نوشتن و کارگردانی همزمان؛ تمایل نیمی از کارگردان ها

در این گزارش به بررسی نمایشنامه های 194 نمایشی که از اول مهر تا 30 آذر در تهران در سالن های مجموعه تئاترشهر(سالن اصلی، سایه، چهارسو، قشقایی، پلاتو اجرا و کافه تریا)، تماشاخانه ایرانشهر(سالن استاد سمندریان و استاد ناظرزاده کرمانی)، تالار محراب، تماشاخانه سنگلج، تالار وحدت، تالار حافظ، تالار مولوی، تماشاخانه انتظامی(خانه هنرمندان)، خانه نمایش اداره تئاتر، حوزه هنری،  پردیس تئاتر تهران، مجموعه تئاتر شهرزاد، تئاتر مستقل تهران، مجموعه دیوار چهارم، ماشاخانه دا، عمارت رو به رو، تماشاخانه شانو، خانه نمایش مهرگان، عمارت نوفل لوشاتو، تئاتر باران،  تماشاخانه مشایخی و تماشاخانه سرو اجرا شده می پردازیم. این نمایشنامه ها را از جنبه ایرانی یا غیر ایرانی بودن، کارگردان هایی که خود نویسنده آثارشان بوده اند، پرکارترین نویسنده های ایرانی، نمایشنامه های اقتباسی، متن هایی که بیش از یک بار اجرا شده اند، نمایشنامه نویسان زن ایرانی، نمایشنامه هایی با بیش از یک نویسنده، نمایشنامه هایی که به صورت گروهی نوشته شده اند و تعداد نقش(پرسوناژ)های نمایشنامه ها را مورد بررسی قرار می دهیم.

 

نمایشنامه ایرانی؛ همچنان در اولویت

از تاریخ 1 مهر تا 30 آذر 97 تعداد 194 نمایشنامه به صحنه رفته اند؛ که در این بین 36 نمایشنامه غیرایرانی و 158  نمایشنامه ایرانی بوده اند. در این میان ویلیام شکسپیر با سه نمایشنامه «شاه لیر»، «مکبث» و «رومئو و ژولیت» و مارتین مک دونا با سه نمایشنامه «مرد بالشی»، «چلاق آینیشمان» و «غربتی‌ها» پیشتاز نمایشنامه نویسان غیر ایرانی هستند. از هال ورثی هال و روبرت میدل مس(مردی به نام دیاک)، مارکس لید(صد در صد)، اوژن یونسکو(پادشاه می‌میرد)، جرج برنارد شاو(مرد و اسلحه)، یاسمینا رضا(خدای کشتار)، دیوید ممت(زندگی در تئاتر)، جین ام متسون(کاترپیلا و چرا خروس‌ها دم کوتاهی دارن؟)، ژان پل سارتر(خروج ممنوع)، مری جونز(پاره سنگ در جیب‌هایش)، فرناردو آرابال(فاندو و لیز)، دانکن مک لین(تنها چیز قطعی)،‌ نیل سایمون(کله‌پوک‌ها)، ژان ژنه(کلفت‌ها)، اسلاومیر مروژک(مردی به نام اوهه)، هنریک ایبسن(جان گابریل بورکمان) ، گارسیا لورکا(خانه برناردا آلبا)، آنتوان چخوف(باغ آلبالو)، وودی آلن(خدایگان)، تام استوپارد(مسئله غامض)، آرتور میلر(همه پسران من)، جی.بی.پریستلی(بازپرس زنگ می‌زند)، جیمز ساندرز(یک اتفاق کوچک)، آلفرد ژاری(اوبو)، گیتی بایندر(معرفی می‌کنم شوهرم آقای پیچازی)، پیتر تورینی(آخر خط)، واسلاو هاول(هتل کوهستانی)، آنکا ویسده(مده‌آی سن مدار)، پاتریک همیلتون(طناب)، لویی کالافرت(خرده نان) و آگوست استریندبرگ(قوی‌تر) فقط یک نمایشنامه به صحنه رفته است.

 

نوشتن و کارگردانی همزمان؛ تمایل نیمی از کارگردان ها
از میان 158 اثر ایرانی که که در این سه ماه به روی صحنه رفته؛ 78 کارگردان، علاوه بر کارگردانی، نوشتن متن های خود را نیز برعهده داشته اند که می توان به «صدا...پا» علی ایزدی، «صاعقه» حسین جروند، «کابوس‌های دنباله‌دار» مهراد هنرمند، «مینیمالیست‌هایی برای کودکی» نیلوفر تاجیک، «داشتی عاقونه باهام حرف میزدی» علی بابایی، «جنگ تمام شد» آرش اشاداد، «فالش‌خوانی در چهاراره فخرآباد» هادی احمدی، «مواچیله در هیچ جا» محمد نیما مظاهری، «زمان سفر مطلق» امیر بابا شهابی و «خاتون» حسین عالم‌بخش اشاره کرد.

 

بیضایی و چرمشیر؛ پیشتاز در نوشتن

در این میان و از بین 158 اثر ایرانی، 5 نویسنده بیش از یک اثر در این سه ماه به روی صحنه داشته اند؛ بهرام بیضایی با 3 نمایشنامه «اژدهاک»، «مرگ یزدگرد» و «شب هزار و یکم»، محمد چرمشیر 3 نمایشنامه «مرگ و پنگوئن»، «پروانه و یوغ» و «شاباش‌خوان»، مهدی کوشکی با 2 نمایشنامه «تئاتر بد» و «سیزده»، مهدی رضایی با «گوریل» و «تیمون آتنی» و حمیدرضا آذرنگ با «خنکای ختم خاطره» و «مادر مانده». 

