شهرام کرمی در نشست تخصصی نمایشنامهنویسی تئاتر فجر
خلاء جریان فعال نمایشنامهنویسی ایرانی محسوس است
شهرام کرمی مدیرکل هنرهای نمایشی در نخستین نشست از سلسله نشستهای تخصصی نمایشنامهنویسی جشنواره تئاتر فجر گفت: امروزه یکی از معضلاتی که در زمینه نمایشنامهنویسی داریم فقدان جریان فعال نمایشنامهنویسی در ایران است.
به گزارش ایران تئاتر، نخستین نشست از سلسله نشستهای تخصصی نمایشنامهنویسی سی و هفتمین جشنواره بینالمللی «تئاتر فجر»، بعد از ظهر سهشنبه ۴ دیماه با حضور شهرام کرمی، مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نادر برهانیمرند؛ دبیر سی و هفتمین جشنواره بینالمللی «تئاتر فجر»، حمید نیلی مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی ایران، سعید اسدی مدیر مجموعۀ تئاتر شهر، همچنین هیئت داوران بخش مسابقه نمایشنامهنویسی این دوره از جشنواره «تئاتر فجر» در سالن مشاهیر مجموعه تئاتر شهر برگزار شد.
فقدان جریان فعال نمایشنامهنویسی ایرانی
شهرام کرمی مدیرکل هنرهای نمایشی در آغاز سخنانش در این نشست گفت: همیشه این نگرانی را داشتم که رویدادهای مختلفی که در عرصه تئاتر داریم، بیشتر به مقولۀ کارگردانی و طراحی پرداخته میشود و متاسفانه خلاء جریان تاثیرگذاری که بتوانیم به عنوان جشن ادبیات نمایشی معرفی کنیم در این میان احساس میشود. امروزه یکی از معضلاتی که در زمینه نمایشنامهنویسی داریم متاسفانه فقدان جریان فعال نمایشنامهنویسی در ایران است و این تنها دغدغه شخص من به عنوان کسی که در عرصه درام نویسی فعالیت دارم نیست. با وجود استعدادهای خوبی که در چند نسل نمایشنامه نویسان تا نسل جوان در کشورمان داریم، ولی متاسفانه شاهد رونق نمایشنامههای ایرانی در مقابل نمایشنامههای خارجی نیستیم. البته مقصود کتمان ارزشهای ادبیات نمایشی جهان نیست، ولی فقدانی که از آن حرف میزنیم این است که نتوانستهایم جریان پویایی ایجاد کنیم که رابطۀ فعال و اثربخشی میان درام نویسی ایرانی و فضای اجرای تئاتر کشورمان داشته باشیم.
مدیرکل هنرهای نمایشی در همین زمینه خاطرنشان کرد: جای بسیار نگرانی است که به این آمار اشاره کنم که متاسفانه نزدیک به چهل درصد نمایشنامههایی که در سطح کشور اجرا میشوند، نمایشنامههای خارجی هستند. تأسف من بابت این نیست که ما باید از جریان ادبیات نمایشی جهان فاصله بگیریم؛ بلکه منظور این است که چرا باید جریان فعال نمایشنامهنویسی ایرانی را کنار بزنیم. من نگرانم که این فقدان تبدیل به موجی شود که انگیزههای درام نویسان ما را برای فعالیت در این زمینه کاهش دهد و هم اینکه دیگر نتوانیم این جریان را هدایت کنیم.
او در ادامه افزود: آرتور میلر جملۀ معروفی در تعریف نمایشنامه، ساختمان و ساختار درام دارد که جمله بسیار شاعرانه ای است, او میگوید که من نمایشنامه و ساختمان آن را تعبیر میکنم به روایت بازگشت پرندهها به لانههایشان؛ یعنی نمایشنامه به عنوان بنیادیترین زیرساخت هنر تئاتر صرفاً نگارش یا تدوین یک متن نمایشی نیست؛ نمایشنامه میتواند یک بنیان فکری و فرهنگی را آغاز کند که پیوندی حقیقی بین فرهنگ مردم و آن چیزی که تحت عنوان آفرینشگری ارائه میشود ایجاد کند.
