استفاده از مونولوگ در ساختار اجرایی یک نمایش کار دشواری است

میدان نبرد، پیکر زن برگرفته از متن نمایش نامه پیکر زن همچون میدان نبرد اثر ماتئی ویسنی‌یک اثری ضد جنگ، ضد خشونت و تجاوز است و روایتگر اتفاقی در جنگ بوسنی درباره تجاوز به دو زن به نام های کیت و دورا است. این دو زن که هر یک از فرهنگ و زبان مختلفی هستند، به دیالوگ با یکدیگر در طول نمایشنامه می پردازند و در نهایت از خود دردی مشترک را به نمایش می گذارند. کیت روانکاو است؛ درمان دورای زخم خورده دارد. در واقع ماتئی ویسنی تجاوز در جنگ را چون سلاحی می‌ داند و اینکه با اتکا بر آن یک استراتژی تعریف می شود که روحیه‌ دشمن مقابل را ویران می‌ کند. الهام یوسفی کارگردان جوان  تئاتر نمایش هایی نظیر زنجیر، تاریخ سازان کربلا، سه هزار و ششصد ثانیه مردن و خانه را روی صحنه اجرا کرده است. پیکر زن همچون میدان نبرد در جنگ بوسنی تاکنون اجراهای زیادی در کشورهای مختلف من جمله ایران داشه است و در دهه هشتاد این نمایش برای اولین بار با کارگردانی نظم‌جو با بازی فریبا کامران اجرا شده است. این نمایش با بازی سهیلا صالحی و آوا علوی خرداد ماه در تماشاخانه نوفل لوشاتو در خیابان حافظ، خیابان نوفل‌لوشاتو غربی، بعد از چهارراه رازی، بن‌بست زیبا، پلاک 1 روی صحنه رفته است. طراح و کارگردان این نمایش الهام یوسفی است. سایر عوامل این اجرا عبارتند از: مدیر پروژه: ثمین مهاجرانی، دستیار کارگردان:‌ آرام خادم، ویدئو آرتیست: علی‌یار راستی، انتخاب موسیقی: امین مانیان، مشاور حرکت: ایده ابوطالبی، مشاور دکور: سارا اعظم‌پناه، نقاشی پارچه: شیلا محمدجعفر، ساخت تیزر: علی‌یار راستی و حامد معصومی و ساخت دکور: حمید شهرانلو. با الهام یوسفی درباره اجرای نمایشش گفت وگویی انجام داده ایم.

در آثارتان نظیر سه هزار و ششصد ثانیه مردن و همین نمایش میدان نبرد، پیکر زن یک سری موتیف یکسان مثل ساختار مونولوگ و پرداختن به دغدغه های زنان دیده می شود؛ آیا به ارائه این فضاها در آثارتان علاقه دارید؟

بله، این تم‌ها، جز تم‌های مورد علاقه ام هستند. معتقدم در تئاتر ما خیلی درست و کامل به مونولوگ پرداخته نشده است.

به چه دلیل چنین اتفاقی رخ داده است؟

استفاده از مونولوگ در ساختار اجرایی یک نمایش و ارائه درستش واقعا کار سختی است. ساختار مونولوگی که دراماتیک باشد کمتر در نمایش های ایرانی دیده می شود؛ به همین دلیل سریع از مونولوگ عبور می کنیم. در ایران  نمایش‌نامه نویسانی نظیر نغمه ثمینی و محمد رضایی راد به خوبی در این ساختار آثار درخشانی خلق کرده اند.

در کارهایتان هم خیلی تحت تاثیر سبک کاری نغمه ثمینی هستید؟

ایشان از دوستان خوب و صمیمی من هستند. به هرحال شباهت‌هایی در نوع تفکر و آثار نوشتاری بین ما وجود دارد. در اجرای نمایش خانه که بر اساس نوشته نغمه ثمینی در کانادا روی صحنه بردم اولین همکاری مشترکمان شکل گرفت. در این اثر دغدغه زیستی مشترکمان در باب مهاجرت به خوبی با یکدیگر تلفیق شده بود.