 

تمایل کم کارگردان ها به نمایشنامه‌های گروهی
در فصل پاییز و در بین تمام این 158 اثر ایرانی، تنها یک نمایشنامه «در ستایش جنگ» به کارگردانی شادی جلیلیان به صورت گروهی نوشته شده‌ است.

 

نمایشنامه هایی با یک کارگردان و چند نویسنده

در این سه ماه 8 نمایشنامه بیش از یک نویسنده داشته اند؛ «لغزش آنی کلام» امید مشهدی و نازنین بهرام، «شیروانی داغ» ایوب آقاخانی و رضا بهاروند، «سیزده‌تای اول» وحید حیدری و کبری مرادبختی و جواد رنگرز، «هیپنوگوژیک» محمدرضا شریفی و علیرضا شریفی، «مودیلیانی» مهسان عطایی و احسان بداخشان، «سنگ‌ها برای آنتیگون» ساسان فقیه و علی پازکی، «کندو» مهدی مشهدی کاظمی و ماهانا نریمانی و «آلبوم خانوادگی» سعید هاشم‌زاده و پریسا کیومرثی.

 

مهجور ماندن زنان نویسنده در پاییز
در این فصل، فقط 24 نمایشنامه نویس زن بوده اند که نمایشنامه‌های آن‌ها اجرایی شده؛ اما اکثریت آن ها نسل جدیدی از بانوان در نمایشنامه نویسی ایران به شمار می روند. از نمایشنامه نویسان زن که در این سه ماه متنی از آن ها به روی صحنه بوده میتوان به صبا نجاتی(تجزیه)، نوشین تبریزی(محبوبه‌ها)، لیلی عاج(روزمرگی)، نگار دوستی ثانی(از اونور کارائیب کشوندیش اینجا چیکار؟)، یلدا منتظری(دو استکان چای داغ)، هدی آهنگر(رضای رضوان)، افروز فروزند(حریق)، سپیده خسروجاه(آغاز فصلی سرد)، هما پریسان(ایستگاه بعدی) اشاره کرد.

 

اقتباس؛ اولویت آخر نویسندگان ایرانی

در بین 158 نمایشنامه ایرانی، 13 نمایشنامه به صورت اقتباسی نوشته شده اند؛ که 5که هیچ‌کدام از این نمایشنامه‌ها از آثار ایرانی وام نگرفته‌اند؛ پرومته/طاعون میثم خویی(اقتباسی است آزاد از نمایش پرومته در زنجیر اثر آیسخولوس؛ درتولید متن این اثر نمایشی از نمایشنامه حکومت‌نظامی اثر آلبر کامو، اشعاری از سیدعلی صالحی و همچنین کتب تاریخی/ مذهبی بهره گرفته شده است.)، طناب پاتریک همیلتون(براساس فیلم طناب هیچکاک)، تیمون آتنی مهدی رضایی(با نگاهی به نمایشنامه تیمون آتنی اثر ویلیام شکسپیر)، شیروانی داغ ایوب آقاخانی و رضا بهاروند(بر اساسگربه روی شیروانی داغ اثر تنسی ویلیامز)، ریل علیرضا صادق‌پور( اقتباسی ازکلفت‌ها اثر ژان ژنه)، مده‌آ علی حسینی(براساس مده‌آ اوریپید)، اضطراری محمدرضا ستاری(بر اساس داستانی از اوریانا فالاچی)، تهوع مریم برزگر(اقتباسی آزاد از رمان تهوع اثر ژان پل سارتر)، سنگ‌ها برای آنتیگون ساسان فقیه و علی پازکی(براساس آنتیگونه سوفوکلس)، مده‌آ ندا قاسمیان(براساس مده‌آ اوریپید)، تئاتر صابر ابر، پانته‌آ پناهی‌ها و الهام کردا(برگرفته از آثار مولر، محمد چرمشیر، یوجین اونیل، بکت، تنسی ویلیامز، بوشنر، استریندبرگ، ادوارد البی، سوفکل، کانگریو، ماتیی ویسنی یک، بهرام بیضایی، شکسپیر، آلبر کامو، اوریپید، چخوف)، گوریل مهدی رضایی(برداشتی آزاد از گوریل پشمالو اثر یوجین اونیل)،  مرگ مرد بالشی امیر مجد(اقتباس از مرد بالشی مارتین مک دونا)، تن‌شوری رضا ثروتی(بر اساس سریال تلویزیونی صحنه‌هایی از یک زناشویی اثر اینگمار برگمان).

تمایل کم کارگردان ها به نمایشنامه های پر پرسناژ
در این فصل، 15 نمایشنامه با 1 پرسوناژ(نقش)، 76 نمایشنامه بین 2 تا 5 پرسوناژ، 68 نمایشنامه بین 6 تا 9 پرسوناژ، 27 نمایشنامه بین 10 تا 15 پرسوناژ، 9 نمایشنامه بین 16 تا 25 پرسوناژ و 4 نمایشنامه «شاه لیر» ویلیم شکسپیر، «سیزده» مهدی کوشکی، «کاترپیلا و چرا خرس‌ها دم‌های کوتاهی دارن؟» جین ام متسون و «خدایگان» وودی آلن با بیش از 25 پرسوناژ به روی صحنه رفته‌اند.