کارگردان نمی‌تواند دراماتورژ نمایش خود باشد

به گزارش ایران تئاتر جمعه 26 بهمن‌ماه نشست معرفی تئاتر معاصر ترکیه با حضور دکتر عبدالحسین لاله ،«اوزن یولا» و «لمان یولماز» در سالن مشاهیر تئاتر شهر برگزار شد.

دکتر «اوزن یولا» کارگردان، نمایشنامه‌نویس و دستیارش دکتر «المان یلماز» عضو پیشین هیئت داوری جشنواره تئاتر بین‌المللی فجر، جامعه‌شناس و همچنین دکترای دراماتورژی وی افزون بر این‌ها مدیر فستیوال تئاتر در ترکیه است.

 دکتر عبدالحسین لاله کارگردان نمایش «حیدربابا» و پژوهشگر تئاتر ترکیه در ابتدای این نشست بابیان این نکته که اطلاعات دقیق و کاملی درباره تئاتر ترکیه در ایران وجود ندارد. افزود امیدوارم در این نشست اطلاعات دقیقی درباره تئاتر ترکیه بیان می‌شود. دکتر لاله در ادامه گفتارش به نقش خود در شناساندن تئاتر ترکیه اشاره کرد و از انتشار مقالاتش در نشریه نمایش جهت این شناساندن تئاتر این کشور نام برد.

این پژوهشگر تئاتر از ترجمه‌های میرزا حبیب اصفهانی و اقتباس‌های وی از مولیر در تئاتر ایران یاد کرد و گفت شباهت‌های زیادی میان این اقتباس و ایجاد آداپتاسیون در پیدایش تئاتر ترکیه وجود دارد.

این کارگردان تئاتر سپس به تاریخ تئاتر ترکیه اشاره کرد و از دوره‌ای که از آن به نام تنظیمات روشنفکری یا آغاز مدرنیته در ترکیه یاد می‌شود نام برد و گفت: این تنظیم و اقتباس‌ها از تاریخ 1839 آغازشده و در تاریخ 1922؛ پایان دوره عثمانی خاتمه پیداکرده است.

دکتر لاله با بیان این نکته که تئاتر در ترکیه تقریباً همزمان با پیدایش تئاتر در ایران است با اندک تفاوت زمانی و تئاتر ترکیه چند سالی پیش‌تر از پیدایش تئاتر ایران است وی ادامه داد در آن دوره نمایش‌هایی که در ترکیه اجرا می‌شد مبتنی برنمایش های سنتی بود و نمایش‌هایی به نام قره گوز در ترکیه رواج داشت که این نمایش‌ها شباهت‌های زیادی با نمایش‌های سنتی ایرانی وجود دارد و پس از گذشت زمان نمایش‌های قاب عکسی در ترکیه اجرامی شود این سخنران اظهار داشت گسترش تئاتر در دوره جمهوریت شتاب بیشتری به خود می‌گیرد اما نکته مهمی که وجود دارد سال 1990 آغاز تئاتر خصوصی در ترکیه است و امروزه تئاتر خصوصی به‌جای می‌رسد که بدنه اصلی تئاتر ترکیه را به خود اختصاص می‌دهد حتی جشنواره‌هایی که در ترکیه برگزارمی شود و جریان‌های تئاتر ترکیه بیش از آنکه دولتی باشد متعلق به بخش خصوصی است.

 این پژوهشگر تئاتر؛ تئاتر خصوصی کشور ترکیه را به چند بخش تقسیم‌بندی کرد تئاترهایی که مدیریت آن بر عهده شهرداری است دیگر تئاترهای خصوصی که واجد اسپانسر هستند یا بانک‌ها از آنها حمایت می‌کند و بخش سوم تئاترهایی که مبتنی بر استندآپ کمدی اشخاص مشهوری مانند «جمیل ایلماز» است این نوع تئاتر مبتنی بر فروش و گیشه است.

این کارگردان تئاتر برای بیان شباهت تاریخ تئاتر ترکیه و همتای ایرانی‌اش به هنرستان هنرپیشگی ترکیه که در 1914 افتتاح شد اشاره می‌کند و می‌گوید تئاتر ترکیه پس از اجرای نمایش‌های قاب عکسی که به ترکیه وارد می‌شود از این هنرستان آغازمی شود و این هنرستان به هنرستان هنرپیشگی عبدالحسین نوشین شباهت بی‌شماری دارد.