زنان هم در اغلب نمایش های شما شخصیت محوری هستند. چقدر به حضور موثر زنان در شکل گیری درام آثارتان اعتقاد دارید؟

در مورد انتخاب این نمایش نامه ویسنی‌یک مهم ترین دلیل متفاوت بودن این اثر در میان سایر آثارش بود و جنبه زنانه نمایش نامه برایم در درجه دوم اهمیت قرار داشت. ویسنی یک در مصاحبه‌هایش بارها عنوان کرده که این اثر و خرس‌های پاندایش جز کارهای خاص او هستند و در نمایش نامه  پیکر زن همچون میدان نبرد به مسئله فراگیری مثل جنگ و تجاوز پرداخته است. معتقدم جنگ الزاما به تهاجم یک کشور علیه کشور دیگر خلاصه نمی شود و به صورت روزانه بارها به صورت های مختلف در جامعه اتفاق می افتد و بحث تجاوز هم بحث صرفا زنانه ای نیست. طبق آمارها در افریقای جنوبی هر یک دقیقه یکبار به کودکی تجاوز صورت می گیرد، در آمریکا آمار در هر سه دقیقه یکبار است.

این رشد بی سابقه تجاوز ماحصل چه عواملی است؟

بیشتر به واسطه فضاهای مجازی و تکنولوژی است که آدم‌ها بمباران اطلاعاتی می شوند و هیچ فیلتر و نظاراتی روی برخی از این اطلاعات که برخی از آن‌ها مبلغ خشونت و تجاوز است نمی شود. هر آدمی به راحتی می تواند نظرات مخرب و ویرانگرش را در قالب حرف و یا ساختن یک فیلم با دیگران به اشتراک بگذارد. انگاری پشت همه این مسائل مخرب یک برنامه‌ریزی یا فکر وجود دارد. در صعنت بازی های کامپیوتری بازی خشنی مثل بازی تک تیرانداز جز پر مخاطب ترین بازی های رایانه ای است. دنیای ما با این برآیند به سمت خشونت افسار گسیخته و غیر قابل مهاری پیش می رود.

در اوایل دهه هشتاد تینوش نظم جو از این نمایش نامه ویسنی یک اقتباسی انجام داد. چقدر در اجرایتان به این اثر رویکرد داشتید؟

ترجمه تینوش نظم جو از این نمایش‌نامه را دوست دارم و مدت‌ها روی آن مطالعه و بررسی انجام دادم. در اجرایم با توجه به اشرافی که به زبان فرانسوی دارم رویکرد بیشتری به متن اصلی اثر بود. من با خالق اثر مکاتبه ای داشتم تا از ایشان اجازه بگیرم و عنوان کردم که برداشت آزادی از نمایش نامه شان داریم و جنس اجرا و پایان نمایش ما خیلی با متن اصلی متفاوت است.

واکنش ویسنی یک در قبال کار شما چگونه بود؟

خیلی خونسردانه برخورد کرد و گفت اگر توانستید نسخه ای از اجرای نمایش را برایم بفرستید.

در اجرای شما حرکت در صحنه جایگاه خاصی دارد؛ چقدر عنصر حرکت در انتقال مفاهیم مورد نظرتان به مخاطب به شما کمک کرد؟

صحنه ای در متن اصلی نمایش نامه وجود دارد که در اجراهایی که از متن دیده ام حذف شده است. این صحنه در باره دو شخصیت زن نمایش است که تبدیل به دو مرد می شود و با هم مشغول میخوارگی و خوشی هستند و در حین مستی درباره فلسفه امای مرد به الکنی حرف می زنند. من در اثرم از این بخش با مشاوره حرکتی خانم ابوطالبی استفاده کردم.

در کارهایتان از ویدئو آرت استفاده گسترده ای انجام می دهید؛ ویدئو آرت چقدر با فضای اجرایی این نمایش همخوانی داشت؟

اغلب آثارم مولتی مدیا است و از آوردن سینما و تصویر در تئاتر استقبال می کنم. علی یار راستی هم به شدت در این حوزه خوش فکر و خلاق است و ما در نمایش از المان تکرار در بحث ویدیو آرت استفاده کردیم و شاید تماشاگر تمرکز چندانی در صحنه به آن نداشته باشد، اما در بک گراند انگاری یک اتفاق در این بحث رخ می دهد. آنقدر گفتار متن این اثر سنگین است که آدم‌ها را دچار احساسات می کند و من در بازی گرفتن از بازیگران و سایر المان‌های اجرایی اثر اصلا به دنبال تحت تاثیر قرار دادن تماشاگر نبودم و دوست داشتم تماشاگر احساس کند که دو شخصیت نمایش بازیگر هستند و قصه را از زبان این دو نفر می شنوند و می‌بینند.

گفت وگو از احمد محمد اسماعیلی