مطالبه از جشنواره تئاتر فجر نشانگر بلوغ این رویداد است

به گزارش ایران تئاتر، سومین و آخرین روز برگزاری نشست‌های آسیب شناسی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر عصر شنبه ۲۱ اردیبهشت 98 با حضور شهرام کرمی مدیرکل هنرهای نمایشی و نادر برهانی مرند دبیر جشنواره تئاتر فجر در تالار مشاهیر مجموعه تئاتر شهر برگزار شد.

شهرام کرمی در ابتدای این نشست که به پرسش و پاسخ در ارتباط با جشنواره تئاتر فجر اختصاص داشت، در پاسخ به اینکه تضارب آرای کارشناسان حاضر در نشست های آسیب شناسی جشنواره را به چه شکل می توان جمع بندی کرد، گفت: تئاتر فجر یکی از اصلی ترین جشنواره های منطقه، قاره و یکی از اصلی ترین جشنواره های تئاتر جهان است و برایمان بسیار اهمیت دارد که در خصوص این رویداد تحلیل و بررسی هایی داشته باشیم. خوشحالم که برای اولین بار این نشست ها که قرار است تحلیلی بر سی وهفت سال پیشینه این رویداد باشد برگزار شده است و امیدوارم در این بررسی ها بتوانیم به یک چهارچوب مطلوب در ارتباط با جشنواره دست پیدا کنیم.

کرمی در همین ارتباط خاطرنشان کرد: شخصاً طی این نشست ها به مطالب خوب و مفیدی رسیدم . نوزده کارشناس از قشرها و طیف های مختلف که با وسواس و دقت نظر انتخاب شده بودند، در این نشست ها به بیان نقطه نظرهای خود در خصوص جشنواره مطرح کردند. بعضی از این نظرات یکسان و بعضی هم در تعارض با یکدیگر بود؛ همچنین بعضی از این نظرات واقع بینانه و برخی آرمان گرایانه به نظر می رسید.  اما در نهایت متوجه شدم که چه سرمایه خوب، فرهیخته و آگاه به جریانات هنری داریم به خصوص جوانان جسور و به دور از مطالبه؛ که این نکته بسیار مهم و مفید به نظر می رسید. در نشست های مختلفی که برگزار شد طبیعی است که از بعضی اساتید و پیشکسوتان انتظار دیدگاه هایی متناسب با تجربه و سابقه علمی شان داشتم؛ ولی نسل جدید که کمتر به آن ها توجه کرده ایم در ارتباط با تحلیل ادوار جشنواره فجر، همچنین آشنایی با جشنواره ها و مناسبات تئاتری در جهان کاملاً روشن و آگاه ظاهر شدند.  

او در همین زمینه افزود: اما در پاسخ به اینکه چگونه می توان این آرای گاه متعارض را جمع بندی کرد، باید بگویم که من این امر را به فال نیک می گیرم. اگر از جشنواره تئاتر فجر مطالبه وجود دارد، نشانگر بلوغ این جشنواره است. امروز سی و هفت دوره از این جشنواره گذشته و آنچه که باید تجربه می شد در این دوره ها صورت گرفته؛ و الان خیلی راحت می توانیم ساختار و چهارچوب آن را تدوین کنیم. با همین پشتوانه در اولین قدم ، نخستین کاری که برای جشنواره فجر صورت دادم، تدوین آیین نامه ای مشخص در خصوص جشنواره بود.

کرمی در بخشی دیگر از سخنانش در این نشست نیز گفت: نادر برهانی‌مرند یکسال تجربه دبیری جشنواره را داشت و از این رو می‌خواستم که با این تجربه دوره سی و هشتم نیز دبیر باشد. خیلی طول کشید تا نادر برهانی مرند را برای دبیری این دوره راضی کنم و قول می‌دهم امسال جشنواره بهتر باشد. انتظاری که من از او داشتم هم این بود که برنامه‌ریزی کند برای جشنواره‌ای با حضور و مشارکت هنرمندان و این‌که تحولی در این زمینه ایجاد کند. جشنواره سال قبل با کمترین حاشیه برگزار شد و این به نظرم یک حُسن بود. البته چند روز پیش گفت تلاش می‌کند امسال جشنواره‌ای تُنُک برگزار شود و من گفتم این حرف را پارسال هم زدی و امیدوارم امسال عملی شود. من خودم چون مستقلم و نمی‌گذارم کسی در کارم دخالت کند، هیچ‌گاه نخواستم در کار دبیر جشنواره هم دخالت کنم اما معتقدم در حوزه نمایشنامه‌نویسی هیچ الگو و هویتی نبوده و به نظرم لازم است در این بخش جشنواره کاری کند و امیدوارم در فراخوان جشنواره امسال این مسئله لحاظ شود.

