معرفی مقالات برگزیده ششمین همایش علمی پژوهشی تئاتر مقاومت

به گزارش ایران تئاتر ششمین همایش علمی پژوهشی تئاتر مقاومت در تالار مشاهیر مجموعه تئاتر شهر آغاز به کار کرد.

در این بخش اول این همایش که صبح یکشنبه 27 آبان با حضور محسن سلیمانی فارسانی مدیر عامل انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس، محمد حبیبی مدیر عامل بنیاد فرهنگی روایت فتح و امیر نصیربیگی دبیر شانزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت برگزار شد جمعی از هنرمندان و فعالان عرصه تئاتر از جمله احمد کامیابی میک، محمد ساربان، مریم معترف، حسین پرستار، مهرداد رایانی مخصوص و  بهرام جلالی نیز حضور داشتند.

منوچهر اکبرلو که در جایگاه مجری این همایش قرار داشت در آغاز از امیر نصیر بیگی دبیر شانزدهمین جشنواره تئاتر مقاومت دعوت کرد تا گزارشی از آثار ارائه شده در این بخش از جشنواره تئاتر مقاومت را ارائه کند.

نصیربیگی در ابتدای سخنانش در این ارتباط اظهار کرد: برای هر جامعه ای که نیازمند اندیشه‌های ناب و نظرات خلاق باشد، پشتوانه آن بدون شک امر پژوهش خواهد بود. اگر جامعه ای پشتوانه پژوهشی را نداشته باشد، در خیلی از امور کارآمدی لازم را نخواهد داشت؛ به ویژه در حوزه تئاتر. اما در این ارتباط باید از یک واقعیت سخن گفت؛  اینکه در این حوزه در ارتباط با امر پژوهش تا اندازه ای غفلت کرده‌ایم و مسئله پژوهش جایگاه و شان واقعی خود را در این حوزه هرگز نیافته است. البته رویکردهای مدیریتی نیز در این زمینه بی تأثیر نبوده است. اگر می‌خواهیم در وضعیت و شرایط کنونی که اساساً جنگ تمدن‌هاست و نه گفت و گوی تمدن‌ها مؤثر و کارامد باشیم، تئاتر به عنوان یک فعالیت هنری تمدن ساز باید امر پژوهش را بسیار جدی تر دنبال کند. در شرایطی که کشور ما مورد هجمه‌های فرهنگی قرار گرفته، تئاتر چه مسئولیتی در این قبال دارد و برنامه‌اش برای آینده چیست؟ اگر بخواهیم پاسخ این پرسش‌ها را پیدا کنیم باید به گفتمان‌های تحلیلی رو بیاوریم تا بتواند ما را از این مقطع دشوار عبور دهد. البته معنای این سخنان این نیست که منکر زحمات پژوهشگرانی شویم که تا کنون در این عرصه صورت گرفته است. در حقیقت این وظیفه نهادها و سازمان‌های مرتبط است که با حمایت‌های بیشتر از پژوهشگران زمینه ارتقا و گسترش رویکردهای تحلیلی را فراهم آورند.

بخش بعدی این همایش به رونمایی از کتاب مجموعه مقالات ششمین همایش علمی پژوهشی تئاتر مقاومت اختصاص داشت. این کتاب که « بیم‌ها و امیدها» نام دارد با گردآوری و ویراستاری دکتر مهدی حامدسقایان و به همت انجمن تئاتر انقلاب و داع مقدس منتشر شده است.

کارویژه‌های تئاتر دفاع مقدس و مقاومت

ارائه خلاصه ای از مقالات برگزیده توسط نویسندگان آن‌ها بخش بعدی این مراسم بود. نخستین سخنران این بخش نیز دکتر مهرداد رایانی مخصوص استادیار گروه نمایش دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز بود که به ارائه مقاله او با عنوان « کار ویژه‌های تئاتر دفاع مقدس/ مقاومت در کاهش تاثیرات نامطلوب جنگ» اختصاص داشت.

رایانی مخصوص در معرفی این مقاله به حاضرین در این همایش ابتدا اظهار کرد: ضروری است تا تئاتر دفاع مقدس و مقاومت همانند تمام گونه‌های نمایشی دست کم صاحب یک کارویژه یا کارکردی بنیادین باشد. وقتی از کارکرد یا کارویژه صحبت می‌کنیم قطعاً یک منظر محتوایی را در نظر می‌گیریم. به این معنی که نگاهمان تکنیکال نیست و بیشتر مضامین و موضوع‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. در حوزه تئاتر دفاع مقدس چه در نمایش‌های تراژدی و چه در کمدی ما می‌خواهیم در هر دو ساحت یک تخلیه هیجان در مخاطب رخ دهد.

