گذری کوتاه بر آنچه در «پارا تئاتر» می گذرد

صفحات تقویم زندگی را ورق زدیم و بازهم به دوازدهم آذرماه رسیدیم: روز جهانی معلولین. روزی که هدف اصلی آن تعمیم شناخت جوامع و اقشار مردم از نیازها و فعالیت‌های معلولین و نیز آشنا شدن خود معلولین با حقوق مادی و معنوی خودشان و راه‌کار برای رفع موانع و آسیب‌ها است.

لذا این فرصت را غنیمت می شمریم و از تریبون تخصصی تئاتر ایران، گذری می کنیم به مجموعه فعالیت ها و اقدامت صورت گرفته در حوزه تئاتر معلولین، تا ضمن آشنایی مخاطبان گرامی با فعالیت های این حوزه خاص، نشان دهیم که فعالیت و نبوغ و هنر ربط چندانی به سلامت و موقعیت اجتماعی افراد ندارد و آنچه ذوق آدمی را شکوفا می کند، همت و تلاش و غیرت انسان است.

قبل از هر چیز ذکر این نکته را لازم می دانم که همواره برای معرفی اقدامات معلولین در عرصه های مختلف از واژه «پارا» بهره می برند مثل پارالمپیک که ویژه ورزشکاران معلول است. لذا احساس می کنم نیاز است که برای هویت بخشی هنرمندان معلول نیز بهتر است این واژه را بکار بندیم. پس به صورت قراردادی در این یادداشت واژه پاراتئاتر را بکارگرفتیم و امیدوارم سرآغازی برای هویت بخشی به فعالیت این عزیزان باشد.

 

گذری تاریخی بر پاراتئاتر کشور

برای شناخت پیشینه فعالیت‌های تئاتری معلولان در ایران بی شک نیاز است تا بار دیگر تاریخ را یکصد سال به عقب برگردانیم و بار دیگر به دفتر کار معلمی برویم که تئاتر را به عنوان یک برنامه ویژه در مسیر آموزش به کار می گرفت.

جبار باغچه بان در سال 1305 هنگامی که سه کودک ناشنوا برای تحصیل به باغچه اطفال آمدند برای اولین بار یک مدرسه برای ناشنوایان تاسیس کرد و چون خود دستی در نمایشنامه‌نویسی برای کودکان داشت، تئاتر را اغلب به عنوان برنامه‌ای فرعی در توانبخشی معلولان مورد استفاده قرار می‌گرفت.

پس از آن با تلاش دوستداران این حوزه، فعالیت های هنری معلولین اگرچه جسته و گریخته، رنگ و بوی رسمی پیدا کرد تا در نهایت در سال 1349 خانه فرهنگ جوانان ناشنوای ایران در تالار اجتماعات آموزشگاه کر ولالهای باغچه بان تاسیس شد.

در همان سالها تئاتر نیز به عنوان یک حوزه فرهنگی مورد توجه واقع شد و مجتبی یاسینی در سال 1350 نمایش «خاله سوسکه» را با بازیگران ناشنوا به روی صحنه برد که مورد توجه مخاطبان قرار گرفت.

از آن سال به بعد اعتماد به معلولین با درک این موضوع که معلولیت محدودیت نیست، باعث رشد هنرمندان این حوزه گردید، به نحوی که در سال 1380 سازمان بهزیستی کشور به منظور آگاه‌سازی جامعه نسبت به معلولین و توانمندی های آنان فعالیت تئاتر معلولین را از ابتدای دهه 80 پایه ریزی کرد. پس از آن با تلاش اساتیدی همچون سرکارخانم افسانه فخری که همواره از ایشان به عنوان یکی از بانیان اصلی جشنواره های تئاتر معلولین یاد می شود، تئاتر معلولین با سرعت و کیفیت بالاتری نمود یافت.