کرمی در پایان سخنانش در این نشست نیز بیان کرد: امیدوارم این برنامه آغازی برای فعالیت مستمر در عرصۀ ادبیات نمایشی ایرانی باشد و میتوانم آرزو کنم که در سالهای آتی بتوانیم هم بنیادی با هویت ادبیات نمایشی داشته باشیم؛ و هم اینکه بتوانیم یک جریان فعال نمایشنامهنویسی داشته باشیم و هم رویدادی که در فضای درام نویسی ایرانی مؤثر باشد. اینها دور از دسترس نیست و فقط نیاز به این دارد که هنرمندان تئاتر همتی در این زمینه به خرج بدهند و این شرایط و ساختار را ایجاد کنند تا مانع ایجاد زبان ترجمه ای در ادبیات نمایشی باشیم. یکی از آفتهایی که در فضای درام نویسی مان داریم غلبۀ زبان ترجمه ای به جای زبان اصیل و فاخر ایران است. این نکته ای است که نباید از آن غافل شد و امیدوارم این جریان بتواند به عنوان یک رویداد هم نویسندگان جوان را هدایت کند؛ هم در فضای حرفه ای تئاتر ما اتفاقی را شکل بدهد و از همه مهم تر در عرصه نشر و بخصوص انتشار نمایشنامه که متاسفانه در جوایز ادبی مختلف هیچوقت مورد توجه قرار نمیگیرد، این رویداد بتواند این شرایط را ایجاد کند.
نمایشنامهنویسی دوران عسرت خود را طی میکند
نادر برهانی مرند دبیر سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر نیز در بخشی از این برنامه گفت: امسال در ارتباط با جشنواره به لحاظ ریالی با مشکلات زیادی روبه رو بودیم و با در نظر گرفتن این مشکلات اساساً عقل ایجاب میکرد تا در نهایت تصمیم بگیریم تنها بر مأموریتهای اصلی جشنواره متمرکز شویم. این مسئله برای خود من که دست به قلم هستم تا اندازه زیادی ناراحت کننده بود، اما با حمایت شهرام کرمی و مرکز هنرهای نمایشی توانستیم این بخش را که از ارکان اصلی و با اهمیت جشنواره تئاتر فجر است سرپا نگه داریم و از این بابت بسیار خوشحال هستم.
برهانی مرند در پایان سخنانش در این برنامه نیز بیان کرد: از تمامی شرکت کنندگان در این بخش قدردانی میکنم چرا که امسال با استقبال شایان توجهی از سوی نویسندگان روبه رو شدیم. در یک مقایسه کلی باید عنوان کنم سال گذشته حدود صدوهشتاد اثر به این بخش ارسال شده بود در حالی که امسال شاهد ارسال حدود چهارصد و هفتاد اثر به این بخش هستیم. این استقبال نشان میدهد که حداقل به لحاظ کمی افراد بیشتری دست به قلم بردهاند و نمایشنامه نوشتهاند؛ به ویژه در شرایطی که نمایشنامهنویسی دوران عسرت خود را طی میکند.
شاهد رشد کمی قابل توجهی در عرصه نمایشنامهنویسی هستیم
سلما سلامتی، مدیر بخش نمایشنامهنویسی جشنواره «تئاتر فجر» به ایراد سخن پرداخت و در بخشی دیگر از این برنامه گزارشی اجمالی از روند این بخش از جشنواره ارائه داد و گفت: جشنواره مسابقه نمایشنامهنویسی حداقل در ۱۵ دوره برگزاری این جزئی جدانشدنی از این بزرگترین رویداد تئاتری کشور بوده است. در این دوره از جشنواره نیز در کنار داوری آثار رسیده به دبیرخانه و معرفی ۷ نامزد دریافت جایزه این بخش و خوانش نمایشنامههای منتخب از سوی آنها، سلسله نشستهای تخصصی با موضوع نمایشنامهنویسی را برگزار خواهیم کرد که امروز در نخستین نشست از این مجموعه قرار داریم. نکته قابل توجه اینکه در این دوره از جشنواره «تئاتر فجر» در بخش مسابقه نمایشنامهنویسی، رشد کمی قابل توجهی داشتیم و در مجموع ۴۶۹ نمایشنامه اوریجینال به دبیرخانه ارسال شد که هیئت داوران طی دو ماه بررسی کارشناسی و بازخوانی آثار، از این میان به ۷ نمایشنامه نامزد دریافت جایزه این بخش رسیدند که در مراسم اختتامیه به سه برگزیده نهایی آن جوایزی اهدا خواهد شد.
