در گفت و گوی ایران تئاتر با رضا صمدپور بررسی شد،
«چهل سالگی انقلاب»؛ بخشی به بزرگی یک جشنواره کامل
ایران تئاتر: رضا صمدپور مدیر بخش «چهل سالگی انقلاب» سی و هفتمین جشنواره تئاتر فجر با حضور در دفتر ایران تئاتر به پرسش های ما درباره چگونگی شکل گیری و برگزاری این بخش از جشنواره پاسخ داد.
سی و هفتمین دوره جشنواره تئاتر فجر همزمان با جشن های چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی برگزار می شود به همین منظور در کنار بخش های مختلف جشنواره که در سالهای گذشته کم و بیش وجود داشت بخشی با عنوان «چهل سالگی انقلاب» نیز برگزار می شود که با توجه به گستردگی بخش های زیر مجموعه ای که دارد خود کمتر از یک جشنواره نیست. اجرای 19 نمایش صحنه ای و خیابانی، بخش نمایش های رادیویی، برگزاری سمینار، برگزاری نمایشگاه اسناد چهل سال تئاتر پس از انقلاب، برگزاری نشست های تاریخ شفاهی و انتشار کتاب مجموعه مقالات چهل سالگی انقلاب از جمله بخش های مختلف این بخش از جشنواره تئاتر فجر است. رضا صمدپور به عنوان مدیر این بخش با حضور در ایران تئاتر به پرسش های ما درباره ویژگی های بخش های مختلف «چهل سالگی انقلاب» پاسخ داد.
بخش چهل سالگی انقلاب جشنواره تئاتر فجر به دلیل گسترگی و بخش هایی که دارد خود میتواند یک جشنواره باشد. این اتفاق چه طور شکل گرفت و بخشها چه طور انتخاب شدند؟
عنوان چهل سالگی در سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی امسال، در دستور کار و موظف همه دستگاههای فرهنگی کشور قرار گرفته است چه دولتی چه نظامی و چه حتی سپاه و بسیج. همهٔ این دستگاهها موظفاند که در بخش فرهنگی خود جشنی برای چهل سالگی انقلاب داشته باشند. بنابراین ما با یک امر ملی و مردمی طرف هستیم. چهل سالگی در معاونت هنری وزرات ارشاد طرح موضوع شد و محورهای آن تعیین شد. مفاد ریز سرشاخه، طراحی جناب کرمی مدیر کل هنرهای نمایشی بود و ایشان تاکید داشتند این جریان یک جریان موظف نباشد و به یک جریان هنری و فراگیر تبدیل شود و برنامه با کیفیت باشد. آقای برهانی مرند دبیر جشنواره هم بر این مسئله تاکید داشتند و از من به عنوان کارگزار دعوت کردند تا دبیر این بخش باشم. به این ترتیب علی رغم بودجههای محدود امسال ما تا این مرحله به هیچ وجه قصد انجام وظیفه و گذر از مراحل نداشتیم.
اولین بخش از چهل سالگی مربوط به «سمینار تئاتر ایران پس از انقلاب اسلامی» است. این بخش چگونه برگزار شد؟
نخستین بخش عمدهٔ ما سمینار علمی پژوهشی تئاتر ایران پس از انقلاب اسلامی بود. این سمینار، سمیناری بسیار گستردهای بود و ما آن را تک موضوعی و تک شاخهای نکردیم. طبق نظر دبیر جشنواره هر آن چه پس از انقلاب در حوزه تئاتر رخ داده که شایسته و بایسته تقدیر و توجه است در این سمینار مورد توجه قرار گرفت. در این زمینه چند تن از عزیزان پژوهشگر و دانشمند، دکتر حامد سقاییان، دکتر رامتین شهبازی دکتر محمد باقر قهرمانی را دعوت کردهایم. این دوستان طی چندین جلسه محورهای فراخوانی که منتشر شد را تعیین کردند به طوری که همه وجوه تئاتر پس از انقلاب را در بر بگیرد. این فراخوان در اواخر تابستان آماده سازی و منتشر شد و زمان کافی در اختیار پژوهشگران برای درخواست قرار گرفت.