 

نگاهی به جشنواره های تئاتر معلولین

اولین جشنواره تئاتر معلولین به اردیبهشت ماه 1382 باز می گردد. این جشنواره که با استقبال بسیار خوبی روبرو شد، بهمت سازمان بهزیستی کشور با حضور 25 گروه نمایشی داخلی و خارجی برگزار گردید.

این جشنواره بین المللی در تیرماه 1384 با حضور 33گروه نمایشی داخلی و خارجی، در آذرماه 1386 با شرکت 44 گروه نمایشی داخلی و خارجی و در دی ماه  1389 به صورت سراسری با حضور 15 گروه نمایش داخلی برگزار شد.

پس از برگزاری چهارمین دوره جشنواره تئاتر معلولین، به دلیل استقبال گروههای تئاتر، با تدبیر سازمان بهزیستی کشور نحوه راهیابی گروه ها به جشنواره تغییر کرد و جشنواره به صورت منطقه ای به شرح زیر برگزار شد:

الف: منطقه زاگرس: جشنواره منطقه ای تئاتر زاگرس با حضور گروههای نمایشی استانهای ایلام، کردستان، همدان، لرستان و کرمانشاه در آذرماه 1391 در ایلام برگزار شد.

ب: منطقه کویر: جشنواره منطقه ای تئاتر کویر با حضور گروههای نمایشی استانهای خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، کرمان و یزد در دی ماه 1391 در چابهار برگزار شد.

ج: منطقه خزر: این جشنواره نیز با حضور گروههای تئاتری استانهای خراسان شمالی، گلستان، سمنان، مازندران و گیلان در بهمن ماه 1391 در بابلسر برگزار شد.

د: منطقه طلوع: جشنواره منطقه ای تئاتر طلوع در فروردین ماه 1392 با حضور گروههای تئاتر استانهای آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، زنجان و قزوین در تبریز برگزار شد.

ه: منطقه آفتاب: این جشنواره در اردیبهشت ماه 1392 با حضور گروههای تئاتری استانهای مرکزی، قم، تهران، البرز، چهارمحال و بختیاری وکهگیلویه و بویراحمد در اصفهان برگزار شد.

ی: منطقه خلیج فارس: این جشنواره نیز با حضور گروههای تئاتری استانهای فارس، بوشهر، خوزستان و هرمزگان در اردیبشه ماه 1392 در شیراز برگزار گردید.

پنجمین جشنواره بین المللی تئاتر معلولین کشور از 21 تا 25 دی ماه 1392 در تهران برگزار شد.

در کنار جشنواره بین المللی  تئاتر معلولین که مقدمات ششمین مرحله آن آماده و مسابقات منطقه ای آن در حال برگزاری است و امسال برگزار خواهد شود، جشنواره دیگری نیز در حوزه تئاتر معلولین برگزار می شود که از آن جمله می توان به جشنواره بین المللی تئاتر معلولین امید آفرین، جشنواره ملی نمایش های رادیویی معلولان (که اولین دوره آن 25تا 28آذر در مشهد برگزار خواهد شد)، جشنواره تئاتر معلولین(مهرآیین) استان بوشهر، جشنواره تئاتر معلولین استان تهران و ... اشاره کرد.

 

 

اجراهای عمومی نمایش حوزه تئاتر معلولین

تئاتر معلولین در اجرای عمومی نیز سال به سال بهتر و با کیفیت تر به روی صحنه می رود و توجه هنرمندان به مقوله معلولین ویژه تر دنبال می شود. در سال 97 نیز با وجود آنکه تمرکز اکثر گروههای تئاتری به جشنواره های منطقه ای و تلاش در مسیر ورود به جشنواره بود اما چند اجرای عموم هم از سوی هنرمندان معلول و هم از سوی سایر هنرمندان برای معلولین در سالنهای مختلف برگزار شد که در زیر به مهم ترین آنها اشاره می شود:

 

«رستم و سهراب» در تالار وحدت

نمایش «رستم و سهراب» به کارگردانی میرکمال میرنصیری با بازی 30 نفر از معلولان و مددجویان ساکن آسایشگاه کهریزک از ۲۰ آبان در تالار وحدت روی صحنه رفت.

