنا شدیم. در آن دوران به نکات مهمی توجه می‌شد و تلاش و کوشش کسانی است که از سوز دل مایه گذاشتند ما را به جایگاه کنونی رسانده‌اند.

بسیار کوشید برای آموزش الفبا

اردشیر صالح‌پور؛ مشاور دبیر بیست‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک‌ونوجوان نیز با اشاره اینکه به‌حرمت و تکریم بزرگ‌مردی که خدمات بزرگ نمایشی و فرهنگی به این مرز و بوم کرده است دور هم جمع شده‌ایم، گفت: احمد آرام درباره جبار باغچه‌بان گفته است که او بسیار کوشید تا الفبا را آسان نماید چون در ابتدا واقعا آموزش الفبا دشوار بود.

او در ادامه افزود: تلاش‌های زنده‌یاد باغچه‌بان ستودنی است. او بر روی حقوق کودکان و زنان مبنای آموزش خود را قرار داد چون دقت می‌کرد که این دو قشر جامعه، آینده‌سازان کشور هستند. همین مسائل سبب شد در این روز بارانی تجدید عهد کنیم با اوکه از سپیده صبح تا سر بر بالش گذارد معلم بود. ناتالی ازاکس در کتاب خود اعلام کرده بود که جبار قبل از روسیه تئاتر خلاق کودک کار کرد البته امروز جشن مقدماتی را برگزار کردیم و جشن بزرگ‌تر در دوم آذرماه در همدان برگزار می‌شود. با این دو مراسم، پیوند برقرار کردیم میان ری باستان و همدان باستان.

یادآوری مشاهیر

سید احمد محیط‌طباطبایی، قائم‌مقام ایکوم درباره بازسازی مقبره جبار باغچه‌بان گفت: احیای مقبره مشاهیر نباید به معنای از بین رفتن حافظه تاریخی و یا آیین‌ها باشد. باید توجه داشت که یکسان سازی در فرهنگ ایرانی جای ندارد.

وی در پایان افزود: بعد از انقلاب مشروطه بود که آموزش و پرورش به میان مردم آمد اما در این میان جبار باغچه‌بان همگان را به شیوه آموزشی خود وارد کرد.

هفته یکصدمین سالگرد تئاتر کودک

همچنین محسن سلیمانی، رئیس فرهنگسرای ارسباران درباره رونمایی از کتابی به نام خودنوشت گفت که با همت بنیاد نمایش کودک و خانواده باغچه‌بان کتابی که سال ۱۳۵۴ و۱۰ سال بعد از مرگ جبار باغچه بان منتشر شده بود، و این بر نیز چاپ می‌شود و قرار است هفته نخست آذر در فرهنگسرای ارسباران رونمایی از این کتاب صورت بگیرد. همچنین در این ایام، به‌مدت یک هفته جشن صد سالگی تئاتر کودک در ارسباران برگزار می‌شود.

خداحافظ باران

در پایان مراسم، حاضران  در کنار مزار جبار باغچه‌بان گرد آمدند که پایان بخش این مراسم معنوی و یادمان جبار باغچه خوانش صفحات پایانی کتاب خود نوشتی باشد که اردشیر صالح پور زحمت خواندنش را متقبل شده بود. در آن آخرین دقیقه ها که به 81 سالگی عمر باغچه بان رسیده بود، با زنگ زدن به خانه اش بچه هایش متوجه کبودی پاهای پدر می شوند که یادگار سالهای جنگ و جوانی در ایروان است و حالا این مرد که انگار مرگ برایش الهام شده است، از همه چیز، از آموزشگاه، از آموزگاران، از شاگردان، از محلۀ یوسف آباد تهران، از دار و درخت و برگها، از ابرهای و از باران دارد خداحافظی می کند. و سوار بر برانکارد آمبولانس به سوی بیمارستانی می رود که در آنجا پایان زندگی اش رم خواهد خورد.

اینجاست که حکمت باران بر ما آشکار می شود که او نیز در نم نم باران زندگی را بدرود گفته و ما نیز در این یادمان در همین نم نم باران گرد آمده ایم که یادمان بزرگی و بخشندگی اش باشیم که ما را با همه توش و توان نوآورانه اش برای بهتر زیستن زاهنمایی کرده است.

در این مراسم داوود کیانیان، اصغر همت،  مسلم قاسمی، ایرج محمدی، حسین فدایی‌حسین، فائزه فیض، علیرضا درویش‌نژاد؛ مدیرکل ارشاد استان همدان، مدیران اداره‌کل فرهنگ و هنر آموزش‌وپرورش، محیط طباطبایی؛ قائم‌مقام ایکوم، افشار؛ شهردار شهر ری و جمعی از مدیران و فرهنگ‌دوستان حاضر بودند.