سمینار یک روزه برگزار شد. کیفیت آن چگونه بود؟
57 خلاصه مقاله به دست ما رسید و در جلسهای قرائت شدند و 10 مقاله از بین آنها برگزیده شد و در ششم بهمن در تالار کنفرانس تئاتر شهر به همت دکتر اسدی این برنامه با حضور شهرام کرمی مدیر کل هنرهای نمایشی و سید مجتبی حسینی معاون امور هنری وزارت ارشاد برگزار شد. سمینار آن روز رقابتی نبود و از بین این ده مقاله 7 مقاله، جهت سخنرانی و چاپ انتخاب شدند و سه مقاله صرفاً جهت چاپ در کتاب انتخاب شد. در آینده نزدیک کتابی به همت انتشارات نمایش منتشر خواهد شد که حاوی این ده مقاله است و یک کتاب کامل است.
در این بخش جا دارد از دکتر مجید سرسنگی استاد دانشگاه و پژوهشگر مسلم و از دبیران اسبق جشنواره فجر و دکتر مهرداد رایانی مخصوص که به ما افتخار دادند و مزیدی بر علت شدند و همچنین نصرالله قادری تشکر کنم که آمدند تا این سمینار رونق پیدا کند.
در بخش نمایش 19 اثر اجرا خواهد شد. آثار نمایشی بخش چهل سالگی چگونه انتخاب شدهاند؟
شاخه دیگر ما بخش اجراهای چهل سالگی است که خوشبختانه گسترده است و هنوز هم به طور دقیق برای اهالی رسانه مکشوف نشده است. تصور بر این بود که در نهایت یکی دو کار تزئینی برای رفع تکلیف این جشن به روی صحنه می رود در صورتی که لیست منتشر شدهٔ امروز مشخص میکند در بخش چهل سالگی ما 19 اجرا خواهیم داشت که همانطور که شما اشاره کردید به خودی خود یک جشنواره است. عدهای از این کارها مختص بخش چهل سالگی هستند و در میان آنها کارهای تولیدی نیز هست و چند کار هم علاوه بر بخش مسابقه در این بخش نیز اجرا میروند.
این آثار چگونه انتخاب شدند؟
چند نمایش از مناطق مختلف به ما معرفی شدند و بررسی کردیم. به عنوان مثال حوزه هنری چندین نمایش به ما معرفی کردند. جدای از آن ما برای انتخاب اجراهای حاضر در فجر که با چهل سالگی در ارتباط اند غربال گری ویژهای داشتیم. به بخشهای دیگر سرک کشیدیم و این تبدیل شد به رصد و مطالعه کارها در بخشهای دیگر. داوران ما از ابتدا مأمور بودند که اگر کاری امتیازات بخش چهل سالگی را داشت به ما معرفی کنند و ما کار را میدیدیم و در صورت تناسب با بخش چهل سالگی از آن دعوت میکردیم. هیئت انتخاب و تشخیص این مسئله، سامان خیلیان، عباس اقسامی و آقای عابدی و خود من بودیم و بعضی از کارها را خود آقای برهانی مرند شخصاً میدیدند.
آیا در این بخش جایزه و برگزیدهای خواهید داشت؟
این آثار همزمان در بخش مسابقه و چهل سالگی اجرا میشوند. به عنوان مثال «خورشید از حلب طلوع میکند» به کارگردانی کوروش زارعی دربخش بینالملل کار مشترک ایران و سوریه است که هم در بخش بینالملل داوری می شود و هم در بخش چهل سالگی اجرا میشود. بخش چهل سالگی رقابتی نیست و این آثار صرفاً در بخش اصلی خودشان به رقابت میپردازند و در انتها ارزیابی میشوند.
