علی سلیمانی کارگردان نمایش مردی در آینه:
در تئاتر مذهبی باید کلیشه ها را کنار بزنیم
ایران تئاتر:کارگردان نمایش «مردی در آیینه» معتقد است:تئاتر مذهبی از مهم ترین ژانرهایی است که می تواند فاصله بین هنرمندان با مردم را پر می کنند به شرطی که کلیشه ها را کنار بزند.
ایران تئاتر: علی سلیمانی از چهره های نام آشنای تئاتر و سینمای ایران است. کارگردان، نویسنده و بازیگری که با بیش از دو دهه حضور در نمایش های تاریخی و مذهبی و کوله باری از تجربه امروز می تواند به عنوان یک کارشناس خبره این ژانر نمایشی را تحلیل و متدهای نوین را در این عرصه به منصه ظهور نهد.
سلیمانی این روزها نمایش «مردی در آینه» را در تالار وحدت به روی صحنه برده است. نمایشی که با نگاهی خاص به نمایشنامه «توبه نمی کنم» اثر سید جواد هاشمی، تلاش دارد نشان دهد که می توان چتر تئاتر را به گونه ای بر موضوعات مذهبی گستراند که
مخاطب وسوسه تماشا شود.
داستان نمایش، گرچه آشکار از نمایش «توبه نمی کنم» پیروی می کند و حول قصه «حارث» از دشمنان امیرالمومنین علی(ع) میچرخد. مردی که سالها کینه امام علی (ع) را در دل دارد، اما در طی جریاناتی به معرفت حقیقی نسبت به ایشان می رسد.اما سلیمانی می خواهد با اتصال این حادثه به جامعه امروز، چهره ای جدید از این حادثه را به روی صحنه بیاورد.
در این ارتباط گفت و گویی با ایشان انجام دادیم:
•نمایشنامه ای را به روی صحنه آوردید که محوریت اصلی آن نمایشنامه «توبه نمی کنم» است. دغدغه شما برای به روی صحنه بردن این نمایش چه بود و چرا تصمیم به دخل و تصرف در اثر سید جواد هاشمی گرفتید؟
من حدود 20 سال است که در حوزه نمایش های مذهبی و تاریخی فعالیت می کنم و این تجربه به من ثابت کرده، امروز دیگر استفاده از دکورهای حجیم، لباسهای پرزرق و برق، استفاده از زبان ارگائیک و ... در ارتباط مؤثر مخاطب با اثر نمایشی نتیجه منفی دارد. به همین دلیل با آقای هاشمی مشورت کردیم و تصمیم برآن شد تا خوانشی و فضایی جدید از نمایشنامه «توبه نمی کنم» داشته باشیم که هم مورد استقبال عموم مردم قرار گیرد و هم بتواند مخاطبان خاص را به سالن بکشاند. لذا با وجود آنکه این نمایش براساس نمایشنامهای سیدجواد هاشمی اجرا میشود اما در کارگردانی و هدایت بازیگران، شیوهای کاملا مستقل و متفاوت دارد.
•مهم ترین وجوه تمایز این نمایش با اثر سیدجواد هاشمی چه بود؟
من در کل اثر آقای هاشمی به جز 10-15 دقیقه آخر نمایش که بدون تغییر به روی صحنه رفت، دخل و تصرف کردم و متن با توجه به نگاه خاصی که به اجرا داشتم، با تغییرات زیادی روبرو شد. چون هدف من این بود وجه تئاتر بر وجه مذهبی بودن اثر قالب گردد.
نمایش «مردی در آینه» در فضای امروز روایت می شود، مردم مسائلی را می شنوند که با آن آشنا هستند. ما در نمایش مدام در گذشته و حال در رفت و آمد هستیم و مخاطبان معضلاتی اعم از اختلاس، دزدی و ... را می بینند.
از دیگر تفاوت های بارز این دو نمایش در زبان اجراست. عموما در نمایش های تاریخی از زبان ارکائیک بهره می گیرند که من اعتقاد دارم این زبان کمی برای مردم پیچیده و برقراری ارتباط با آن مشکل است لذا از زبان محاورهای و رایج، در گفتار بازیگران بهره گرفتم.
