در سال 97 بر تئاتر دانشجویی چه گذشت؟

 تئاتر دانشجویی در ایران در طی دوران حیات خود، باوجود عدم ثباتی که در مدیریت آن وجود داشته همواره بستر شگفتی بوده.جریانی که متخصصان و دانشجویان تئاتری به‌خوبی می‌دانند چقدر بی‌ثباتی و نبود امکانات به استعدادهای موجود در آن ضربه زده. بااین‌وجود زایش چندباره استعدادهای ناب همواره توانسته است این جریان تئاتری را زنده و سرحال نگاه دارد تا جایی که به‌جرئت می‌توان گفت امروز نام دانشجویی برای تئاتر بین‌ها یکی از کم ریسک ترین دسته‌های انتخاب است. به‌این‌ترتیب که اگر شما جویای تماشای تئاتر باشید و احتمالاً شناختی از هنرمندان یا آثار روی صحنه نداشته باشید انتخاب یکی از نمایش‌های دانشجویی روی صحنه درست‌ترین انتخاب برای مخاطب خواهد بود. در تئاتر دانشجویی که صفت آماتور را با خود به همراه دارد نوعی از عشق‌ورزی و دوری از ویژگی‌های منفی حرفه‌ای گری وجود دارد که موجب خلق ویژگی‌های بی‌نظیری در آن می‌شود. توضیح اینکه واژه آماتور در ترجمه فارسی آن بد جاافتاده و برابر با واژه "ناشی" است. Amateur از کلمه Amour  در فرانسوی به معنای عشق نشأت‌گرفته و  در ترجمه انگلیسی هم به معنای دوستدار و علاقه‌مند معنا شده لذا آماتور بودن در شکل مصطلح آن به شکل نادرستی به کار می‌رود. صفت آماتور در هنر شاید لزوماً نتیجه بهتری را به بار نیاورد اما قطعاً موجب می‌شود تا اثر هنری صادقانه‌تر باشد و این صفت در روزگاری که همه‌چیز برای جلب‌توجه مخاطب(بخوانید همان مشتری) با اسباب غیرضروری آراسته می‌شود ویژگی نایاب است و در هنر ارزشی دوچندان به آماتورها می‌دهد. از سوی دیگر باوجود آشفتگی در سینما و تئاتر و سیستم استعدادیابی در آن، دانشگاه هنوز هم یکی از جدی‌ترین مسیرها برای معرفی هنرمندان به سطوح حرفه‌ای است به همین دلیل این ویژگی "تنها امکان موجود بودن" باعث شده تا تئاتر دانشگاهی تبدیل به تنها مسیر رسیدن ماهی ها به دریا شود؛ بنابراین در هر فصل و زمانی قطعاً چندین چهره و استعداد تازه در آن یافت می‌شود. امروز هم در گذشته اکثر چهره های نام آشنا و موفق تئاتر و سینما می توان آثار عبور از این مسیر را پیدا کرد. این جریان تئاتر در دنیا به دلیل همان صفت آماتور بودن نیروهای فعال در آن با جریان تئاتر پیشرو و فرم های نو هنری ارتباطی بی واسطه داشته است بنابراین تئاتر دانشجویی را می توان همچون منبعی مهم برای جران تئاتر کشور دانست. در طی چند دهه اخیر رشد مراکز تئاتری موجب افزایش تعداد دانشجویان تئاتری شد که اگر چه آسیب شناسی خود را دارد اما نتیجه نهایی اش رشد کمی تئاتر در کشور است. در ادامه این جریان نیاز پیدا کرد تا گردهمایی های بیشتری برای آثار دانشجویانش داشته باشد. روزگاری جشنواره تئاتر دانشجویی محدود به بخشی جنبی در جشنواره تئاتر فجر بود اما از دهه هفتاد توانست به عنوان رویدادی مستقل برگزار شود و در ادامه نام جشنواره بین المللی تئاتر دانشجویی را برای خود برگزیند اما با رشد دانشگاه‌ها یک جشنواره سراسری نمی توانست جوابگوی تعداد اثار اجرا شده در طول یک سال را داشته باشد و به مرور دانشگاه های اصلی تئاتر اقدام به راه اندازی جشنواره های داخلی خود کردند و در ادامه همین جشنواره ها تبدیل به جشنواره هایی بزرگتر شد. دانشگاه تهران جشنواره تئاتر تجربه را به وجود آورد، دانشگاه سوره جشنواره سوره و دانشگاه هنر نیز در دهه اخیر با راه اندازی جشنواره مونولوگ توانست جریان دیگر را در تئاتر دانشگاهی راه بیاندازد. به همین ترتیب جشنواره تئاتر دانشجویی ثمر یکی دیگر از این جشنواره هاست که تبدیل به محفلی برای ارائه آثار دانشجویی شده است. در چند سال اخیر سالن‌های خصوصی نیز وارد این گود شده اند و جشنواره ای رپرتوار گونه را به وجود آوردند؛ تئاتر باران، تئاتر شهرزاد و تئاتر مستقل تهران از جمله این سالن‌های خصوصی اند. در ادامه این نوشتار به بررسی جشنواره های برگزار شده در حیطه جشنواره تئاتر دانشجویی می پردازیم؛