او در ادامه افزود: اساساً تئاتر دفاع مقدس به دو دسته یعنی تئاتر در زمان جنگ و دیگر پس از جنگ تقسیم می‌شود. تئاتر زمان جنگ در این سه ساحت بروز و ظهور پیدا می‌کند؛ یکی از این‌ها نمایش‌هایی که توسط خود آدم‌های جنگ و در محیط جنگی اتفاق می‌افتاد که اغلب آثاری آماتوری یا نیمه حرفه ای بودند یا دیگر آدم‌هایی بودند که از پشت جبهه به مناطق جنگی اعزام می‌شدند که در اغلب اوقات پایگاهشان مدارس بود و از آنجا تجهیز می‌شدند. شکل دیگر تئاتر در اسارت است که بسیاری از آن‌ها به طور مخفیانه و در اردوگاه‌ها صورت می‌گرفته است. شکل دیگر تئاترهای خارج از مناطق جنگی و دیگر شهرهای کشور و در ساحت‌های مختلف انجام می‌گرفته است. در همه این ساحت‌ها منظور این بوده تا اولویت‌های مورد نظر تولیدکنندگان این نمایش‌ها را به مخاطب انتقال دهد. بعد از اتمام جنگ مجدداً تمامی این ساحت‌ها به جز تئاتر سنگر یعنی تئاتری که در قلب مناطق جنگی اجرا می‌شده، در قالب تئاتر صحنه ای یا خیابانی تداوم پیدا می‌کند. در این ارتباط تولیدات رادیویی از نظر کمیت واقعاً چشمگیر است.

جنگ در روایتی تکه‌چینانه

به گزارش ایران تئاتر در بخش بعدی این همایش نیز دکتر بهرام جلالی پور عضو هیات علمی دانشکده سینما تئاتر دانشگاه هنر به معرفی مقاله خود با عنوان « جنگ در روایتی تکه‌چینانه؛بررسی نحوه بازنمایی دراماتیک و دلالت‌های معنایی در نمایشنامه 11 سپتامبر 2001» پرداخت. او در ابتدای سخنانش گفت: این مقاله در حقیقت یک تصویر نزدیک تر از مقاله ای است که سال‌ها قبل به بهانه سومین دوره همایش تئاتر دفاع مقدس تهیه کرده بودم و در آن نمایشنامه‌های میشل ویناور را در یک نمای باز از نظر استفاده از درونمایه های جنگ بررسی کرده بودم. از سال 1951 که میشل ویناور اولین رمانش را نوشت، اگرچه تا حالا تعداد محدودی نمایشنامه نوشته، اما در یک دوره وسیع 50 ساله دست به نوشتن نمایشنامه زده و در نمایشنامه‌هایش اصلی‌ترین چالش‌هایی را که کشور فرانسه در این دوره 50 ساله با آن‌ها دست به گربیان بوده به تصویر کشیده است هرچند در کشور ما تنها یکی از نمایشنامه‌های کوتاه این نویسنده تا به امروز ترجمه و منتشر شده است.

او در ادامه سخنانش با توضیح در خصوص «نمایشنامه 11 سپتامبر 2001» از این نویسنده بیان کرد: در مقاله حاضر به طور مستقیم به موضوع این نمایشنامه می‌پردازم. واقعه 11 سپتامبر واقعه ای مهم در آغاز قرن جدید بود؛ انگار هیولایی که از پس این 9 ماه از آغاز این قرن می‌گذرد، قرار است بقیه قرن را تغذیه کند. ما مواجه هستیم با حملات فیزیکی که در عراق و افغانستان صورت گرفت و  تحولی که در جغرافیای سیاسی در خاورمیانه و شمال آفریقا تحت عنوان بهار عربی اتفاق افتاد و تبعاتی که همچنان گریبانگیر این منطقه است. همه این‌ها به نظر می‌رسد که از واقعه 11 سپتامبر تغذیه می‌کند. اما اینکه چرا میشل ویناور چند هفته بعد از واقعه دست به خلق این نمایشنامه می زند، صرفنظر از شکل نمایشی واقعه که در مان وقوع ده‌ها میلیون بیننده را در تمام جهان مسحور می‌کند، به نظر می‌رسد که یک دغدغه ای در ویناور وجود دارد که او را حساس می‌کند به اینکه این نمایشنامه را بنویسد. ویناور در این نمایشنامه اصولاً از واقعیت لحظه ای استفاده می‌کند برای اینکه به گفته خودش با بینی چسبیده به آینه بنویسد . در این نمایشنامه به نظر می‌رسد او خواسته تا از مطالب بلافصل استفاده کند و نمایشنامه‌اش را در قالب تکه چین نویسی بیافریند.

