گزارشی از گروههای تئاتری که از جشنواره تئاتر فجر بازمانده‌اند

ایران تاتر: نیلوفر رستمی - یکی از اتفاقاتی که این روزها مرتب خبرهایش در مطبوعات منتشر می‌شود انصراف کارگردانها از بیست‌و سومین جشنواره تئاتر فجر است. بر خلاف سالهای گذشته که تعداد اندکی از کارگردانها از حضور در جشنواره منصرف می‌شوند، امسال از همان روزهای نخست اعلام نتایج بازخوانی تا کنون ١۶ کارگردان از حضور در جشنواره کناره گرفته‌اندکه ۶ نفر از آنها جز لیست ٢٠ نفری خانه تئاتر هستند که بعد از اعلام نتایج داوران در جشنواره پذیرفته شدند. در مقابل خبرهای انصراف گروههای تئاتری خبرهایی حاکی از تصمیم گیریهای جدید مدیریتت مرکز هنرهای نمایشی در برنامه اجرای عمومی خارج از جشنواره است، بدین صورت که امسال فقط اجراها منوط به جشنواره نشده. اما سؤال اینجاست که چه گروههایی واجد این شرایط هستند و آیا به دلیل این خبر و قول و قرارهایی برای اجرای عمومی نیست که این تعداد کارگردان از حضور در جشنواره چشم‌پوشی کرده‌اند؟ و اگر این گزینه نبود آیا به این را حتی از برنامه یکساله خود را حذف می‌کردند؟ وقتی نگاهی به اسامی نیز بیاندازیم بیشتر به نامهای آشنا و کارگردانهای قدیمی برمی‌خوریم که به شرط عملی شدن برنامه اجرای عمومی آنها خود به خود مقدم‌تر از دیگران می‌شوند. اما بحث دیگر فارغ از امید اجرای عمومی دو دلیل عمده انصراف گروههای مذکور کمبود بازیگران و قانون جدیدی که بازیگران را محدود به حضور دو اجرا کرده است و کمبود سالن‌ها را می‌توان نام برد. این دو مشکل بیشتر مورد توجه کسانی است که در لیست ٢٠ نفره‌ای خانه تئاتر جا گرفته‌اند. یک ماه و اندی زمان از دست رفته باعث شد تا بازیگرهای مورد نظر این کارگردانها جذب گروههای دیگر یا سینما و تلویزیون شوند و آنها نیز که مجبور به انتخاب‌های اجباری شده‌اند، گاهی مجبور به انصراف از ادامه کار شده‌اند. همچنین زمان‌های تقسیم شده‌ی تمرین بین ٣ یا ۴ ساعت در روز برای بعضی از نمایش‌ها فرصتی ناکافی بود از جمله برای دکتر رفیعی که امسال قرار بود نمایشنامه‌ی « زن نیک ایالت سچوان» را به روی صحنه ببرد. وی در گفتگویش با خبرگزاری ایسنا عنوان کرد که این مقدار زمان تمرین برای چنان متنن سنگینی بسیار اندک بوده است. بدین ترتیب با قوت گرفتن شایعه اجرای عمومی مشکل سالن و جذب بازیگر، ١۶ گروه تا کنون از حضور در جشنواره منصرف شده‌اند. این کارگردانها عبارتند از: علی رفیعی، اکبر زنجانپور، ایرج راد، محمدرضا خاکی ، مهرداد ضیایی، مریم معترف، زهرا صبری، محمد رحمانیان، ریما رامین‌فر، سهراب سلیمی، محمودرضا رحیمی، منصور خلج، جواد پیشگیر، حسین سحرخیز، محمد یاراحمدی، شبنم طلوعی و یکی از کارگردانهای لیست انصرافی که تصمیم داشت نمایشنامه «هداگابلر» اثر هنریک ایبسن را آماده کند، دلیل انصرافش را اینطور بیان کرد:( با توجه به آنکه ” هداگابلر” نمایشنامه سنگینی است و لااقل ۴ ماه تمرین مداوم را می‌طلبید و بخصوص که کار طوری نبود که بتوان با اتکا به ترفندهای بازیگری و کارگردانی آن را جمع کرد و مستلزم آن بود که در یک پروسه تمرین طولانی بازیگرها به مرور نقش را باور کنند، من ترجیح دادم آبرویم را حفظ کنم و در این زمان اندک از خیر کار بگذرم.)
وی همچنین مشکل بازیگر نیز داشته است؛( از ٣ هنرپیشه مرد نمایش، فقط یکی از بازیگران را پیدا کردم. البته با چند بازیگر دیگر نیز صحبت کردم که متاسفانه آنها از قبل قرارداد داشتند تازه به فرض اینکه من بازیگرم را پیدا می‌کردم تا جشنواره فرصتی برای کار نمانده است.)
