گفتوگو با مدیر نشر قطره: ناشر فقط ناشر است، نه روشنفکر
سراغ خیلیها خواهیم رفت و تنها چیزی که در انتخاب آثار مطرح نیست، ایدئولوژی و تفکرات افراد است. نمیخواهیم از هیچ کس غفلت کنیم و من همین جا از همه کسانی که کارهایی در زمینه تئاتر دارند، دعوت میکنم که آثارشان را به برای چاپ به ما معرفی کنند.
فهیمه خضرحیدری:
شعر و تئاتر همیشه دو حوزه پرخطر کار ناشران بودهاند تا آنجا که بیشتر ناشران اغلب از چاپ مجموعههای شعر یا کتابهایی در زمینه تئاتر حذر کردهاند و میکنند. در عوض رمانهای ساده پسند، روانشناسیهای نه چندان جدی و کتابهای درسی و کمک درسی، کتابهایی هستند که در اصطلاح بازار نشر از آنها با عنوان”چاه نفت ناشران” یاد میشود. اما در این بازار آشفته که هر چه کار تخصصیتر و جدیتر باشد گستره مخاطبان و خریداران احتمالیاش محدودتر میشود، نشر قطره چند وقتی است که درگیر چاپ و انتشار مجموعه خوبی از آثار تئاتری شامل نمایشنامهها، ترجمهها و تالیفهایی در حوزه هنرهای نمایشی است. آثاری که توجه اهل هنر و فرهنگ را به خود جلب کرده است و کمکم جای مخصوص خود را در ویترین کتابفروشیهای معتبر باز میکنند. گفتوگویی داشتیم با بهرام فیاضی، مدیر نشر قطره که بدون توجه به افزایش روز افزون قیمت بشکههای نفت در سراسر جهان همچنان آثار خاص غیرنفتی چاپ میکند!
آقای فیاضی مجموعههای خوبی منتشر کردهاید، در باب تئاتر. مثل همیشه خطر میکنید، چرا و با چه هدفی؟
در مورد تئاتر باید بگویم که این حوزه، علاقه شخصی من است و به همین خاطر دوست داشتم در زمینه تئاتر یک کار اساسی بکنیم. نشر قطره همیشه در تلاش بوده است تا در هر کاری که وارد میشود به صورت کامل کار کند. من همیشه دوست داشتم اگر مثلاً مثنوی در میآوریم و یا حافظ، حداقل یک کار کامل ارائه بدهیم. دوست ندارم در یک کار وارد شویم و فقط نوک بزنیم. الان هم یک مجموعه زیر نظر دکتر قطبالدین صادقی در میآوریم که بیشتر شامل آثار پژوهشی و تحقیقی و ترجمه در زمینه تئاتر است.
یعنی آثار تالیفی را چاپ نمیکنید؟
البته دکتر صادقی آثار تالیفی هم پیشنهاد دادند ولی به نظر ما هنوز کمی زود بود. ضمن اینکه آثاری هم در یک مجموعه دیگر چاپ میکنیم که بیشتر شامل آثار تالیفی است. در این مجموعه سعی ما بر این بوده است که از اهالی حرفهای تئاتر و قدیمیها کار چاپ کنیم. ضمن اینکه در یک مجموعه دیگر هم به طور اختصاصی حدود 50 ـ 60 جلد نمایشنامه تا به حال چاپ کردهایم. در هر صورت تلاش ما این بوده است که کار کاملی را ارائه دهیم.
معیار انتخابتان برای چاپ آثار چه بوده است؟
واژه انتخاب را خیلی به جا به کار بردید. ما واقعاً سعی کردیم دست به انتخاب بزنیم و از آنجایی که خودمان هم صاحب تخصص در زمینه تئاتر نیستیم از نظر مشاوران متخصص استفاده کردهایم. در دو مجموعه دیگر به جز مجموعهای که با پیشنهاد مستقیم دکتر صادقی در میآید دبیر خاصی نداریم که مجموعه زیر نظر او در بیاید بلکه با خیلیها مشورت میکنیم. با استادان تئاتر و حرفهایهای این کار. سراغ خیلیها رفتیم، سراغ خیلیها هم خواهیم رفت و تنها چیزی که در این انتخابها مطرح نیست، ایدئولوژی و تفکرات افراد است. نمیخواهیم از هیچ کس غفلت کنیم و من همین جا از همه کسانی که کارهایی در زمینه تئاتر دارند، دعوت میکنم که آثارشان را به برای چاپ به ما معرفی کنند. در نشر قطره بدون هیچ گونه وابستگی به روی همه اهل هنر و فرهنگ باز است.