مدیر بخش نمایشنامهنویسی جشنواره «تئاتر فجر» همچنین تصریح کرد: در این دوره از مسابقه نمایشنامهنویسی «تئاتر فجر» ۲۷۹ نمایشنامهنویس از تهران و ۲۵۸ نمایشنامهنویس از سایر شهرستانها شرکت کردند که این مسئله نیز در نوع خود منحصر به فرد است و البته ما در طی سه نشست تخصصی که نخستین آن امروز برگزار میشود و سه هفته متوالی ادامه خواهد داشت، در مورد مباحث گوناگون با حضور کارشناسان و پیشکسوتان عرصه نمایشنامهنویسی به گفتوگو خواهیم پرداخت.
توجهی به آموزش صحیح درامنویسی نداشتهایم
در ادامه این نشست اعضای هیئت داوران مسابقه نمایشنامهنویسی سی و هفتمین جشنواره بینالمللی «تئاتر فجر» به ذکر نکاتی در مورد روند بررسی و بازخوانی آثار رسیده به این بخش از جشنواره پرداختند و در آغاز محمد چرمشیر، یکی از اعضای هیئت داوران گفت: باید باور داشته باشیم که تئاتر با وجود سابقه زیادی که در دنیا دارد همچنان در ایران جوان است و ما همچنان در دوران گذار در این عرصه به سر میبریم و به دنبال آزمون و خطا هستیم که به قالبی درست و پویا در زمینه تولیدات نمایشی دست پیدا کنیم. با بررسی آثار رسیده در این بخش به دبیرخانه به جرئت میتوانم بگویم که ما دوره دوباره بازگشت را دنبال میکنیم که البته این شرایط به وجود آمده شاید متأثر از شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی باشد که ما را احاطه کردهاند و در نتیجه نمایشنامهنویس نیز از آنها تأثیر میگیرد. البته اینکه توقع داشته باشیم که اوضاع در عرصه خلق آثار نمایشی بسامان باشد، انتظار نابهجایی است، چرا که باید ابتدا ببینیم چه خوراکی دادهایم که براساس آن توقع این را داشته باشیم که محصولی دریافت کنیم؛ حقیقت این است که تئاتر در همهجای این مملکت غایب است، حتی در اداره کل هنرهای نمایشی، در تلویزیون و در جامعه، تئاتر غایب بزرگ ماست.
این پیشکسوت عرصه نمایشنامهنویسی با اشاره به آمار کمی قابل توجه آثار رسیده به این بخش از جشنواره «تئاتر فجر» گفت: هم باید خوشحال بود و هم ناراحت. خوشحال از اینکه این تعداد اثر نمایشی که زاییده خلاقیت و تفکر نسل نمایشنامهنویس است، تولید و به دبیرخانه ارسال شده است و ناراحت از اینکه بسیاری از این آثار حتی به منظر تئاتر هم نزدیک نشدهاند؛ چه برسد که بتوان نام نمایشنامه را بر روی آنها گذاشت. مشکل اینجاست که ما با گسترش مراکز آموزش عالی مرتبط با تئاتر و بسیاری از آموزشگاههای آزاد و خصوصی در این بخش، چندان وقعی به آموزش صحیح درامنویسی نمیگذاریم و نتیجه این میشود که بسیاری از نمایشنامهنویسان با وجود درک شرایط و داشتن اندیشه بکر و جالب توجه در پیادهسازی این تفکر در قالب نمایشنامه عاجز هستند.