زنجانپور از جمله کارگردانهایی است که با اطمینان از حق داشتن اجرای عمومی نمایشش صحبت می‌کند. ایرج راد یکی از کارگردانهای دیگر نیز که سپس از سالها قرار بود نمایشنامه مورد علاقه خود” دکتر کنوک” را برای مرحله بازبینی آماده کند چندی پیش به دلیل نداشتن بازیگر کار را رها کرد و به قول خودش آن را تا اجرای عمومی به تعویق انداخت. وی در آذرماه سال ١٣۶۵ این نمایش را در سالن چهارسوی تئاتر شهر به اجرا برده بود.
وی گفت: یکی از بازیگرانم کسالت پیدا کرد و دو نفر از بازیگران دیگر نیز به دلیل تداخل کاری نمی‌توانستند زمانهایشان را با هم هماهنگ کنند بنابراین بهتر دیدم که تمرین را متوقف کنم. این کارگردان حتی برای مدتی خودش را نقش اول نمایش نیز بازی می‌کرد که با کار کنار نیامد.
مریم معترف نیز بر خلاف علایق گذشته‌‌اش و کار بر روی نمایش‌های ایرانی امسال به سراغ متنی از” ژان پل‌سارتر” با نام” گوشه نشینان آلتونا” رفت اما با یک بدشانسی تمرین‌های وی نیز متوقف شد: معترف به دلیل شکستگی پا، ترجیح داد در زمانی راحتر کار را ادامه دهد.
و اما از دیگر انصراف دهندگان ریما رامین‌فر عضو گروه تئاتر امروز را می‌توان نام برد وی علت انصرافش را آمدن : هلن والدمن” کارگردان آلمانی به ایران و شروع تمرین‌های وی ذکر کرد. گویا به این کارگردان نیز قول اجرای عمومی در طی سال داده شده است.
همچنین محمد رحمانیان کارگردان پرکار سالهای اخیر که امسال اجرای سه نمایش « آواز قو، اسم و مرغ دریای چخوف‌ساد» را در لیست برنامه خود دارد برای جشنواره نیز نمایشنامه ” فنز” نوشته خود وی پذیرفته شد. رحمانیان گفت: به دلیل حجم بالای کارهایم و فرصت اندک تا جشنواره از گروه بازبینی خواستم تا بازبینی مرا کمی به تعویق بیاندازند که با این خواسته موافقت نشد بنابراین من هم انصراف دادم » این دومین سالی است که نمایش” فنز” رحمانیان به زمان دیگری موکول شده است.
از میان ٢٠ کارگردان پیشنهاد شده خانه تئاتر، شبنم طلوعی از اولین کسانی بود که بعد از اعلام نتایج به فرانسه رفت. سهراب سلیمی نیز که بسیار از وضعیت جاری و شیوه اجرای جشنواره گلایه‌مند است دلیل کناره‌گیری خود را شتاب‌زدگی، کمبود بازیگران و فرصت اندک عنوان کرد:« این جشنواره جریان تئاتر کشور را نابود می‌کند حالا شاید شما من را مورد مواخذه قرار بدهید که پس چرا تو تا سال گذشته در جشنواره شرکت می‌کردی؛ باید در جواب بگویم چون ناچار بودم فقط با حضور در جشنواره می‌توانیم در حوزه تئاتر کشور فعال بمانیم. اصلا من به همین مسأله بازخوانی متون معترضم. کدام عقل و منطقی قبول می‌کند که ۶۵٠ متن ظرف کمتر از یکماه توسط ۵ نفر خوانده و داوری شود. بیشتر اشخاص وروابط اینجا حاکم است. من هم که از رابطه بازی خوشم نمی‌آید و بالاخره من و دیگر دوستان متن‌مان با اعتراض خانه تئاترپذیرفته شد. »
وی درباره تمرین‌هایش گفت:« من ١۵ روز با گروه تمرین داشتم اما چون احساس می‌کردم آبروی حرفه‌ایم در خطر است، بهتر دیدم که کار را تعطیل کنم. همچنین من قرار بود با بازیگرانی نظیر جوزی و سیامک صفری کار کنم که بعد از اعلام نتایج بازخوانی مسلماَ آنها نمی‌توانستند بیکار بمانند و جذب گروههای دیگر شدند.»
همچنین او درباره اجرای عمومی نمایش‌اش گفت:« به ما چنین وعده‌ای داده شده است اما اینکه تا چه حد درست باشد خبر ندارم به نظرم هیچکدام از این حرفها ضمانت اجرایی ندارد، قول اجرای عمومی من نیز همین طور.»
به هر جهت تا آخرین روز بازبینی هنوز چند روز دیگر فرصت است و معلوم نیست که باز هم گروه دیگری به مجموعه انصرافیها اضافه شود یا با همین ١۶کارگردان مجموعه منصرفان بسته شود.