خوانشی بر دو نمایشنامه پراهمیت کشور چین

حامد قریب: کتاب نمایشنامه «یتیم خانواده جائو و چایخانه» ترجمه بهار صادقی شامل دو نمایشنامه از دو نویسنده چینی در دو عصر متفاوت است.

نمایشنامه «یتیم خانواده جائو» از مشهورترین نمایشنامه‌های چینی در قرن سیزدهم بوده که به طور سنتی به جی جوئن شیانگ از نویسندگان برجسته چینی نسبت داده می‌شود. به گفته مترجم فارسی این کتاب، «یتیم خانواده جائو» کهن‌ترین نمایشنامه چینی به شمار می‌آید که می‌توان تمام نشانه‌های اپرای چینی را نیز در آن مشاهده کرد.

نمایشنامه «چایخانه» نیز یکی از مشهورترین نمایشنامه‌های لائوشه، نویسنده برجسته کشور چین در قرن بیستم است که در سال ۱۹۵۷ نوشته شده و به عنوان یک نمونه بارز از تئاتر اجتماعی چین شناخته می‌شود. جدا از جنبه‌های محتوایی داستان ارائه شده در این تحولات بسیار گسترده چین و چهره تحول‌یافته‌ آن در قرن بیستم را نیز به نمایش می‌گذارد.

در واقع انتشار این دو نمایشنامه در کنار یکدیگر با هدف آشنایی خوانندگان، با پیشینه ادبیات و فرهنگ کهن کشور چین به ویژه در بخش هنرهای نمایشی انجام شده است. اتفاقی که مترجم کتاب از آن به عنوان یکی از پنجره‌های آشنایی ما با ادبیات خاور دور و چه بسا در آینده، پلی برای مبادلات ادبی میان دو کشور ایران و چین معرفی می‌کند.

نمایشنامه «یتیم خانواده جائو» یکی از آثار کلاسیک ادبیات چین است که داستان آن حول محور یک یتیم به نام «چنگ بو» که همان یتیم خانواده جائو است، می‌چرخد. در این داستان، خانواده «چنگ بو»، به دلیل توطئه‌ای سیاسی و خیانت یکی از مقامات کشته می‌شوند. تنها فرزند این خانواده، یعنی «چنگ بو»، زنده می‌ماند و بدون اینکه بداند در نقش شخص دیگری دردربار پادشاه بزرگ شده تا برای روز انتقام آماده شود.

در این نمایشنامه، «چنگ بو» تلاش می‌کند تا هویت خود را پیدا کند و انتقام مرگ والدینش را بگیرد. او با چالش‌های زیادی از جمله نابرابری اجتماعی ومشکلات ناشی از فقدان خانواده مواجه می‌شود. به طور کلی نیز داستان به  موضوعاتی چون وفاداری، انتقام و عدالت پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه یک فرد می‌تواند در برابر ظلم و ستم ایستادگی کند.

نمایشنامه «یتیم خانواده جائو» شامل دیالوگ‌های قوی و توصیفات عمیق ازاحساسات شخصیت‌ها بوده و از این رو نه تنها یک اثر ادبی، بلکه یک نماد فرهنگی به شمار می‌آید که در طول تاریخ چین تأثیر زیادی بر هنرهای نمایشی و ادبیات این کشور داشته است. این اثر همچنان در تئاترها و محافل ادبی مورد توجه بوده و به عنوان منبع الهام برای آثار دیگر در ادبیات و هنرهای نمایشی شناخته می‌شود. زیرا به موضوعاتی پرداخته که هنوز هم درجامعه معاصر مطرح هستند.