• آیا این شیوه اجرا به ساختار کلاسیک نمایش های مذهبی که همواره مورد علاقه مخاطب عام است، خدشه نمی زند؟
من یک فرد تازه وارد به حوزه تئاتر مذهبی نیستم. کاملا با این حوزه و نیازهای مخاطب آن آشنایم. من معتقدم که فاصله بین هنرمندان تئاتر با مردم را نمایش های مذهبی پر می کنند اما به این شرط که کلیشه ها را کنار بزنیم. منتقد جامعه باشیم. حرف روز داشته باشیم. تماشاگر خود را روی صحنه ببیند. اگر این اتفاق بیفتد شک نکنید فاصله بین مردم با صحنه پر می شود.
خیلی واضح بگویم. حتی در تعزیه که یکی از ژانرهای مورد علاقه مخاطبان عام است اگر ما نگاه روز نداشته باشیم محکوم به فنا هستیم. فنا نه به این معنا که تقاضا وجود ندارد بلکه به این معنا که روز به روز این تقاضا کاهش می یابد.
لذا در ژانر مذهبی تئاتر باید وجه قالب باشد نه مذهب. مخاطب تئاتر نمی آید که مداحی گوش دهد، سینه زنی ببیند و ... چون برای دیدن این مناسک مذهبی نیازی به تئاتر نیست به مسجد محله می رود. او زمان گذاشته، آمده روی صندلی نشسته، هزینه کرده تا تئاتر ببیند و ما باید در حوزه تئاتر مذهبی تاریخی بدان توجه کنیم.
از طرف دیگر، ما در اجرای آثار نمایشی تاریخی و به ویژه دینی نیاز به ایجاد نوعی آشناییزدایی در مخاطب داریم به این معنی که مخاطب به محض شنیدن خبر اجرای نمایش دینی و یا مواجهه با آن نتواند دست عوامل فنی و اجرایی نمایش را بخواند و با پرهیز از مشابهت تولید نمایشهای دینی به هم، مخاطب را با اجرای هر نمایش غافلگیر کنیم.
•به نظر شما بستر اینگونه ایده ها در حال حاضر در جامعه وجود دارد. آیا مسئولان و مخاطبان عام این دیدگاه را می پذیرند.
من قبل از پاسخ به این سوال باید بگویم که تئاتر مذهبی متقاضی زیاد دارد. مردم عاشق نمایش های مذهبی هستند چون می توانند با خانواده به سالن بیایند. به شرط آنکه ما مذهب را نمایشی نکنیم نمایش مذهبی اجرا کنیم. این دو با هم متفاوت است.
به عقیده من بستر هم از سوی مسئولان و هم مردم آماده است. مسئولان همیشه با این دغدغه روبرویند که مخاطب عام تئاتر آوانگارد را درک نمی کند و مانعی است برای حضور آنها در سالن؛ مردم نیز همین دغدغه را دارند. اما مشکل از آنجا شروع می شود که ما هنوز نقشه راه نداریم. هر شب بیش از 120 نمایش در تهران اجرا می شود که حتی در لندن چنین چیزی نیست. این به لحاظ کمی خوب است اما از نظر کیفی این سوال را مطرح می کند که قرار است به کجا برسیم. اگر این نقشه راه که در دهه 70 و 80 وجود داشت و امروز نیست ترسیم شود بی شک می توانیم تصویر بهتری به آینده داشته باشیم.
- • خودتان در مسیر اجرا مناسب تئاترهای مذهبی چه راهکاری را پیشنهاد می کنید.
به نظر من باید کار را به افراد متخصص و باسواد سپرد. کار باکیفیت نیازمند افراد با کیفیت است. مسئولان برای اینکارها باید برنامه ریزی کنید. به عقیده من بهره گیری از توان بزرگانی همچون محمد رحمانیان، حمید امجد و ... هم می تواند دغدغه مسئولان را که به دنبال کار کیفی هستند و هم دغدغه مردم را که به دنبال یک کار ویژه و جذاب هستند را حل کند.
گفت و گو از: علی رحیمی