گستردگی مکان های اجرای نمایش های چهل سالگی انقلاب نیز قابل توجه است. این نمایشها کجا به روی صحنه میروند؟
گستردگی خوبی در اجرای نمایش ها داریم و سالن های متعددی به این اجراها اختصاص یافته است، مجموعه تئاتر شهر، تالار حافظ، تماشاخانه سرو، سالن ماه و مهر حوزه هنری، تماشاخانه ایران شهر از جمله این سالنها هستند. حتی باغ موزه قصر برای یک کار محیطی به نام «در حبس قصر» وهمچنین «شدن» در مقابل تئاتر شهر برگزار میشود. فضای لازم به کارهای محیطی دیگر نیز بر حسب مکان مورد نیاز داده خواهد شد.
یکی دیگر از بخش های مهم چهل سالگی بخش نمایش های رادیویی است که امسال بصورت زنده نیز از رادیو پخش خواهد شد. این بخش چگونه برگزار خواهد شد؟
بخش نمایشهای رادیویی در سال گذشته با نام رادیو نمایش شناخته میشد و امسال یک دگردیسی مختصری در نامش پدید آمد و توانست مفهوم گستردهتری پیدا کند. این بخش با ده اثر در بخش چهل سالگی با دبیری امیر رهبر برگزار میشود. این بخش بین ما در بخش چهل سالگی انقلاب و مرکز هنرهای نمایشی رادیو و رادیو نمایش به مدیریت آقای قربانی یک تفاهم نامه و تعامل بزرگ است و رادیو در برگزاری این بخش مشارکت کرد. این بخش تنوع کشوری بسیار خوبی دارد. داوران عزیز یک ماه پیش آثار را بازشنوایی کردند و گروههای برگزیده برای اجرا در تهران حاضر میشوند و پخش زنده رادیویی به جشنواره اضافه خواهد شد. این برنامه در فرهنگستان هنر برگزار خواهد شد که به واسطه تفاهم نامه ما و فرهنگستان هنر این اتفاق میسر شده است. متوجه شدیم فضایی که در اختیار جشنواره است فضای محدودی است. بالأخص تئاتر شهر که همواره شلوغ است چه رسد به اینکه جشنوارهای در حال برگزاری باشد. ما با فرهنگستان هنر صحبت کردیم و تفاهم نامهای بستیم. سالهای گذشته در خانه هنرمندان و تئاتر شهر بوده است و امسال در یک فضای اختصاصی در فرهنگستان هنر برگزار میشود.
نمایش های رادیویی از چه زمانی آغاز می شود؟
نمایشهای رادیویی از 28 م بهمن تا دوم اسفند در دو سانس بعد از ظهر در تماشاخانه سرو برگزار میشود. این بخش رقابتی است مسعود فروتن، ایوب آقا خانی، جواد پیشگر، شکر خدا گودرزی و فریبا متخصص داوری آن را بر عهده دارند. این بخش بسیار بخش خوبی است و همهٔ کارها با ظرافت خاصی انتخاب شدهاند. دبیری آقای برهانی مرند که خود ید طولایی در زمینه نمایش رادیویی دارند و همکاری ایشان با آقای قربانی از مدیران عزیز رادیو، کمک شایانی به این بخش کرده است. آقای شاه آبادی معاونت بخش صدای صدا و سیما نیز به این بخش توجه خوبی داشتند و خوشبختانه در این زمینه ما با صدا و سیما همکاری داشتیم. در تفاهم نامه با فرهنگستان هنر، ماشین پرتابل و گروههای فنی برای رپورتاژ برنامه با کمک صدا و سیما شکل گرفته است.
در بخشی که با عنوان نمایشگاه اسناد چهل سال تئاتر پس از انقلاب معرفی شده است چه رویکردی دنبال میشود؟
طی جلسه ای که با آقای سید مجتبی حسینی معاون هنری داشتیم مقرر شد بخش چهل سالگی یک کارگروه عمده، ماندگار و بخشی از جشنواره تئاتر فجر باشد. به همین جهت ما در خصوص این مسئله تلاشهای جدیتری را آغاز کردیم.