چرمشیر در پایان سخنانش بیان کرد: در همه کشورهای دنیا ابتدا در حوزه تئاتر استعدادیابی میشود و سپس براساس آن استعداد آموزش در گرایشات گوناگون آغاز شده تا اینکه هنرجو و دانشجوی مورد نظر به سطح قابل قبول از بینش و تکنیک تئاتری دست پیدا کند. در هیچ یک از دانشگاهها و مراکز آموزش عالی ما در حوزه تئاتر که این روند طی نمیشود و معمولاً آموزش داده میشود تا مگر در حین آموزش استعدادی جلوه کرده و عرض اندام کند؛ مسئله اینجاست که فضای موجود و حاکم بر عرصه تئاتر کشور متأسفانه حتی به شکار استعدادهای تئاتری در همین فرایند سنتی نیز نمیپردازد و نتیجه آنکه هر سال با تعداد قابل ملاحظهای از فارغالتحصیلان دانشگاه در عرصه تئاتر مواجهیم که هیچ کدام مهارت و تکنیک لازم را ندارند.
نسل جوان نمایشنامهنویس با ساختار و قواعد درامنویسی بیگانه است
در ادامه این نشست، ریما رامینفر، دیگر عضو هیئت داوران مسابقه نمایشنامهنویسی «تئاتر فجر» در سخنان کوتاهی گفت: بسیاری از نمایشنامهنویسان شرکتکننده در این بخش تمام تلاش خود را کرده بودند تا آثار نمایشی را خلق کنند که هم از نظر محتوا و هم ساختار، پیشتر تجربه شده بود و توقع میرفت که اشکال دیگری از درامنویسی را تجربه کنند. در مواجهه با برخی از آثار با ادبیاتی غریبه و ناآشنا مواجه شدم که حتی خواندن آنها نیز برایم بسیار مشکل بود، چه برسد به اینکه بتوانم آن را فهم کنم. این امر نشان از این دارد که نسل جوان نمایشنامهنویس ما کمی با ساختار و قواعد درامنویسی بیگانه هستند و اینکه حداقل باید با مطالعه زیاد این حوزه را بیش از پیش بشناسند. در مجموع باید بگویم که در عین احترامی که به تلاش عزیزان شرکتکننده در این بخش قائلم و حداقل این است که آنها به جای اینکه به کار دیگری بپردازند ۴۶۹ اثر نمایشی تازه خلق کردهاند، اما نتیجه بررسی آثار خیلی دور از آرمانها و انتظاراتی بود که ما توقع داشتیم.
بیرغبتی به مطالعه در جامعه ایرانی موج میزند
شهرام زرگر، دیگر عضو هیئت داوران مسابقه نمایشنامهنویسی «تئاتر فجر» نیز در این نشست بیان کرد: هرچند ما در حوزه درامنویسی و اساساً تئاتر جوان هستیم، اما سابقه بیش از ۲ هزار سال درامنویسی جهان را در اختیار داریم؛ گنجینهای غنی از ادبیات نمایشی جهان و حتی متقدمان و پیشکسوتان عرصه نمایشنامهنویسی ایرانی را در اختیار داریم، اما متاسفانه چندان رغبتی به خواندن آنها نداریم. شمارگان پایین بسیاری از آثار به ویژه نمایشنامههای چاپی نشان از آن دارد که حتی نسل جوان تئاتری ما چندان حوصله و رغبتی به مطالعه وسیع در مورد تلاشهای صورت گرفته در عرصه تئاتر و درامنویسی ندارند، در حالیکه به نظر من آموزش تنها این نیست که در ساعت و مکان مشخصی بر سر یک کلاس درس حاضر شد، بلکه بسیاری از دانش و فرایند آموزش در حوزه تئاتر و درامنویسی امروزه با پیشرفت در عرصه رسانه در فضای مجازی قابل دسترسی است و یا در پشت ویترین مغازههای کتابفروشی انتظار یک ذهن و تفکر عطشناک را میکشند، هرچند که در اغلب مواقع همانجا بدون مراجعتی خاک میخورند. بررسی آثار این بخش از جشنواره «تئاتر فجر» به من به عنوان عضو کوچکی از هیئت داوران فهماند که متأسفانه بیرغبتی به امر مهمی همچون مطالعه در میان جامعه ایرانی موج میزند، چرا که در مواجهه با برخی از آثار نمایشی در این مسابقه شخصاً با متونی برخورد داشتم که نویسنده حتی در نگارش عبارات و کلماتی مصطلح و بسیار رایج نیز غلط املایی فاحشی دارد و این نشانگر این مسئله است که او از نظر فرم نیز با نگارش کلمه بیگانه است و اینکه یا اصلاً نمیخواند و یا کمتر کتاب میخواند.