ندانستن جامعه را نابود می کند

نعیمی در اجرایش از جنبه‌ها و وجوه مختلف شخصیت سقراط و زندگی فلسفی او، به طنز خاص سقراطی، نگاه ویژه‌ای داشته است و اجرایی مدرن و امروزی از وقایع آن روزگار دارد. حمیدرضا نعیمی نمایشنامه‌نویس، بازیگر و کارگردان تئاتر دارای مدرک کارشناسی ارشد ادبیات نمایشی، کارگردانی و بازیگری است و در این دو دهه اخیر جزو تأثیرگذارترین نویسندگان و کارگردان‌های تئاتری است. «شهر آدم، شهر حیوان»،”خانه کاغذی“، ”گمسار“، «داستان‌های کارور»، «مکبث»، «قضیه‌ی تراخیس»، «چه گوارا»، «ددالوس و ایکاروس»، «کالون و قیام کاستلیون»، «روزنه»، «وعده‌گاه نهنگ‌ها»،«داستان‌های کارور»،«روزنه»، «دختری با شنل ارغوانی»، «آوای سرخ»، «آژاکس»، «داستان‌های کارور»، «ترور»، «درخشش در رأس»، «لیرشاه» و «فاوست»، «ساعت مقرر» از جمله کارهای مهم نوشتاری، بازیگری و کارگردانی نعیمی محسوب می‌شوند. حمیدرضا نعیمی تاکنون جوایز متعددی از جمله جایزه ویژه‌ی فیلم‌نامه‌نویسی برای فیلمنامه بلند داستانی «مخمصه» از یازدهمین جشنواره بین‌المللی روستا، جایزه اول نمایشنامه‌نویسی از دوازدهمین جشنواره سراسری دانشجویان برای نمایشنامه «وعده‌گاه نهنگ‌ها»، لوح تقدیر به عنوان نمایشنامه‌نویس فعال در روز جهانی تئاتر، جایزه اول نمایشنامه‌ی اقتباسی برای نمایش «مکبث» از بیست و سومین جشنواره‌ی بین‌المللی فجر، جایزه اول نمایشنامه‌نویسی از اولین جشنواره‌ی سراسری نمایشنامه‌نویسی کودک و نوجوان برای نمایشنامه «قصه‌ی خوب خدا» و جایزه‌ی نمایشنامه‌نویسی برتر از سومین جشنواره تئاتر ماه برای «امشب دیگر مهره‌های پشتم نی‌لبک می‌زنند» را دریافت کرده است. نمایش «سقراط» در طول اجراهای متعددش خود موفق به کسب نشانِ آکادمی حمید سمندریان برای بازی فرهاد آییش در نقش سقراط، نشانِ عبدالحسین نوشین برای کارگردانی حمیدرضا نعیمی از سوی انجمن منتقدان و نویسندگان خانه‌ی تئاتر؛ و همچنین کسب جوایز بازیگری، کارگردانی، آهنگسازی، طراحی صحنه، طراحی لباس، طراحی گریم و نمایشِ برگزیده از سوی چهاردهمین جشن کانون ملی منتقدان تئاتر ایران، و اهداء لوح تقدیر از سوی مرکز مطالعات مرکز اسلامی (اخلاق و نیایش در آیینه هنر) برای نویسندگی و کارگردانی حمیدرضا نعیمی شده است. با نعیمی درباره اجرای جدید سقراط گفت‌وگویی انجام داده‌ایم.

 

بر اساس چه ویژگی‌هایی برای پنجمین بار نمایش «سقراط» را روی صحنه برده‌اید؟

آخرین اجرای نمایش «سقراط» مربوط به دو سال قبل است و در این حدفاصل سه نمایش دیگر را روی صحنه بردم. علی‌رغم اینکه این سه نمایش هم با استقبال خوب مردم روبه رو شد و در این مدت مردمی که به دیدن این نمایش‌ها می‌آمدند از من سؤال می‌کردند آیا بازهم «سقراط» را روی صحنه اجرا می‌کنم. جالب است آدم‌هایی که چنین پرسشی را از من می‌پرسیدند نمایش را چند باری دیده بودند.

دلیل این علاقه به دیدن اجراهای متعدد نمایش «سقراط» چیست؟

سوای جذابیت‌های ساختار نمایش که در بحث‌های بازیگری، ریتم مناسب و درست، موسیقی، طراحی صحنه و لباس حرفه‌ای قابل تعریف است. نکته مهم وجود زنگ خطر و هشداری است که چرا نمایشی که پنج سال قبل اجرا شده و در آن موقع حرف جامعه‌اش را بیان می‌کرد، همچنان مخاطب دارد و این مسئله نشان می‌دهد که جامعه به لحاظ فکری و  فرهنگی تغییری پیدا نکرده است. همه ماها به این دلیل نمایش روی صحنه می‌بریم تا حرف روز جامعه را منعکس کنیم. بنابراین باید چرایی این مسئله باید مورد بررسی دقیق قرار بگیرد و دلیل علاقه‌مندی مردم به دیدن چند باره «سقراط» مشخص شود.