 

جشنواره بین المللی تئاتر دانشگاهی ایران

جشنواره بین المللی تئاتر دانشگاهی ایران در ابتدا به عنوان بخش جنبی فجر برگزار می شد اما به مرور به واسطه حجم آثاری که پیدا کرد توانست به مرور به عنوان جشنواره ای مستقل برگزار شود و در ادامه توانست به رویدادی بین المللی تبدیل شود. هرچند این صفت محدود به حضور چند گروه تئاتری خارجی در هر دوره شده است اما به هر حال جزو سه جشنواره تئاتری است که در ایران در سطح بین المللی برگزار می‌شود. اوج این جشنواره را باید در دهه 80 دانست که به صورت کاملا دانشجویی و با حمایت وزارت علوم و مرکز هنرهای نمایشی وقت برگزار می شد. در آن دوره ساختار انتخابی دبیر و دبیرخانه با حداکثر مشارکت دانشجویان انتخاب می شد؛ دبیران انجمن های علمی دانشگاه های تئاتری که با رای مستقیم دانشجویان تئاتر انتخاب می‌شدند، کانون مرکزی را تشکیل می دادند و هر سال از میان این دبیران یک نفر با رای اعضای کانون به عنوان دبیر انتخاب می شد. در این ساختار روند انتخاب دبیر به صورتی بود که وجاهت بیشتری به او می داد و در نتیجه روح جشنواره می توانست دانشجویی بودنش را بیشتر در خود حفظ کند. در اردیبهشت 97 بیست و یکمین دوره تئاتر دانشگاهی ایران برگزار شد. در این دوره از جشنواره نمایش در انتظار گودو به کارگردانی حسام الدین لک توانست بیشترین جایزه و تقدیر را داشته باشد و هار به کارگردانی حسین پوریانی فر جایزه ویژه هیئت داوران را از آن خود کرد. همچنین این دوره از جشنواره 8 کار را به عنوان آثاری که برای اجرای عموم از آنها حمایت خواهد شد را معرفی کرد که تا کنون تنها یک نمایش از این لیست موفق به اجرای عموم نشده اند؛ و این آمار نسبت به جشنواره های دیگر دانشجویی و دوره های قبل همین جشنواره موفقیت آمیز به نظر میرسد. عموما تا همین دوسال پیش هم که شرط اجرای عموم معرفی از طرف جشنواره ها بود بسیاری از آثار جشنواره تئار فجر برای مدت بیش از یک سال در صف نوبت سالن منتظر می ماندند اما اکثر آثار برگزیده دوره بیست و یکم تئاتر دانشگاهی در کمتر از یک سال و رسیدن به دوره جدید نوبت اجرای عموم گرفته اند.

 

جشنواره تئاتر تجربه

جشنواره تئاتر تجربه را باید یکی از اولین جشنواره های دانشجویی دانست که توسط یک دانشگاه تئاتری برگزار شد و به صورت تخصصی و ویژه بر امر تجربه گرایی تاکید ورزید. این جشنواره در طول سال های فعالیت خود چندین بار برگزار نشده و علت آن نبود بودجه کافی برای برگزاری جشنواره اعلام شده است. ادورای هم بوده که جشنواره با کمک های شخصی اساتید و گاها دانشجویان برگزار شده است و عموما مرکز تئاتر تجربی که در دپارتمان هنرهای نمایشی دانشکده هنرهای زیبا مستقر است آن را برگزار می کند. این دوره از جشنواره که اسفند ماه امسال برگزار شد اختتامیه خود را 19 اسفند برگزار کرد و برگزیدگان خود را شناخت. در این دوره از جشنواره تئاتر تجربه نمایش سیگنال به کارگردانی امیرحسین حسینی توانست جایزه های مهم این دوره را از آن خود کند. این دوره از جشنواره در سه بخش اصلی، پایان نامه و مهمان وَ بینا رشته ای برگزار شد.

 

جشنواره تئاتر سوره

این جشنواره که امسال دهمین دوره اش را برگزار می کند یکی دیگر از جشنواره های دانشجویی مستقل است که به همت دانشگاه سوره برگزار می‌شود. در این دوره از جشنواره بخش های متنوعی در آن وجود دارد که نشان می‌دهد از لحاظ ساختاری سعی دارد در اندازه های یک جشنواره بزرگ ظاهر شود. جشنواره دهم سوره باوجود اینکه مربوط به سال 97 است اما سال تحصیلی را معیار خود قرار داده به همین جهت در مرحل نهایی اش در فروردین 98 و قبل از جشنواره دانشگاهی برگزار خواهد شد. جشنواره دهم سوره در 6 بخش اصلی، رپرتوار، آف استیج(تجربه های اجرا) پژوهش، نمایشنامه نویسی و دراماتورژی برگزار خواهد شد. بخش ویژه و قابل توجه این جشنواره در دوره دهم که وجه تمایز آن با جشنواره های مشابه خواهد بود بخش دراماتورژی جشنواره سوره است. در این بخش قرار است با توجه به یک متن کلاسیک یا معاصر اجرایی کوتاه آماده کنند. مرحله نهایی بازبینی های این دوره از جشنواره اسفند ماه برگزار شد و فروردین ماه 98 جشنواره برگزار خواهد شد.

 

جشنواره مونولوگ دانشگاه هنر

دهمین جشنواره مونولوگ دانشگاه هنر امسال با موضوع تنهایی برگزار شد. این جشنواره حالا به یکی از جشنواره های پرطرفدار دانشجویی تبدیل شده است که برای خودش جایی میان دانشجویان نمایش پیدا کرده است. فرم مونولوگ به دلیل جمع و جور بودن تولید برای اجراهای دانشجویی بسیار مناسب است. اجراهای مونولوگ معمولا بسیار متن محور اند و از سوی دیگر می توانند متون تولیدی به روزی داشته باشند که از قضا نویسنده هم جزو دانشجویان باشد نه متنی دور از دغدغه های او که گروه اجرایی باید با مسئولیت اجرای متون سرشناس را بر عهده بگیرد. جشنواره امسال در چهار بخشِ اصلى (اجراى مونولوگ), مونولوگ نویسى, بداهه پردازى و هفته مونولوگ در اغاز سال تحصیلی جدید(مهر ماه) برگزار شد.

در بخش هفته مونولوگ آثارى که متون آنها بر اساس متونى غیرنمایشى از قبیل رمان، داستان، شعر و ... تولید شده بودند حضور داشتند. بخش دیگری جشنواره که در دوره های قبلی خیلی جدی گرفته نمی شد اما حالا دیگر به بخش مورد علاقه مخاطبین تبدیل شده است بخش بداهه پردازی است. شرکت کنندگان بر اساس موضوعی که در همان زمان اعلام میشد به صورت محیطی در مکان های مختلف دانشکده سینما تئاتر( باغ ملی) اجراهایی را طراحی و اجرا می کردند. بخش های دیگر جشنواره اعم از کارگاه ها در خارج از بخش اصلی جشنواره و قبل از هفته اصلی برگزار شد.

 

رپرتوار عصر تجربه

عصر تجربه را باید تنها رپرتوار دانشجویی که توسط یک سالن خصوصی برگزار می‌شود، دانست.  این رویداد رقابتی نبوده و تلاش آن بر به وجود آمدن امکان اجرا برای گروه های دانشجویی و تجربه گرا متمرکز است. تئاتر مستقل تهران برخلاف روال معمول سالن‌های تئاتر خصوصی که به تئاتر نگاه صد در صد مالی دارند توانست رویدادی تحت عنوان عصر تجربه را در پاییز گذشته برگزار کند. هرچند سئانس‌های اجرایی این نمایش‌ها مناسب نبودند و خیلی زود یا دیروقت برگزار می‌شدند اما درنهایت می‌توان آن را به‌عنوان تنها رویداد جدی این سال‌ها قابل‌توجه دانست هرچند پیش‌ازاین تئاتر باران هم‌چنین رویدادی را برگزار کرده بود اما رویکرد جشنواره ای آن می تواند وجه تمایز عصر تجربه با جشنواره باران باشد. عصر تجربه برای دومین سال متوالی بود که برگزار می‌شد و بنا بر اعلام مجموعه تئاتر مستقل این رویداد باهدف امکان نفس کشیدن برای گروه‌های تجربه‌گرا و جسور در شرایط همه‌گیر شدن تئاتر تجاری برگزار شد.  زمان صفر مطلق به کارگردانی امیر باباشهابی، مده آ به کارگردانی ندا قاسمیان، تن، مرگ به کارگردانی بهزاد غلامی، در وقت مقرر به کارگردانی محمدرضا کبگانی، دورریز به کارگردانی علی مسعودی و دانتون به کارگردانی حامد اصغر زاده نمایش‌هایی بودند که در این رپرتوار حضور داشتند و مهر و آبان 97 در این مجموعه به روی صحنه رفتند.

 

جشنواره ثمر

جشنواره ثمر که امسال هشتمین دوره اش را برگزار می کند به صورت خصوصی تا کنون برگزار شده و امسال با همکاری تماشاخانه نوفل لوشاتو و تیوال به مدیریت محمدرضا ژیان و دبیری افشین علی اصفهانی برگزار شد. این جشنواره تا کنون به صورت مستقل برگزار شده و در هر دوره با جذب حمایت های مالی از موسسات خصوصی یا سازمان ها توانسته است خود را سرپا نگه دارد. این رویداد در دوره قبل نیز با همکاری حوزه هنری برگزار شد. این جشنواره از مرداد کار خود را شروع کرده و با ثبت نام ۲۳۷ روبرو و در نهایت ۷۰ اثر برای بازبینی نهایی انتخاب شدند و در نهایت 19 اثر در بخش صحنه ای و 6 اثر مهمان در این دوره حضور پیدا کرده اند. نمایش های پاسیفایر به کارگردانی مهسا جعفری، چشم مرکب  به کارگردانی کمال جعفری بیشترین تندیس و تقدیر را کسب کردند.

 

جشنواره تئاتر باران

این جشنواره که امسال در شهریور ماه برگزار شد چهارمین دوره اش را پشت سر گذاشت.  جشنواره باران که به همت خیام وقار کاشانی تاسیس شده در حالی چهارمین دوره اش را برگزار می کرد که اکنون تماشاخانه باران با کادر مدیریتی جدید به کار خود ادامه می دهد. چهارمین دوره جشنواره دانشجویی تئاتر باران به دبیری رضا بهاروند در شهریور ماه 97 برگزار شد و دو نمایش ریل به کارگردانی نازلی عالی نژاد و  حمیدرضا خسروی  و صف به کارگردانی هامون هوشیار به عنوان آثار منتخب برای اجرای عموم در این تماشاخانه انتخاب شدند.