جریان نمایشنامه نویسی متعهد در ایران

دکتر غلامحسین دولت آبادی سخنران بعدی این همایش بود که در این بخش به معرفی مقاله خود با عنوان « تأثیر کودتای 28 مرداد بر شکل گیری نمایشنامه نویسی متعهد در ایران» پرداخت. او در ابتدای سخنانش گفت: در واقع اساس این مقاله بر این است که جریانی به اسم نمایشنامه نویسی متعهد از اواخر دهه 30 در ایران شکل گرفته است. تا اواخر دهه 30 نمایشنامه در ایران صرفاً زمینه ای برای اجرای نمایش‌ها محسوب می‌شود و از اواخر این دهه وارد مسیر تازه ای می‌شود. رشد زمینه‌های اجرایی در اواخر این دهه کمک می‌کند به جریان نمایشنامه نویسی متعهد در ایران که به عنوان شاخص‌ترین جریان در این زمینه می‌توان شناسایی کرد. در این دوره است که نمایشنامه به عنوان اثر ادبی و اثری مستقل مطرح می‌شود که در کنار شعر و داستان در فضای روشنفکری ایران مطرح می‌شود. زمینه تاریخی بحث این است که پس از کودتای 28 مرداد و سقوط دولت مردمی دکتر مصدق شرایط سیاسی کشور تا یک دهه بعد به انسداد کامل می‌رسد.

او در ادامه سخنانش افزود: پس از کودتا خشم و نفرت نویسندگان ایرانی برانگیخته می‌شود و زمینه نوعی مبارزه از طریق متن ادبی، تئاتر، شعر و داستان فراهم می‌شود. جریان موسوم به نمایشنامه نویسی متعهد ذیل  ادبیات متعهد شکل می‌گیرد که متأثر از جریان اگزیستانسیالیستی ژان پل سارتر ، پارادایم انتقادی جنبش چپ گرایانه و جنبش بازگشت به خویشتن جلال آل احمد است. جریان نمایشنامه نویسی متعهد سعی می‌کند شرایط سیاسی و اقتصادی را نقد کند و برای اولین بار در ادبیات نمایشی فارسی به طور عمده ژانر تراژدی بر ادبیات نمایشی ایران غالب می‌شود ؛ با این پیش فرض که از دوران میرزا فتحعلی آخوندزاده تا این زمان ژانر عمده نمایشنامه نویسی کمدی است.  

تجربه زیسته جنگ در یک اثر نمونه‌ای

به گزارش ایران تئاتر در پایان بخش اول این همایش نیز لیلی عاج کارشناس ارشد ادبیات نمایشی به معرفی مقاله خود با عنوان « بررسی عنصر زمان در الگوی روایت نمایشنامه  سه پاس از حیات طیبه نوجوانی نجیب و زیبا/ بر اساس نظریه ژرار ژنت» پرداخت. او در آغاز سخنانش در این ارتباط گفت:  آقای نادری درام نویس برجسته  شناخته شده روزگار ما هستند و  نیاز به معرفی ایشان نیست. او جنگ را در نوجوانی و جوانی تجربه کرده و همین تجربه زیسته جنگ در کنار دیالوگ نویسی درخشان و توانمندی او در درام نویسی یک اثر انگشت ویژه در نمایشنامه نویسی دفاع مقدس شده و اثر او را از دیگر دوستانی که با مضمون دفاع مقدس نمایشنامه‌هایی نوشته‌اند متمایز می‌کند.

 او در ادامه سخنانش افزود: نمایشنامه « سه پاس از حیات طیبه نوجوانی نجیب و زیبا» برای من ارزش آکادمیک دارد و اگر قرار باشد در دانشگاه  یک نمونه وطنی به عنوان مصداقی از نظریه ژنت تدریس شود، این نمایشنامه بهترین نمونه خواهد بود. این متن داستان نوجوانی به نام علیرضا را روایت می‌کند که حافظه بلند مدتش را از دست داده و خانواده‌اش سعی می‌کنند حافظه او را بازگردانند.

این پژوهشگر در پایان سخنانش نیز بیان کرد: عنصر زمان همیشه یکی از غامض‌ترین و پیچیده‌ترین هم برای اندیشمندان و فلاسفه  و هم نمایشنامه نویسان بوده است. شاید اولین نظریاتی که به طور جدی در مورد زمان مطرح شد به مسئله وحدت‌های سه گانه ارسطو برمی گردد. زمان با تمام جذابیت‌ها هم برای فرمالیست‌ها و هم برای ساختارگرایان خیلی مهم بوده و تقریباً همه فرمالیست‌ها و ساختارگراها عنایت ویژه ای به مسئله زمان داشته‌اند.

ششمین همایش علمی-پژوهشی تئاتر مقاومت پس از معرفی مقاله لیلی عاج به پایان بخش اول رسید و ادامه معرفی مقالات در بعدازظهر همین روز ادامه یافت.جزئیات بخش دوم همایش را در گزارش بعدی ایران تئاتر بخوانید .