نمایشگاه اسناد که به جمع آوری چکیدهای از تئاتر پس از انقلاب اسلامی و نمایش آن مشغول است یکی دیگر از برنامههای چهل سالگی است. ابراهیم حسینی نمایشگاه را مدیریت میکند. اسناد این نمایشگاه به چهار دهه و چندین جریان و نسلی که پس از انقلاب وجود داشتهاند میپردازد. دهههای مختلف، نسلهای مختلف تئاتریهای بعد از انقلاب، دانشگاهیها و توسعه دانشگاهی، اجراها، تماشاخانهها از مسائلی هستند که سندهای مربوط در نمایشگاه ارائه میشود. همانطور که شاهد بودید دکتر رایانی مخصوص در سمینار تئاتر پس از انقلاب آمار خوبی ارائه دادند باتوجه به این مسئله سعی کردیم بخشها رو نگاه کنیم و از هر کدام یک نقطه داشته باشیم. چون تمامی این اسناد به یک موزه و تحقیق شاید بیست ساله نیاز دارد ولی ما بنیان آن را گذاشتیم و تلاش کردیم دستچینی داشته باشیم و از هر روند یک نسخه را به نمایش بگذاریم. پوستری، نمایشنامهای، عکسی، دست نویسی چیزی داشته باشیم در این نمایشگاه به نمایش گذاشته میشود و تأکید شده است و امیدواریم در سالهای دیگر هم این نمایشگاه را به شکلی وسیعتر داشته باشیم.
امیدوارم یک روزی موزه تئاتر ایران داشته باشیم و نظر شخصی من به عنوان یکی از اعضای تئاتر این است که دستاورد تئاتر در این چند دهه بی بدیل بوده است. ما تنوعی داریم که در جهان مانند ندارد. در آلمان یک فضای خاص چندین سال بر فضای همه کارها حکم فرماست ولی در ایران هر کسی میتواند در مدتی کوتاه طیف گستردهای از تئاتر را ببیند. تنوع در تئاتر ایران گسترده و دوست داشتنی است. در حال حاضر نمایشگاه در حال کارشناسی است. این نمایشگاه در 25 بهمن ماه در فرهنگستان هنر با چند گالری از موسسه فرهنگی هنری صبا فرهنگستان هنر و موزه فلسطین با برگزاری آیینی خاص گشایش خواهد یافت.
در سمینار چهل سالگی از بخشی جدید با عنوان «تئاتر شفاهی» خبردادید. این بخش به چه صورت است؟
میزگردهایی با عنوان تاریخ شفاهی داریم که در فرهنگستان هنر به پیوست نمایشگاه اسناد انقلاب اسلامی در چهار روز برگزار میشود. ابتدا اسناد با روند تاریخی به نمایش گذاشته میشود و به میزگرد تاریخ شفاهی منتهی میشود. در آن جا نشست هایی با چند نماینده مطلع از تئاتر ایران، مثل یک مدیر جشنواره تئاتر فجر، یک کارگردان، یک بازیگر که در این چهل سال در هر طیفی از تئاتر ایران فعال بودهاند برگزار میشود و بخشهایی از ناگفتهها گفته میشود و بحث و گفت و گو شکل میگیرد. ممکن است در این بخش بزرگداشت هم داشته باشیم که هنوز تصمیمی قطعی نیست. احتمالا در اختتامیه از ده نفر قدردانی خواهیم کرد.
از این نشست کتاب هم تولید می شود؟
تاریخ شفاهی به صورت پک تلویزیونی ضبط می شود و شاید در آینده مکتوب هم شود. تیم تلویزیونی در اختیار جشنواره قطعا این کار را به صورت کامل ضبط می کند.
کدام بخش از برنامه های چهل سالگی خروجی مکتوب خواهد داشت؟
در روز سمینار کتابچه خلاصه 10 مقاله منتشر و توزیع شد که اثر بسیار خوبی است و طراحی آن با آقای رضوانی بوده است و همچنین اصل مقالات در ایام جشنواره چاپ و رونمایی خواهد شد. انشالله که بخش 40 سالگی در بولتن و برنامه های رادیویی و تلویزیونی که از این رونیز گسترده خواهد بود.
گقت و گو: عباس عبدالعلی زاده با همکاری زهرا مفرهی