وی افزود مفاهیمی مانند دفاع از هویت تاریخی، سنن نمایش، بحران هویت، موضوع ارتباط دولت با تئاتر، موضوع غرب‌زدگی در تئاتر ترکیه وجود دارد وی همچنین به این موضوع پرداخت که بسیاری از جشنواره‌هایی که در ترکیه برگزار می‌شود جشنواره‌های غیررقابتی است؛ و جشنواره‌هایی است که نمایش‌های برگزیده و موفق سالانه را به نمایش می‌گذارد. جشنواره‌های دولتی در مراکز ترکیه مانند آنکارا نیست بلکه در مکان‌هایی دورتر مانند آنتالیا، قونیه، چار قوزون و ازمیر برگزار می‌شود دکتر لاله اظهار داشت حضور کارگردانان و نمایشنامه نویسان تئاتر ایرانی مانند محمد یعقوبی، نغمه ثمینی و محمدرضا کوهستانی در جشنواره‌های در کشور ترکیه باعث پررنگ شدن ارتباط فرهنگی و هنری ایران و ترکیه شده است وی همچنین به دانشجویان فارغ‌التحصیلان ایرانی در دانشگاهی‌های ترکیه اشاره کرد و یادآور شد که دکترای دراماتورژی اش را از دانشگاه‌های ترکیه دریافت کرده است. دکتر عبدالحسین لاله سپس به نقش تأثیرگذار اندیشه‌های برتولت برشت در تئاتر ترکیه اشاره کرد و در پایان به پیشرو بودن تئاتر ایران و تئاتر ترکیه در خاورمیانه اشاره کرد.

دکتر اوزون یولا سخنران ترک‌زبان این نشست برای تبیین ریشه‌های نمایش در ترکیه به شهر باستانی آنا دوری (آناتولی) که مکانی حایزاهمیت در تاریخ تئاتر ترکیه است اشاره می‌کند و می‌افزاید تئاتر روستایی از بازی‌های محلی نشأت‌گرفته است و بازی‌های میدانی در این نوع تئاتر بسیار حایزاهمیت است بازی‌های میدان؛ بازی‌های دونفره‌ای است که به دور یک میدان صورت می‌پذیرد ریشه این بازی‌های میدانی به تیمارستانی بازمی‌گردد که شاه سلطان سلیمان آن را افتتاح کرده است اندک‌اندک این بازی‌های میدانی روستایی موردتوجه شهرنشینان می‌شود.

 دکتراوزن یولا تئوری فاصله‌گذاری برتولت برشت، نظریه پایان باز امبرتواکو و سیستم بازیگری استانیسلاوسکی را به‌نوعی در این بازی‌های ساده روستایی جستجو می‌کند سپس این کارگردان و نمایشنامه‌نویس به نقالی‌ها سنتی در کشور ترکیه که مداح نیز نام دارد می‌پردازد این پژوهشگر تئاتر ترکیه سپس به نمایش سنتی قره گوز می‌پردازد و به این نکته تاریخی اشاره می‌کند که سلطان سلیم این نمایش خیمه‌شب‌بازی را از مصر به ترکیه آورد و این نمایش از مسیر ترکیه به یونان و دیگر سرزمین‌ها وارد می‌شود.

این کارگردان و نمایشنامه‌نویس به ریشه‌های تاریخ تئاتر معاصر ترکیه می‌پردازد و این تئاتر را همزمان با جمهوری آتاتورک در ترکیه می‌داند وی اظهار داشت «آندره آنتوان» نخستین کارگردان اروپایی است که در ترکیه نمایش‌های ویلیام شکسپیر را به صحنه می‌آورد دیگر کارگردان غربی که در پیدایش تئاتر مدرن ترکیه نقش‌آفرینی می‌کند «کاراور» آلمانی است که اولین کنسرواتوار خاورمیانه را در ترکیه بنیان می‌نهد.

«محسن ارطغرل» دیگر کارگردان تئاتر و از برجسته‌ترین هنرمندان تئاتر این کشور که از آغازگران هنر کارگردانی تئاتر است که به تعبیر دکتر عبدالحسین لاله جایگاهی همانند عبدالحسین نوشین در تئاتر ترکیه دارد وی از نخستین کوشندگان تئاتر مدرن ترکیه است این هنرمند همچنین جایگاه رفیعی در میان سینماگران ترکیه دارد او در مکانی به نام «یشیل جان» که به تعبیر این پژوهشگر جایگاهی همانند لاله‌زار در ایران دارد نخستین تماشاخانه ترکیه را پدید می‌آورد.