 در ادامه نادر برهانی مرند دبیر جشنواره سی و هفتم و سی و هشتم تئاتر فجر نیز به ایراد سخنانی پرداخت و گفت: آیین‌نامه جشنواره کامل نبود و به واقعیت امروز واقف نبود و همان موقع به دوستان شورای سیاستگذاری گفتم که برای دوره سی و هشتم ایراداتش را برطرف کنیم. سال پیش دست من بسته بود و کارهایی را باید انجام می‌دادم که از پیش تعیین شده بود ولی امسال اینگونه نیست. امیدوارم که بتوانیم با تغییراتی که باید بدهیم جشنواره کنش‌گر و پویا داشته باشیم.

کرمی در بخش دیگری از این نشست تأکید کرد: جشنواره تئاتر فجر نباید بار تمام تئاتر ایران را به دوش بکشد و توقع این را داشته باشیم که تمام کاستی‌های تئاتر ما را برطرف کند. جشنواره تئاتر فجر یک جشنواره دولتی است و بر اساس اهداف و چارچوب نظام جمهوری اسلامی ایران برگزار می‌شود.

او همچنین درباره استفاده از جشنواره برای رونق توریسم فرهنگی بیان کرد: یکی از تحول‌های جشنواره می‌تواند این باشد که تماشاگر بین‌المللی داشته باشیم و البته شرایط برای چنین مسئله‌ای هم سختی‌هایی دارد از جمله زود آماده شدن جدول جشنواره. البته در دوره ۲۸ ام جشنواره با همت اطبایی بازار جشنواره برگزار شد و این کمک‌کننده بود.

وی افزود: جشنواره تئاتر فجر نیاز به یک پوست‌اندازی کرد در حالی که که هر سال بخش‌های آن متنوع می‌شود. باید به گونه‌ای برنامه ریزی کنیم که جشنواره بین‌المللی تماشاگر و مخاطب بین‌المللی هم داشته باشد.

سپس برهانی مرند نیز درباره نوع توقعی که از جریان‌سازی جشنواره تئاتر فجر وجود دارد، تصریح کرد: وقتی جشنواره تئاتر فجر به صورت دولتی برگزار می‌شود تکلیف ما در خصوص جریان‌سازی مشخص می‌کند. هویت سازی و جریان سازی از طریق جشنواره تئاتر فجر اتفاق نمی‌افتد و توقعات کلان از جشنواره داشتن باعث شده تا شبیه به همیشه چیز باشد به جز یک جشنواره صرف.

در ادامه نادر برهانی‌مرند در پاسخ به این سوال که آیا جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر توانسته است جریان‌ساز باشد یا خیر، گفت: ما چه میزان می‌توانیم از جشنواره‌ای دولتی با پیش‌فرض‌ها و پیش‌درآمدهایی معین و اهدافی مشخص انتظار جریان‌سازی داشته باشیم؟ و یک جشنواره قرار است چه میزان جریان‌سازی کند؟ پاسخ به این پرسش تکلیف ما را بسیار روشن خواهد کرد. من معتقدم جشنواره تئاتر فجر با همه کاستی‌هایش در دوره‌هایی جریان‌سازی کرده است و در دوره‌هایی هم نه. برای بررسی این موضوع باید تاریخ جشنواره را در دو قسمت دید؛تئاتر دولتی و تئاتر خصوصی . تا زمانی که جریان تئاتر خصوصی و شبه‌خصوصی شکل نگرفته بود می‌شد تا حدودی از جشنواره تئاتر فجر انتظار جریان‌سازی داشت اما بعد از شکل‌گیری تئاتر خصوصی و خروج تئاتر از انقیاد صد در صدِ دولتی باید به این جریان‌سازی حداقل در وجه هنری آن مشکوک شد.

شهرام کرمی در پاسخ به همین پرسش گفت: من صحبتم را در این بخش با مروری تاریخی آغاز می‌کنم. جشنواره در سال‌های اول شکل‌گیری هدفی را دنبال می‌کرد و می‌خواست جایی برای ظهور و بروز هنرمندان انقلابی باشد. در آن مقطع، نقش جشنواره این بود که فعالیت تئاتر انقلاب اسلامی را به نحوی هدایت کند. بعدها حضور یک نماینده از شهرستان‌ها هم اهمیت پیدا کرد. چون قرار بود نقشش جریان‌سازی در حوزه تئاتر شهرستان‌ها باشد. در ادامه نسل‌های مختلفی از طریق جشنواره تئاتر فجر به خانواده تئاتر معرفی شدند چون تئاتر ما هنوز جریان زایایی نبود. از نمونه‌های این عدم زایایی خاطرم هست که در سال 73 تصویب شد که تئاتر شهر ماهانه میزبان یک اجرای تئاتری شود و هنوز جریان مستمری در زمینه تولید و اجرا وجود نداشت. در آن مقطع تعداد تئاتری‌ها محدود و جشنواره تئاتر فجر فرصتی برای دیده شدن بود. خودِ من در سال 1370 با 18، 19 سال سن از طریق جشنواره تئاتر فجر به خانواده تئاتری معرفی شدم. آن زمان نقش و کارکرد جشنواره این بود اما به مرور تغییر کرد. از جمله آخرین هنرمندانی که از طریق جشنواره معرفی شدند شاید ایمان اسکندری و اجرای «بیرون پشت در» او بود. این جریان کم‌کم تغییر کرد و ما دیگر نتوانستیم نقش معرفی هنرمند را برای جشنواره قائل شویم هر چند این بستر هم چنان در دل آن وجود داشت و دارد. در حال حاضر معرفی چهره‌ها از طریق جشنواره تئاتر فجر مطرح نیست و نمی‌توانیم بعد از 37 دوره این انتظار را از جشنواره تئاتر فجر داشته باشیم که فرصتی برای حضور آدم‌ها باشد.