البته برخی از منتقدان نیز به استفاده از کلیشه‌های داستانی در این نمایشنامه انتقاد کرده‌اند، به ویژه در مورد استفاده از مضامینی چون انتقام و یتیمی که در ادبیات کلاسیک به وفور دیده می‌شود. برخی از نقدهای منتشرشده نسبت به این اثر نیز، آن را در بسیاری از جنبه‌ها شبیه به آثار پیشین خود، به ویژه در ادبیات کلاسیک چین معرفی می‌کنند. زیرا پرداختن به موضوعاتی چون انتقام، نابرابری اجتماعی و وفاداری خانوادگی در بسیاری از داستان‌های قدیمی چینی وجود دارند. همچنین ساختار روایی نمایشنامه‌ها در ادبیات کلاسیک چین معمولاً شامل عناصر مشابهی است، مانند دیالوگ‌های طولانی و توصیف‌های عمیق از احساسات شخصیت‌ها. ازهمین رو باید گفت که این اثر با حفظ ویژگی‌های خاص خود، از تاثیرات ومضامین مشترک با آثار پیشین بهره برده است.

نمایشنامه «چایخانه» نیز یکی از نمایشنامه‌های معاصر کشور چین است که داستان آن در یک چایخانه در پکن روایت شده و بازه آن در طول سه دهه، ازاوایل قرن بیستم تا پس از جنگ جهانی دوم است. چایخانه به عنوان یک مکان تجمع اجتماعی، بستری برای نمایش زندگی روزمره مردم عادی و تحولات اجتماعی و سیاسی چین است. در این اثر شخصیت‌های مختلفی از اقشارگوناگون جامعه (از جمله تاجران، کارگران، روشنفکران و زنان) حضور دارند. این شخصیت‌ها با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دست و پنجه نرم کرده و هر یک دارای داستان و دغدغه‌های خاص خود هستند.

نویسنده در نمایشنامه «چایخانه» با استفاده از دیالوگ‌های طبیعی وتوصیف‌های دقیق، فضایی واقعی و ملموس خلق کرده است. بنابراین به خوبی تنش‌ها و تضادهای اجتماعی را نیز به تصویر می‌کشد. بسیاری ازمنتقدان معتقد هستند که «چایخانه» نقدی قوی بر فساد، فقر و نابرابری‌های اجتماعی بوده و به عنوان ابزاری برای آگاهی‌بخشی اجتماعی عمل می‌کند. 

البته برخی از مضامین و موضوعات مطرح‌شده در این نمایشنامه نیز، ممکن است برای مخاطبان آشنا باشد و به نوعی تکراری به نظر برسد. با این همه«چایخانه» در مقایسه با آثار پیشین خود، مانند رمان‌ها و نمایشنامه‌های قرن نوزدهم چین، از نظر سبک و موضوعات تفاوت‌های قابل توجهی دارد. درواقع در حالی که بسیاری از آثار پیشین چین تحت تأثیر ادبیات کلاسیک وافسانه‌ها بودند، لائوشه با استفاده از سبک رئالیستی به توصیف زندگی واقعی و چالش‌های اجتماعی می‌پردازد. همچنین در مقایسه با آثار کلاسیک که بیشتر به موضوعات حماسی و تاریخی می‌پرداختند، «چایخانه» بر زندگی عادی مردم و مشکلات آن‌ها تمرکز دارد و بر خلاف نویسندگان پیشین که تنها به توصیف زیبایی‌های زندگی می‌پرداختند، او نقدی صریح بر ساختارهای اجتماعی و سیاسی زمان خود ارائه می‌دهد.

«چایخانه» به عنوان یک اثر کلاسیک در ادبیات چین، همچنان در تئاترهای مختلف اجرا می‌شود و به بررسی مسائل انسانی و اجتماعی ادامه می‌دهد. در نتیجه باید گفت که «چایخانه» نه تنها یک اثر ادبی برجسته است، بلکه نمایانگر تحولات فرهنگی و اجتماعی چین در قرن بیستم نیز به شمار می‌آید و جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ادبیات چین دارد.

کتاب نمایشنامه «یتیم خانواده جائو و چایخانه» نوشته جی جوئن شیانگ ولائوشه با  ترجمه بهار صادقی در ۲۰۰ صفحه توسط انتشارات نیماژ به چاپ رسیده و در دسترس علاقه‌مندان است.