دکتراوزن یولا سخنران این نشست به آداب تماشاگر ترکیه اشاره می‌کند و می‌گوید آنچه امروز تماشاگران تئاتر آموختند بر اساس آدابی است که «محسن ارطغرل» به ایشان آموخته است. این کارگردان و نمایشنامه‌نویس همچنین به نظم و دقت محسن ارطغرل در پدید آوردن تئاتر اشاره می‌کند. وی سپس با اشاره به اهمیت جایگاه زنان در تاریخ تئاتر ترکیه گفت تا سال 1900 زنان ترک به علت محدودیت‌های شرعی و عرفی نمی‌توانستند بر صحنه حضور یابند وزنان ارامنه یا مردان زن پوش نقش زنان را بازی می‌کردند اما «عفیفه ژاله» نخستین زن مسلمانی است که به صحنه تئاتر آمد این بازیگر هنرمند حتی در نقش مردان نیز نقش‌آفرینی می‌کرد. از دیگر هنرمندان زن که نقش مؤثری در پیدایش تئاتر ترکیه داشتند می‌توان به «کنتر» اشاره کرد که در «تئاتر کنتر» به فعالیت می‌پرداخته است.

«المان یلماز» دیگر سخنران این نشست از کمدینی به نام «فرهات شن سوی» نام برد که نمایشنامه‌های کارل والنتین را در کشور ترکیه به صحنه می‌آورد او لباس آلمانی‌های نازی رامی پوشید و در خیابان از مردم می‌خواست که کارت‌های شناسایی خود را به او نشان دهند. به باور این پژوهشگر این هنرمند بر این نکته تأکید داشت که می‌تواند از راه تئاتر نکته‌های آموزشی را به مردم یادآوری کند. این منتقد و درام پژوه سپس به ناظم حکمت که در ایران وجه شاعرانگی‌اش شناخته‌شده است اشاره می‌کند و درباره نمایشنامه‌های ناظم حکمت و نقش او در اعتلای تئاتر ترکیه صحبت کرد از دیگر نمایشنامه‌نویسی که این محقق به آن پرداخت عزیز نسین بود که ما ایرانیان او را به‌عنوان داستان‌نویس می‌شناسیم. این دکترای تئاتر سپس به نمایش بسیار مهم تئاتر ترکیه «سیواس 93» پرداخت که این نمایش تئاتری مستندی ست که بر اساس واقعه تاریخی سوزاندن عامدانه 37 هنرمند طراحی‌شده است. این مدیر فستیوال در ادامه سخنرانی‌اش به تاریخ 1989 اشاره کرد که فستیوالی در ترکیه بنیان نهاده شد این تئاتر «تئاتر نوعی دیگر» نام دارد و تبدیل به جریان اصلی تئاتر ترکیه شده است «تاداشی سوزوکی »از کارگردان صاحب‌نامی است که در این فستیوال حضورداشته است او در پاسخ به پرسش دکتر سعید اسدی ؛دبیر بخش بین‌الملل جشنواره فجر درباره نحوه انتخاب نمایش‌ها در این فستیوال گفت این جشنواره محل کشف استعدادهای تازه است و مسئولیت وزارت فرهنگ هنر ترکیه را انجام می‌دهد و کارگردانان گمنام اما خلاق در این فستیوال به شهرت رسیده‌اند.

دکتر عبدالحسین لاله به نقش دراماتورژ در تئاتر ترکیه اشاره کرد و به تأثیر دراماتورژی آلمان در تئاتر ترکیه پرداخت که الگوی دراماتورژی تئاتر ترکیه مبتنی بر شیوه دراماتورژی آلمانی است وی همچنین به سوءتفاهم همیشگی تئاتر ایران پرداخت و گفت کارگردان نمی‌تواند دراماتورژ نمایش خود باشد.

در پایان این نشست این هنرمند و کارگردان اپرت حیدربابا به اجرای نمایشش به مدت سه روز در ترکیه اشاره کرد و افزود این نمایش با حمایت شهرداری (بخش غیردولتی) به صحنه می‌رود و درباره کوتاه بودن زمان به صحنه آمدن نمایشش گفت سیاست‌های شهرداری ایجاب می‌کند که نمایش‌های خارجی کمتر موردتوجه قرار بگیرد تا تئاتر ترکیه را تحت شعاع قرار ندهند.