 

برخی از مسائل فرهنگی و اجتماعی تاریخ مصرف ندارند و به مرور زمان کهنه نمی‌شوند؟

 همین‌طور است. اما واقعیت این است که محبوبیت نمایش آیا باعث شده که من بازتولیدش کنم و یا اینکه بازتولیدش ضرورت دارد. دوستی قبل از تصمیمم برای بازتولید نمایش از من پرسید که آیا آلان زمان مناسبی برای این کار است و گفتم اگر بین نمایش‌هایی که اجرا کرده‌ام به من بگویند که کدام نمایش بحث روز جامعه را مطرح می‌کند من نام «سقراط» را اشاره می‌کنم.

شاید یکی از دلایل چنین رویکردی ارزش‌گذاری در نمایش به خردورزی در مقابل جهالت است؟

بله، من هم‌چنین عقیده‌ای دارم. آن چیزی که آلان جامعه ما را نابود کرده است ندانستن است. ندانستن فن مدیریت، ندانستن فن مردم‌داری، ندانستن مسئولیت‌پذیری و غیره است. از هر مسئولی درباره شرایط بد جامعه بپرسیم می‌گوید بد است اما دلیلش را نمی‌دانم. مسئول وقتی نداند چه کسی باید بداند؟

 

در نمایش سقراط چقدر بحث تقابل میان استبداد و دمکراسی جدی است؟

در نمایش مطرح می‌شود که حکومت جباران، حکومت سی جبار و ستمگر بود. این سی ستمگر خیلی از فلاسفه زمان خودشان را کشتند، یا گم و گور کردن معترضین و خیلی از چهره‌های مطرح و نامدار شهر آتن بعد از جنگ‌های 25 ساله  تبعید کردند. یکی از کسانی که مورد توجه و به دنبال گفتن بهانه‌ای برای تبعیدش بودند سقراط بود. به عبارتی می‌خواستند بفهمند که چگونه می‌توانند سقراط را وارد جرگه خودشان بکنند تا او همکار پلیدی‌هایشان بشود و اگر نه با گرفتن بهانه او را به مسلخ و یا تبعید بکشانند. یکی از بهانه‌ها این بود که شخصی که فرمانده نیروی نظامی آتن بود متهم به خیانت می‌شود و این سی ستمگر که دوتایشان داییهای افلاطون بودند. به سقراط می‌گویند تو به همراه سه چهار نفر باید به فلان جا بروی و فرمانده  را برای محاکمه بیاوری، تا ما بتوانیم بابت نقش داشتن در شکست یونان بازخواستش کنیم. سقراط می‌داند که می‌داند با آوردن شدن شخص مربوطه محاکمه‌ای در کار نخواهد بود و بلافاصله با آمدن به آتن کشته می‌شود. بر این اساس وقتی که قرار به رفتن برای دستگیری می‌شود، سقراط تن به چنین کاری نمی‌دهد. این تمرد باعث کینه سی ستمگر از سقراط می‌شود و منتظر فرصتی می‌مانند  تا سقراط را به خاطر نافرمانی‌اش تنبیه کنند. خوشبختانه به پایان دوره دوساله حکومتشان می‌رسند و می‌روند و گروه جدیدی که قصد برپایی مجدد شیوه دمکراسی  عهد پیکلس را  دارند به منصب حکومت می‌رسند.

در اجرای جدید تغییرات زیادی انجام داده‌اید. این تغییرات در چه حوزه‌های قابل تعریف است؟

هر اثری را بازتولید کنم باید متناسب با رشد فکری من هم رشد کند و این رشد مستلزم تغییراتی است. در اجرای جدید می‌توانستم همان گروه قبلی را ظرف ده روز آماده کنم. اما ترجیح دادیم با اعمال تغییرات یک پروسه تمرینات یک ماه و نیم را انجام بدهیم و روزانه در حدود شش ساعت تمرین می‌کردیم.

 

آیا تمرینات جدید متکی بر الگوی اجرایی چهار دوره قبلی نمایش است؟

نه، ما کار جدیدی را در بازتولید پنجم انجام داده‌ایم که کمترین شباهت را با اجراهای قبلی دارد. اولین تغییرات در تیم بازیگری شامل حضور مریم سعادت، کامبیز امینی و ایمان سلگی بود و در چند نقش جای بازیگران تغییر پیدا کرد و با احتساب تغییرات در متن، فضا، دکور و نور و صحنه در حدود هشتاد درصد تغییرات عمده داشتیم. در هر حال تئاتر همچنان برای من جذاب و جدی است.

 

به استقبال دوباره مردم از نمایش «سقراط» خوش‌بین هستید؟

 مطمئن هستم مردمی که قبلاً نمایش را دیده‌اند، به طور حتم از دیدن دوباره نمایش ناامید نمی‌شوند و مردمی که برای بار اول به دیدن نمایش می‌آیند با یک نمایش گرم و جذاب مواجه می‌شوند.

 

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی