چشم‌اندازی به مراودات تئاتر ایران در جهان نمایش

تئاتر ایران در سال 97 چه تصویری از خود در بیرون از مرزها ارائه داد و هنرمندان و فعالان تئاتری کشور در کدام رویدادهای بین المللی حضور یافتند؟ واضح است که صرف حضور نمایندگان تئاتر کشور در عرصه بین المللی خواه در قالب برنامه ریزی‌های رسمی نهادهای متولی و خواه به شکل مستقل و با رایزنی‌های گروه‌های نمایشی، اتفاقی حائز اهمیت است که مشارکت تئاتر کشور را در مراودات جهان نمایش محقق می‌کند. با این وجود درخشش گروه‌ها و هنرمندان تئاتر کشور در این عرصه نشان از ظرفیت‌هایی مضاعف و قابل اعتنا در تئاتر ایران است. ایران تئاتر به روال هر ساله حضور هنرمندان و گروه‌های تئاتری در رویدادهای بین المللی را در یک تصویر عمومی به مخاطبان خود ارائه می‌کند؛ و اینک تصویری از آنچه در سال 97 از سوی هنرمندان ایرانی در جهان نمایش ارائه شد، پیش روی شماست.   

 

نمایندگان تئاتر ایران در سمینارها و مجامع بین المللی

سمینارهای علمی و تخصصی بین المللی در حوزه تئاتر از جمله رویدادهایی است که مشارکت بخش‌های دانشگاهی و آکادمی‌های ایران در آن پررنگ تر به نظر می‌آید. امسال هم برگزاری رویدادهایی از این دست با حضور متخصصین و پژوهشگران تئاتری کشور همراه بود. 

نشست اتحادیه جهانی نمایشگران عروسکی (UNIMA) که هر دو سال یکبار جهت برنامه ریزی، بحث و بررسی اهداف استراتژیک و تنظیم و گزارش فعالیت‌های نمایش عروسکی در کشورهای گوناگون و تبادل نظر با حضور اعضای جهانی برگزار می‌شود، یکی دیگر از عرصه‌های حضور نمایندگان تئاتر ایران در فضای بین المللی بود. نشست امسال این اتحادیه همزمان با شصتمین سال برگزاری جشنواره بین المللی نمایش عروسکی "فیدنا " در شهر بوخوم آلمان برگزار شد و اردشیر صالح پور و سلما محسنی اردهالی به عنوان نمایندگان مبارک یونیما و با همکاری اداره کل هنرهای نمایشی از 22 تا 27 اردیبهشت 97 در این نشست و جشنواره حضور یافتند.

مهرداد رایانی مخصوص و مهدی نصیری با حضور در سمینار «درام‌های نوین» فستیوال بین المللی تئاتر براتیسلاوا که از ۲۴ تا ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۷ برگزار شد برگی دیگر از حضور تئاتر ایران در صحنه‌های جهانی را رقم زدند. مهرداد رایانی مخصوص با ارائه یک مقاله و مهدی نصیری با شرکت در میزگردی در سمینار «درام‌های نوین» در این رویداد حضور یافتند. سمینار «درام‌های نوین» همزمان با فستیوال بین المللی تئاتر براتیسلاو در این شهر (پایتخت کشور اسلواکی) برگزار شد و علاوه بر مهمانان و گروه‌های مختلف تئاتری از سراسر دنیا، تشکل‌های دیگری چون مرکز بین المللی تئاتر ITI , و صنف تهیه کنندگان تئاتر اروپا و کانون بین المللی منتقدان تئاتر IATC در این فستیوال حضور داشتند.

کارگاه آموزشِ حرفه‌ای با عنوان «تاثیرات فرهنگی و اقلیمی در نگارشِ نمایشنامه‌» رویداد بین المللی دیگری بود که با حضور ۳ مدرس از ایران، بلژیک و فنلاند شد. این کارگاه به مدتِ 3 هفته و با حضور 24 علاقه‌مند از کشورهای گوناگون (آلمان، روسیه، مجارستان، نروژ، استونی، مراکش، نیوزیلند، مصر، استرالیا، آرژانتین، کوبا، مکزیک، ایتالیا، رومانی و...) از 19 آگوست تا 10 سپتامبر (28 مرداد ماه تا 19 شهریور ماه) در کشورهای گوناگون و به شکلِ سیار برگزار شد. مهرداد رایانی مخصوص از ایران در کنار دو مدرس دیگر از کشورهای بلژیک (لولارا سِجر) و فنلاند (میلا هاسلین) پیش از شروعِ این دوره‌ی آموزشی، شرح دوره و فرایندِ آموزشی آن را زیر نظر موسسه TAF در بلژیک آماده کردند.

 

حضور نمایش‌های ایرانی در جشنواره‌های بین المللی

جشنواره‌ها و رخدادهای تئاتری به عنوان یکی از عرصه‌های حضور هنرمندان ایرانی در فضای بین المللی امسال هم با نمایندگانی از کشورمان همراه بود.

یکی از نخستین موارد حضور بین المللی هنرمندان ایرانی در سال 97 با دعوت جشنواره بین المللی تئاتر آنکارا از نمایش «پاشا» نوشتۀ اکبر شریعت و به کارگردانی نازیلا ایران زاد اتفاق افتاد. نمایش «پاشا» در حالی در این جشنواره که از ۵ فروردین تا۱۵ فروردین در شهر آنکارا برگزار شد، حضور داشت که پیش از آن در بیست و نهمین جشنواره تئاتر استانی آذربایجان شرقی جوایز متعددی را از آن خود کرده بود.

تئاتر مستند «مأنوس» به طراحی و کارگردانی نازنین سهامی زاده از 10 اسفند در جشنواره اَدلاید استرالیا با چند اجرا حضور داشت. مأنوس علاوه بر اجراهای داخلی، در جشنواره‌های بین المللی تئاتر ناندیموخ و جشنواره بین المللی آکادمی تئاتر شیلپاکالا در کشور بنگلادش و جشنواره بین المللی تئاتر کرالا در کشور هند به روی صحنه رفته بود. جشنواره‌ی اَدلاید یکی از جشنواره‌های معتبر هنری جهان است که هر ساله در شهر اَدلاید در جنوب استرالیا برگزار می‌شود و هنرمندان رشته‌های مختلف هنری و تهیه کنندگان آثار و منتقدین و مخاطبین را از تمامی نقاط دنیا گرد هم می‌آورد. این جشنواره به عنوان یکی از رویدادهای هنری پیشگام در جهان شناخته می‌شود.

 نمایش «شنیدن» به نویسندگی و کارگردانی امیررضا کوهستانی نیز همزمان با صدمین سال تولداینگمار برگمن در چهارمین فستیوال بین المللی تئاتر اینگمار برگمن در تئاتر دراماتیک سلطنتی (دراماتن) اجرا شد. این نمایش در روزهای پنجم و ششم شهریور ماه (٢٧ و ٢٨ آگوست) در شهر استکلهم کشور سوئد به صحنه رفت. فستیوال «برگمن» در چهارمین دوره برگزاری خود میزبان نمایش‌های هنرمندانی از کشورهای ایران، آلمان، هلند،نروژ، اتریش، برزیل، فرانسه و بلژیک بود.

نمایش«غرب غمزده» به کارگردانی آرش فیروزه در سومین جشنواره بین المللی مارتین مک دونا پذیرفته شد. این نمایش تولید سال 95 در گروه تئاتر تجربی هنر بجنورد بود که تیرماه 96 در تماشاخانه شمس بجنورد اجرا شد. سومین دوره جشنواره بین المللی مک دونا از 1 تا 7 اکتبر (9 تا 16 مهر) در شهر پرم روسیه برگزار شد.

میثم صدرا که سابقه حضور در فستیوال بین المللی هایفست ارمنستان ۲۰۱۶ را با نمایش «عروس خوشه‌های اقاقی» در کارنامه‌اش داشت، با دعوت رسمی رییس این جشنواره امسال با نمایش «هئوروتات» برای دومین بار در این فستیوال بین‌المللی حضور یافت. نمایش «هئوروتات» کاری از گروه نمایش معلولین چهره جان بیرجند به نویسندگی باقر بارانی و کارگردانی مشترک میثم صدرا و علی حمیدیان‌فر است.

نمایش «یک شب نیمه تابستان» با بازنویسی باقر سروش و طراحی و کارگردانی مصطفی کوشکی در بیست و دومین فستیوال شکسپیر شهر گدانس لهستان حضور یافت. فستیوال شکسپیر شهر گدانس لهستان در بیست و دومین دوره خود از۲۷ جولای تا ٥ آگوست (16 تیر تا 15 مرداد)  میزبان آثاری از کشورهای آلمان، آرژانتین، چک و ... بود.

گروه تئاتر شمایل اهواز هم با نمایش خیابانی «نمایشی برای جشنواره تئاتر خیابانی بغداد» به کارگردانی مرتضی منصوری در پنجمین جشنواره بین المللی تئاتر خیابانی بغداد شرکت می‌کند. این نمایش به عرضه هنرهای خیابانی قبل از اسلام و بعد از آن در جغرافیای جنوبی ایران می‌پردازد. جشنواره بین المللی تئاتر خیابانی بغداد در دوره پنجم خود که از ۲۴ اسفند تا ۲۹ اسفند در بغداد خیابان‌های تاریخی المتنبی و ابونواس با حضور 10کشور از جمله ایران، فرانسه، الجزایر، لیبی، تونس، مصر، سودان، سوریه، کویت و عراق برگزار می‌شود.

نمایش «مکبث زار» کاری از گروه تئاتر «تی‌تووک» به کارگردانی ابراهیم پشت‌کوهی روز 23 اردیبهشت و با حضور در جشنواره بین‌المللی تئاتر آذربایجان روی صحنه رفت و آغازگر این جشنواره شد. جشنواره بین‌المللی تئاتر آذربایجان از ٢٣ تا ٣٠ اردیبهشت‌ماه برگزار شد.

 

اجرای عمومی نمایش‌های ایرانی در دیگر کشورها

اجرای نمایش در سالن‌ها و تماشاخانه‌های تئاتری دیگر کشورهای جهان از دیگر عرصه‌های معرفی بین المللی نمایش‌های ایرانی است.

نمایش "عشق" به نویسندگی و کارگردانی جعفر مهیاری از 18 اسفند 97 در تئاتر لی کاربون (Le Karbonne Theater)  شهر لیون روی صحنه رفت. این نمایش پیش از این نیز در سال 2017 در تئاتر نیونرپلاتس شهر وورزبورگ آلمان روی صحنه رفته بود.

همچنین دومین تور اجرایی نمایش "فراتر از کلمات" (Beyond the words) که محصول مشترک ایران و فرانسه؛ تئاتر زندگی و کمپانی لیته‌ککس (Litecox) است نیز از 19 اسفند در شهر لیون آغاز شده است. نمایش "فراتر از کلمات" به کارگردای جعفر مهیاری آبان و آذر سال جاری در اولین تور اجرایی خود در 4 شهر سن اتی ان، لیون، ریتورنس و سن کریستین کشور فرانسه نیز روی صحنه رفته بود.
نمایش «خورشید از حلب طلوع می‌کند» به کارگردانی کورش زارعی که اولین اجرا‌های خود در سوریه را در مشهد النقطه که به مشهد الامام الاحسین (ع) نیز شهرت دارد، تجربه کرد، از ۲۸ مهر ماه امسال به مدت ۱۰ شب هم در مصلی حرم حضرت زینب (س) در دمشق روی صحنه رفت. نمایش «الشمس تشرق من حلب» یا «خورشید از حلب طلوع می‌کند» نوشته ابوباسم حیادار است و بازیگرانی چون مروان غریوان، سمیر طویل، یاسین عدس، حسان الفیصل، محمد سقا، وجد السعید، عبود طویل، شام حسنی، بشری طویل و نور شاقول در آن نقش‌آفرینی کردند. اجرای این نمایش که محصول مشترک ایران و سوریه است در دمشق و حلب با استقبال خوب مردم روبرو شد.

امیررضا کوهستانی نیز امسال با نمایش «سالگشتگی» در روزهای یازدهم و دوازدهم ژانویه (21 و 22 دی ماه) در فستیوال (Lesvegamondes) در شهر تولوز کشور فرانسه حضور داشت. «سالگشتگی» در کنار گروه‌هایی از آلمان، بلژیک، برزیل، آرژانتین، کلمبیا، استرالیا و... اجرا شد. این اثر نمایشی با بازی حسن معجونی و مهین صدری اجرا می‌شود و مضمون آن درباره نمایشنامه «رقص روی لیوان‌ها» اولین اثر نمایشی امیررضا کوهستانی است.

ابراهیم پشت‌کوهی نمایش «مکبث زار» را در روز ٢٧ مارس برابر با ۷ فروردین۹۷ هم‌زمان با روز جهانی تئاتر در مسکو روی صحنه برد. اجرای نمایش «مکبث زار» در سالن انستیتو گیتیس (یکی از مهم‌ترین انستیتوهای دنیا و مهم‌ترین دانشگاه تئاتری روسیه) و در جریان پروژه «از سیب سرخ تا آبی دریا» به مدیریت سولماز همت‌زاده در مسکو اجرا شد. این نمایش با همکاری مشترک گروه تئاتر تیتووک و باران زاگرس (آ مده‌آ) انجام شد.

 

نمایش‌های ایرانی برگزیده در عرصه بین المللی

بخشی از حضور بین المللی نمایش ایرانی در عرصه بین المللی با کسب جوایز و تقدیر همراه بود.

نمایش «سرود صد هزار افلیای عاشق» با کارگردانی علی فتوحی یکی از این نمایش‌ها بود که در فستیوال بین المللی تئاتر ازمیر به دلیل اجرای تاثیرگذار با موضوع ضد جنگ موفق به کسب لوح تقدیر و نشان جشنواره  شد. بعد از اجرای این نمایش، با حضور زینب آلتیوک نماینده مجلس شهر ازمیر ترکیه، با اهدا لوح و نشان جشنواره از گروه آینا تقدیر ویژه به عمل آمد.

نمایش «ماما یرما» با ایده پردازی، طراحی و کارگردانی فرزین نوبرانی هم دیگر نمایشی بود که توانست جایزه بهترین اجرای حرفه ای جشنواره و بهترین بازیگری نقش اول زن (شبنم اسکندری) را از پانزدهمین جشنواره بین‌المللی کوفار بلاروس به دست آورد. در این جشنواره کشورهای بلاروس ، ایران ، لتونی ، لیتوانی ،  لهستان ، روسیه ، گرجستان ، ازبکستان، صربستان و...  حضور داشتند و با یکدیگر به رقابت پرداختند.

نمایش«تورا از من گرفتی» با نویسندگی و کارگردانی اکبر صادقی در دومین جشنواره بین المللی تئاتر آکتائو قزاقستان ویژه نورماخان زانتورین  در ٢٢ شهریور ماه به روی صحنه رفت و موفق شد جایزه بهترین اثر به همراه دیپلم افتخار و تندیس جشنواره را به دست آورد. «نمایش تورا از من گرفتی» کاری از گروه تئاتر باربد بیله سوار با همکاری گروه تئاتر فروغ اردبیل است. این جشنواره با حضور نمایش‌هایی از کشورهای ایران ، روسیه ، آذربایجان، ترکمنستان، تاتارستان و سه نمایش از کشور قزاقستان ،از 13 تا 16 سپتامبر در شهر آکتائو قزاقستان برگزار شد.

حامد زارعان با نمایش یک سفر رؤیایی توانست در جشنواره تئاتر عروسکی روسیه در شهر یکاترینبورگ که با رقابت ۴۰ کشور از جمله امریکا، شیلی، برزیل، سوئد و لهستان، بهترین جایزه تئاتر خیابانی این جشنواره را دریافت کند. این جشنواره هر سال در یک کشور برگزار می‌شود و در سال‌های گذشته در کشورهای قزاقستان،تایلند،لهستان،اندونزی.و....برگزار شده بود.