در این نمایش که حاصل تجربه 18 سال نمایش درمانی این کارگردان  و 9 سال تمرین با تعدادی ازمعلولین جسمی آسایشگاه خیریه کهریزک است، تلاش شد تا این حقیقت را پیش چشم مخاطبان قرار دهد که دورانی که رستم به زور بازو و گرز و کمان شناخته می­ شد به سر آمده است. در دنیای امروز ما رستم کسی است که فکر توانمندی داشته باشد و روحی قدرتمندی به همین دلیل در این نمایش گرچه رستم و سایر پهلوان­ های روی صحنه قادر به حمل سلاح نیستند اما حقیقتا رستم ­اند.

 

نمایش مختک در بوشهر

نمایش «مختک» به نویسندگی و کارگردانی کاظم ارجمندنیا ازنمایش هایی بود که درهشتمین سال دوره برگزاری تئاتر صاحبدلان برای اجرا در بوشهر انتخاب شد.

در این نمایش آیینی-مذهبی که بر گرفته از رسم و باور ها و اعتقادات زنان بوشهری به مختک(گهواره) علی اصغر بود از معلولین کم توان ذهنی، جسمی حرکتی، اعصاب و روان و نابینا برای بازی استفاده شد..

نمایش مختک سوم وچهارم آبان ماه در مجتمع فرهنگی هنری. پلاتواستاد امیری به روی صحنه رفت.

 

«ناتمام» در خانه نمایش

نمایش «ناتمام» به نویسندگی و کارگردانی مشترک پیمان یاحقی و پیمان می‌آبادی از ۱۳تیرماه در خانه نمایش به روی صحنه رفت.

این نمایش، قصه فردی را روایت می‌کند که در اثر یک حادثه، معلول شده و در زندگی خود همواره با مشکل روبروست

پیمان می‌آبادی، محمد مغانی، سپیده تگریان و پیمان یاحقی در این اثر ایفای نقش کردند.

 

اجرای نمایش «صندلی ها» در جشنواره اونیون فرانسه

گروه تاتر پاپیون که پیش از این با هنرمندی هنرمندان معلولش در عرصه های داخلی و خارجی تاتر خوش درخشیدند این‌بار با نمایش «صندلی‌ها» نوشته اوژن یونسکو و کارگردانی حسین رحیمی به تهیه‌کنندگی کمپانی آرتستان پاریس در جشنواره تاتر اونیون فرانسه به روی صحنه رفت .

این نمایش که پیش از این در جشنواره های فجر، بلاروس و لهستان به روی صحنه رفته و موفق به کسب ٣ جایزه بزرگ جشنواره شده بود این‌بار در شهر اونیون و جشنواره‌ایی به همین اسم، 8شب به روی صحنه رفت.

 

«قصه بخت» میهمان جشنواره عروسکی تهران-مبارک

نمایش «قصه بخت» اثر داوود فتحعلی‌بیگی، به کارگردانی  احسان صانعی و زهرا بکتاش با حضور چهار گروه معلولین پرتوان کشور نابینا، ناشنوا، جسمی حرکتی و کم‌توان ذهنی به مدت ۴۵ دقیقه برای مخاطب بزرگسال با تکنیک سایه اجرا شد.

در این نمایش عروسکی که داستان فردی است که ارثیه پدرش را به باد می دهد، محمد شیخیان و عاطفه آقاپور، زهره گرامی، زهرا عربلو، زینب میرنیام، زهرا کیوان‌داریان و احسان صانعی وظیفه عروسک گردانی را به عهده داشتند.

 

در کنار این حضور پرتوان معلولین کشور، دست اندرکاران حوزه تئاتر در بخشهای دیگر نیز تلاش کردند حمایت های کافی و وافی را از هنرمندان به عمل آورند که نمونه های آن راه اندازی سایت خبری تئاتر معلولین در سال 94 و برگزار همایش‌های تئاتر درمانی و ویژه گروههای تئاتری معلولین است.