اجرای نمایش کودک بر پایۀ «منطق الطیر» تجربه دشواری بود

رضا عبدالعلی‌زاده کارگردان نمایش « پر پر، سیمرغ پر» در گفت و گو با ایران تئاتر در خصوص روند تهیه نمایشنامه این اثر اظهار کرد: « پر پر، سیمرغ پر» در ابتدا متنی بود که آقای بهرام جلالی پور بر اساس منطق‌الطیر عطار که از شاهکارهای ادبیات کهن ایران است، برای یک ورک‌شاپ نمایش عروسکی تهیه کرده بود. وقتی این متن را مطالعه کردم با وجود پرتعداد بودن کاراکترها و دشواری اجرا  به دلیل اینکه بر مبنای یکی از شاهکارهای ادبیات ایرانی شکل گرفته بود در نهایت تمایل پیدا کردم تا این اثر را روی صحنه نمایش ببرم. نویسنده در متن اولیه تلاش کرده بود تا مضمون و روند داستان اصلی را دراماتیزه کند، اما به ویژه برای اجرایی متناسب با گروه سنی مخاطبین لازم بود تا تلاش بیشتری در جهت تبدیل این متن به یک اثر نمایشی صورت بگیرد. عطار در روایت سیمرغ در حقیقت از طریق خرده داستان‌ها است که مفاهیم مورد نظر خود را ارائه می‌کند و از آنجا که این روایت را به نظم آفریده، از جذابیت ویژه ای برخوردار است؛ اما بازنمایی این قصه‌ها و پیشبرد روایت در درام‌پردازی این متن نیازمند تغییراتی بود که به انجامشان مبادرت کردیم که در نهایت مورد تایید نویسنده نمایشنامه هم قرار گرفت.

او در همین زمینه افزود: واضح است که مفاهیم مورد نظر در داستان سیمرغ عطار برای مخاطب کودک و نوجوان تا اندازه‌ای ثقیل به نظر خواهد رسید؛ بنابراین آنچه از درونمایۀ داستان عطار نیشابوری استخراج و در این روایت مورد تاکید قرار گرفته، مفهوم خودباوری و باور پیدا کردن به توانایی‌ها است که در اینجا به طور مشخص در قالب همکاری و با هم بودن بروز پیدا می‌‎کند. همچنانکه در متن اصلی هم دریافت می‌شود همین جمع آمدن پرندگان و سفر مشترکی که در جستجوی کمال آغاز می‌کنند در نهایت به همین مفهوم منتهی می‌شود. با این حال سفر مکاشفه‌آمیز پرندگان را که در هفت شهر دنبال می‌شود و در نهایت به کوه قاف می‌رسد، در این نمایش با مفاهیمی تازه جایگزین شد تا علاوه بر اینکه برای کودکان قابل دریافت باشد، با محیط پیرامون زندگی آن‌ها نیز نسبتی داشته باشد و آن‌ها را بیشتر متوجه واقعیت‌هایی کند که در این ارتباط در اطرافشان رخ می‌دهد. برای نمونه در این نمایش پارک سیمرغ جایگزین  قله کوه قاف شده که پرندگان در پایان سفرشان به آنجا می‌رسند، و به این ترتیب مفاهیم مورد اشاره در متن در فضاهایی بروز پیدا می‌کنند که کودکان آن‌ها را به طور واقعی در اطرافشان تجربه کرده‌اند.