با ورود به این حوزه آن هم به این شکل گسترده فکر نمیکنید حسابی ریسک کردهاید؟
ببینید، بالاخره در این زمینه هم باید کار اساسی بشود. درست است که کار تئاتر نوعی ریسک به حساب میآید ولی خب، اگر ناشران خوب این کار را نکنند چه کسی بکند؟
آقای فیاضی، حالا اگر یک هنرمند یا مولف جوان که هیچ نامی هم ندارد به شما مراجعه کند و کارش هم خوب باشد، اثرش را چاپ میکنید؟
بله، چرا که نه. البته مراحلی باید طی شود. ما اغلب به این ترتیب عمل میکنیم که از استادان دانشگاه یا اشخاص حرفهای و صاحب نام در هر حوزه مهر تایید برای کار جوانها میگیریم، یعنی از جوانها میخواهیم از استادانشان بخواهند مقدمهای بر اثرشان بنویسند و کار را تایید کنند. به این ترتیب ما هم میتوانیم رسالت خودمان را انجام دهیم. به نظر من بخشی از رسالتهای ناشران کشف و معرفی افراد ناشناخته است.
اما آیا استادان حاضر به نوشتن چنین مقدمه و تاییدی هستند؟
خب، دیگر مسئله همین جاست. استادان هنوز رو در بایستی دارند. کار جوانها و دانشجوها را تایید میکنند، ولی حاضر به نوشتن مقدمه نیستند. ما هم نمیخواهیم یک یا چند کارشناس خاص داشته باشیم که همه کارها از فیلتر آنها بگذرد. چون به این ترتیب ممکن است کار تک بعدی و ممیزی بشود. در هر صورت وقتی استادان حاضر نیستند دانشجوها را تایید کنند، ناشر چگونه باید تشخیص بدهد؟ آیا ما نباید مسئولیتها را میان خودمان تقسیم کنیم تا اگر هم فردا روزنامهها نقدی نوشتند و یا نظری داشتند، ناشر هم بتواند پاسخگو باشد؟
یعنی شما به عنوان ناشر این توانایی را در خود نمیبینید که پاسخگو باشید و از کار خود دفاع کنید؟
نه مسئله را این طوری نگاه نکنید. موضوع این است که ما حریم خودمان را با حریم اهل قلم قاطی نمیکنیم. این حریم نباید مخدوش شود، چون ناشر فقط ناشر است. البته ناشر میتواند موثر باشد ولی نباید ادعای روشنفکری کند و بخواهد به جای اهل قلم وارد هر حوزهای بشود. حتی کارشناسان هم نمیتوانند افرادی کاملاً جامع الاطراف باشند. من همیشه میگویم کارشناسان ما در سراسر ایران پراکندهاند و باید از نظر همه آنها استفاده کرد.
آقای فیاضی چقدر مطالعه میکنید؟
{مکث} خیلی کم. شما خودتان چقدر مطالعه میکنید... کتاب یا روزنامه میخوانید؟
من زیاد کتاب میخوانم!
آخر ببینید شاعرهای ما خودشان کتاب نمیخوانند. کارهای همدیگر را نمیخوانند. در حوزه مطبوعات هم قبول بفرمایید که آدم کتابخوان خیلی کم داریم و خب من هم استثنا نیستم. کمتر کتاب میخوانم، کمتر تئاتر میبینم و بیشتر درگیر مسائل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و کار هستم و بیشتر روزنامه میخوانم. اصلاً مگر این روزنامههای شما میگذارند ما کتاب بخوانیم؟
بله این هم خودش یک نگاه آسیب شناسانه است!
اصلاً برای پیشبرد امر کتابخوانی باید روزنامه ها تعطیل شوند!(میخندد)
آخرین تئاتری که دیدید چه بود؟
آخرین آن نمایش خانم پری صابری بود... متاسفانه اسمش یادم رفته است. به نظرتان عجیب نیست آدم کاری را ببیند، کتابش را هم خودش منتشر کند و بعد اسم کار یادش برود؟
در هر صورت اسمش را به خاطر نمیآورم.
آقای صادقی دقیقاً چه کاری به عنوان دبیر مجموعه برای نشر قطره انجام میدهند؟
کارهای چاپ شده زیر نظر ایشان ترجمه بوده است، البته تا به حال. ایشان کتابها را معرفی میکنند به نشر قطره و ما با مترجم یا نویسنده قرارداد میبندیم. ایشان پیشنهاد میدهند. البته ممکن است قرارداد بسته شود یا نشود چون فقط قضیه تایید نیست. ناشر و مترجم باید با هم به توافق برسند و در هر صورت نظر نهایی را ناشر میدهد. گاهی هم آقای صادقی کتاب و مترجم را پیشنهاد میکنند و باید پروسه ترجمه طی شود.
آیا تا به حال پیش آمده که کتابی هم از طرف ایشان پیشنهاد شود و شما نپذیرید؟
بله، پیش آمده. گاه به توافق نهایی با مترجم نرسیدهایم و یا کار با انتظار ما خیلی فاصله داشته است و خلاصه قرارداد بسته نشده است.