تعریف جشنواره از منظر بین‌المللی

پرسش بعدی در مورد تعریف رئیس و دبیر جشنواره تئاتر فجر از وجه بین‌المللی آن بود که شهرام کرمی در این خصوص گفت: یکی از تحولات جشنواره می‌تواند در همین بخش باشد و واقعیت این است که هنوز نتوانسته‌ایم در این خصوص کار خاصی انجام دهیم. به عنوان مثال برگزاری بازار تئاتر در دوره بیست و هشتم که با ایده‌پردازی آقای محمد اطبایی انجام شد یکی از مواردی بود که می‌توانست این بخش از جشنواره را پربار کند و امیدوارم به راهکاری برسیم که با اقدامی عملی به این مهم دست یابیم.

نادر برهانی‌مرند نیز در این خصوص گفت: تا وقتی کمپانی‌های خصوصی به معنای درست کلمه در کشور ما شکل نگیرند این مشکلات را خواهیم داشت. یک شکل صد در صد دولتی نمی‌تواند به این مهم نائل آید و تا زمانی که بخش خصوصی را به عنوان بخشی که در مسائل اقتصادی مبتکرتر است به رسمیت نشناسیم نمی‌توانیم کاری از پیش ببریم. اگر در حال فکر کردن به چشم‌انداز جشنواره تئاتر فجر هستیم باید به این بخش نیز بیاندیشیم. ما نمی‌توانیم از این دایره بسته بدون توجه به کمپانی‌ها رها شویم. جشنواره تئاتر فجر هم اگر به تعالی‌ بخش بین‌الملل خود فکر می‌کند باید این نکته را مد نظر داشته باشد.  

مدیر کل هنرهای نمایشی در پاسخ به پرسشی در خصوص امکان غیررقابتی بودن جشنواره فجر بیان کرد: من خودم به برگزاری غیررقابتی جشنواره معتقد هستم ولی هنوز شرایط برای آن فراهم نیست با این‌حال حداقل یک بخش می‌تواند رقابتی باشد تا اگر مثلاً ۱۵۰ نفر در تالار وحدت هستند ۱۲۰ نفر جایزه نگیرند. همانطور که گفتم معتقدم باید جنبه رقابتی هر جشنواره تئاتری حذف شود. سه سال قبل خودم جزو منتقدان جشنواره بودم ولی به هر حال هر سال در بخش‌های آن تنوع ایجاد می‌کنیم. در این بین تنظیم سند اجرایی کاربردی‌تر است.

او در ادامه نیز در پاسخ به پرسشی درخصوص چشم‌انداز جشنواره گفت: سندی که آماده شده سه چشم‌انداز را دربر می‌گیرد؛ نخست الگویی برای برگزاری شایسته جشنواره‌های تئاتری کشور، دوم رخدادی مبتنی بر فرهنگ و هنر غنی ایرانی - اسلامی در حوزه هنرهای نمایشی و سوم برخورداری جشنواره از یک اعتبار منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای.

نادر برهانی مرند دبیر جشنواره تئاتر فجر هم با اشاره به این‌که «خیلی از چیزهایی که در دو سمینار قبلی مطرح شده را قبلاً هم شنیده بودیم و بعضی دیگر هم برایم جدید بود، درباره جریان‌سازی جشنواره در تئاتر کشور، گفت: باید ابتدا تکلیف‌مان را مشخص کنیم که آیا از یک جشنواره دولتی توقع جریان‌سازی درست است؟ البته به نظرم در دورانی که گفتمان و کنش‌گری هنری وجود داشته، آن زمان جشنواره جریان‌ساز بوده است. در واقع تا زمانی که جریان تئاتر خصوصی شکل نگرفته بود، به نظرم جریان‌سازی در جشنواره فجر تا حدودی ظهور و بروز کرد ولی بعد از شکل‌گیری تئاتر خصوصی باید مشکوک بود به این که جریان‌سازی وجود دارد یا خیر.‌
او درباره هویت در جشنواره فجر هم تاکید کرد: در جشنواره فقط قرار است چهار تا کار انتخاب شوند و خیلی توقع زیادی است که جشنواره به هویت فکر کند. البته من منکر این نیستم که خط و مشی جشنواره باید مشخص باشد.

کرمی در بخش پایانی سخنان خود بیان کرد: توقع من از نادر برهانی مرند این است که با توجه به ظرفیت و توانی که وجود دارد یک بازنگری و تحول در جشنواره ایجاد کند. البته تحول باید گام به گام باشد، تمایل من به غیر رقابتی برگزار شدن جشنواره است.