این هنرمند همچنین در خصوص ویژگی‌های اجرایی این نمایش بیان کرد: در صحنه این اجرا از نماد دایره استفاده‌های فراوانی برده شده که از جمله در طراحی صحنه مشهود است. لابیرنت‌ها و پیچ و خم‌های مدوری که در صحنه دیده می‌شود به همین فرم دایره‌ای شکل اشاره دارد؛ همچنین در میزانسن‌ها استفاده از فرم‌های دایره‌ای به وضوح مشخص است که از جایی حرکت کردن و به جایی رسیدن را تداعی می‌کند. دکورهای این نمایش به شکل چندوجهی طراحی شده‌اند و متناسب با بخش‌های مختلف اثر اشکال تازه‌ای را به خود می‌گیرند که در حقیقت نشان‌دهندۀ مراحل مختلف سفر پرندگان است. در مجموع برخوردی که در طراحی صحنه و فضای نمایش صورت گرفته تا اندازه‌ای انتزاعی است و از فضای واقعیت فاصله می‌گیرد؛ با این حال تا آنجا که در بازخورد نمایش می‌بینیم مخاطب به خوبی با فضا ارتباط برقرار می‌کند و با آن درگیر می‌شود. این تجربه به ما نشان داد که می توان از طریق ویژگی‌ها و عناصر بصری از جمله رنگ، نور و فرم می‌توان جذابیت‌های زیادی را به اثر بخشید طوری که مفاهیم مورد نظر به شکلی جذاب‌تر و تاثیرگذارتر به مخاطب انتقال داده شوند. همچنین نحوۀ روایت قصه در نمایش « پر پر، سیمرغ پر» به نقالی نزدیک شده است؛ چرا که ویژگی‌های ادبی و شعری داستان عطار به ما اجازه می‌داد تا چنین شیوه‌ای را برای بیان داستان به کار بگیریم و علاوه بر این از سنت‌های نمایش ایرانی هم در این اثر بهره ببریم.

عبدالعلی‌زاده همچنین در ارتباط با بازخوردهایی اجرای این اثر که بر پایه یک متن کلاسیک ادبیات ایران شکل گرفته گفت: در مجموع بازخوردهای بسیار مثبتی از اجرای این نمایش گرفته‌ایم که با توجه به فضای متفاوت و انتزاعی این اثر جالب توجه به نظر می‌رسد. در مدت اجرای نمایش از طریق در اختیار قراردادن فرم‌های نظرسنجی، بازخوردهای دقیقی را در ارتباط با فضا، صحنه و روایت داستان از مخاطبین اخذ کردیم که مجموعاً با کلیت اجرای نمایش ارتباط خوبی برقرار کرده بودند و از تماشای این اثر رضایت داشتند. همچنین امکان این را فراهم کرده‌ایم که کودکان تصورات و دریافت های خود را از شخصیت‌ها و فضای نمایش در دفتری نقاشی کنند که این اقدام هم نشان می‌دهد نمایش توانسته در درگیر کردن ذهن مخاطب خود تا اندازه‌ای موفق باشد.

این کارگردان تئاتر در پایان سخنانش در خصوص شرایط و نحوه اجرای این نمایش بیان کرد: به عنوان فردی که بیش از 30 سال است در عرصه تئاتر فعالیت دارم، در نهایت تاسف باید اذعان کنم که شرایط برای اجرای نمایش کودک و نوجوان چندان مطلوب نیست. واقعیت این است که تئاتر فقیری داریم که با محدودیت‌های بسیار در تولید اثر نمایشی روبه رو است و از جمله در اجرای این نمایش هم حمایت چندانی را شاهد نبودیم. به خاطر دارم سال ها پیشتر دست‌کم حمایت‌هایی در زمینه تهیه دکور و اقلام تبلیغاتی نمایش‌ها از سوی مراکز متولی تئاتر صورت می‌گرفت ولی این روزها هیچکدام از این حمایت‌ها وجود ندارد. از سوی دیگر به جز نبود حمایت‌ها، گاه شاهد روند آسیب زننده‌ای به تولید و اجرای نمایش‌ها هستیم که روال اداری و بوروکراتیک مراکز متولی عامل آن است. برای نمونه روند بازبینی و تصویب آثار به شکل نامتناسبی با شرایط تولید و اجرای نمایش‌ها قرار می‌گیرد که در نهایت فرصت اطلاع‌رسانی و تبلیغات به موقع را از تولیدکنندگان می‌گیرد و لطمه‌های جدی به جذب مخاطب نمایش‌ها وارد می‌آورد.