آقای فیاضی کارها را ویرایش هم میکنید؟ مثلاً درهمین مجموعه تئاتر کارها چقدر ویرایش شده است؟
ما به هیچ وجه به کتاب مولف یا مترجم دست نمیزنیم. به این معنی که یا کار او را قبول داریم و یا نداریم. پس وقتی قراردادی با او امضا میکنیم کارش خوب بوده که این کار را کردهایم. در هر صورت نشر قطره بدون مجوز کتبی مولف یا مترجم در اثر او دست نمیبرد. من خیلی از ناشرها را دیدهام که وقتی در ارشاد از کارشان ایراد گرفته میشود همانجا مینشینند و خودشان کار را حذف میکنند. در حالی که ناشر فقط میتواند در کار علامت بزند و نشانه بگذارد تا خود صاحب اثر در مورد تغییرات تصمیم بگیرد.
به این ترتیب شما هم جایگاه ویراستاران را خیلی جدی فرض نمیکنید و مثل خیلی از ناشران یا مولفان کار آنها را نوعی فضولی در کار اهل قلم به حساب میآورید.
این طور نیست. کار ویراستار حتماً واجد ارزشهای خاص خودش است، ولی ویرایش کار وظیفة ناشر نیست. نویسنده باید اثر عاری از هر گونه ایراد به ناشر تحویل بدهد. پس ویرایش کار هم برعهده خودش است. ما از نویسندگان میخواهیم که نخسه ویرایش شدة آن را به ما تحویل دهند. ضمن اینکه اغلب بین ویراستار و مولف یا مترجم اختلاف نظر پیش میآید و من هیچ تمایلی ندارم که وارد این حوزه بشوم.
استقبال دانشجوها و اهل کتاب از آثار تئاتری که چاپ کردید چطور بوده است؟
من اول کمی نگران این موضوع بودم و به همین خاطر کتابها را با تیراژ 1000 تایی چاپ کردم ولی خوشبختانه ظاهراً این مجموعهها معرفی و شناخته شدهاند و حتی تعدادی از آنها دارد تمام میشود. توجه بچههای تئاتر هم به این مجموعهها جلب شده و خوشحالم از اینکه بعضی کتابها الان در مرحلهای هستند که میتوانیم به تجدید چاپشان فکر کنیم.
خب این ماجرای تیراژ 1000 تایی باعث بالا رفتن قیمت میشود و شما فکر نمیکنید که ممکن است با همین افزایش قیمت تعدادی از مخاطبانتان را از دست بدهید؟
کاملاً درست است. هر چه تیراژ کتاب کمتر باشد هزینههای چاپ و نشر آن بالاتر میرود و روی قیمت هم تاثیر میگذارد ولی ما همیشه سعی کردهایم کمترین قیمتها را روی کتابهایمان بگذاریم.
آقای فیاضی اگر یکی از اهالی با استعداد و جوان تئاتر از شما بخواهد مجموعه اشعارش را چاپ کنید این کار را میکنید؟
شعر هم از آن حوزههای دردساز است. شما شعر آدمهای معروف را هم که چاپ کنید کسی نمیخرد چه برسد به کار جوانترها ولی خب نمیشود که این حوزه را به کلی رها کنیم. پیشنهاد خود من است که بیاییم از تعدادی شاعر جوان و با استعداد مجموعه شعر در بیاوریم. این کار میتواند هم اقتصادی باشد و هم فرهنگی و هم برای ناشر و هم برای شاعر هم خیلی بهتر است از اینکه کتاب را چاپ کنند و بعد در انبارها بماند. یک شاعر معروف و صاحب نام هم میتواند مقدمهای بنویسد و به این ترتیب مجموعهای خوب به بازار عرضه کنیم.
میگویند هر ناشری بالاخره یک”چاه نفت” دارد. چاه نفت نشر قطره چیست؟
ما به عنوان یک ناشر خصوصی در حوزه کار خودمان بسیار فعال بودهایم. اگر روزهای تعطیل و پنجشنبه و جمعه را در نظر نگیریم میتوانیم بگوییم که تقریباً 6 روز یک کتاب چاپ کردهایم. اما چاه نفت نداریم.
چرا؟ به صنعت نفت علاقه ندارید؟
(میخندد) شما مثل اینکه خیلی دنبال نفت هستید. (میخندد) البته دو سه تا کتاب داشتیم که به چاپهای بیستم و... رسیدهاند. مثل حکایت دوست و فرزانگی ترجمه گیتی خوشدل و یا غمنامه رستم و سهراب و روزنامه رستم و اسفندیار از دکتر شعار و دکتر انوری.
که البته غمنامه و رزمنامه هم درسی دانشگاهی هستند.
بله.
پس اقبال هم گاهی به شما رو کرده است.
بله. خب. چاه نفت هم بوده ولی درمجموع باید بگوییم نشر قطره خیلی ثروتمند نیست دنبال چاههای نفتش نباشید.