سفری تاریخی بدون قضاوت
گزارش تمرین نمایش «گنجفه» به کارگردانی نوشین تبریزی
نوشین تبریزی در نمایش «گنجفه»، به دوره تاریخی ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۰ میپردازد. او این روزها در حال تمرین این نمایش برای حضور در بخش تازههای جشنواره تئاتر فجر است.
مهرانگیز قهرمانی: تاریخ معاصر ایران که از مشروطه خواهی و نخستین جرقههای گذار از سنت به مدرنیته آغاز میشود، همواره سوژهها، مضامین، داستانها و ایدههای بسیاری را در اختیار ادبیات نمایشی قرار داده است. بیشتر این ظرفیتها، جذابیتهای زیادی، برای قرار گرفتن در جریان تولید با خود به همراه داشتهاند. از همین روست که توجه به تاریخ، رویکرد تاریخی به مسائل اجتماعی و موضوعاتی از این دست هر بار در قالب یک نمایش به اجرا درآمدهاند.
نوشین تبریزی از جمله کارگردانانی است که به گفته خود به تاریخ معاصر ایران علاقمند است و با توجه بهشناختی که از آن دارد، هربار در آثارش برههای از تاریخ را مدنظر قرار داده است و آن را به تصویر کشیده است. او در تازهترین اثر خود که برای حضور در سیوسومین جشنواره بینالمللی تئاتر فجر آماده میشود، بستری از تاریخ، یعنی میان سالهای ۱۳۱۵ تا شهریور ۱۳۲۰ را مد نظر قرار داده است و همراه با بازیگران نام آشنایاش، مراحل تمرین این نمایش را پشت سر میگذارد. به این بهانه تصمیم میگیرم ساعتی را با او و گروه اجراییاش بگذرانم.
نمایشی بر اساس اسناد تاریخی
اداره تئاتر این روزها به واسطه تمرین گروههای نمایشی روزهای شلوغی را پشت سر میگذارد. زمانیکه با عجله به اداره تئاتر وارد میشوم، با واکنش حراست روبهرو میشوم که مانع از ورودم به محل تمرینات میشود. بعد از مدتی معطلی مقابل در و با هماهنگیهای بسیاری که پشت سر میگذارم، به محل تمرین میروم.
گروه در پلاتو شماره ۲۱ طبقه دوم اداره تئاتر مشغول تمریناند؛ گروهی جوان و پر انرژی که بدون شک هر مخاطبی با دیدن آنها و گفتوگوهایشان، با ماشین زمان وارد سالهای دور ایران میشود؛ سالهایی که شاید تنها کتابها و فیلمها نشانی از آن دوران را در ذهنمان را ثبت کرده باشد.
به جمع گروه نمایش «گنجفه» میپیوندم و به صحبت با آنها میپردازم. نوشین تبریزی با تاکید بر اینکه خلاصهای از داستان را در اختیارم نمیگذارد، میگوید: «بزرگترین مشخصه کارم، استفاده از مستندات تاریخی است که از منابع مختلف بهدست آوردهام. ما در این اثر، اتفاقات سیاسی و اجتماعی میان سالهای ۱۳۱۵ تا شهریور ۱۳۲۰ را روایت میکنیم و در مقابل تماشاگرانمان قرار میدهیم.»
او ادامه میدهد: «من قصه اصلی را نوشتم و بعد تصمیم گرفتم آن را در چه بخشی از تاریخ قرار دهم. ضمن اینکه در نمایش، چند برهه از تاریخ را کار کردم. این دوره به واسطه تاثیرات جنگ جهانی دوم، ایدئولوژیها و تفکراتی که از غرب آمده بود و سیطره دولتیها و خانزادهها بر مردم، زمینه مناسبی برای روایت این اثر به وجود آورد. این اتفاقات تاثیر اجتماعی بسیار پر رنگی بر زندگی آدمهای آن زمان داشته است.»
تبریزی متذکر شد: «من هیچگاه قضاوت نمیکنم. مواردی را مطرح میکنم و میگذارم مخاطبم از آن زاویه دید به آن موضوع بنگرد. حال اوست که تصمیم میگیرد.»
هدایت کشتی جشنواره
این کارگردان تئاتر در باره جشنواره سیوسوم فجر توضیح میدهد: «کمبودهایمان در تئاتر بارزتر است. اردشیر صالحپور از اهالی تئاتر است و کارهای اجرایی بسیاری انجام داده. فکر میکنم کشتی جشنواره تا به اینجا خوب هدایت شده است و امیدوارم پرمخاطب باشد و شاهد اتفاقات خوبی در آن باشیم.»
بعد از صحبتی کوتاه به جمع بازیگران نمایش میپیوندم و از آنها میخواهم درمورد نقشهایشان در این نمایش صحبت کنند.
فریبا خادمی: ملکبانو، شخصیت رمزآلودی است
فریبا خادمی که در این اثر ایفاگر نقش ملک بانوست، میگوید: «این تجربه دومی است که با نوشین تبریزی دارم. من فعالیت جدی در زمینه نویسندگی دارم و دو کتابم به زودی به بازار نشر خواهد آمد. با توجه به این مسئله، قلم نوشین تبریزی را دوست دارم و اندیشهاش را میپسندم. او به مسائلی میپردازد که دغدغه من هم هست. زبان این نویسنده، رونده صحیحی را طی میکند. زبانی که کم کم رو به فراموشی و حذف شدن است.»
او بیان میکند: «ملک بانو، شخصیت رمزآلودی دارد. البته همه این شخصیتها قصهها و تنهاییهای خودشان را دارند.»
افشین سلیمانپور: شخصیت جهانگیر کاراکتری عادی نیست
افشین سلیمانپور، دیگر بازیگر نمایش «گنجفه» عنوان میکند: «نوشین تبریزی یک کارگردان کاربلد است و من شاهد زحمات بسیار او برای اجرای این نمایش بودهام.»
او ادامه میدهد: «سال ۷۶ از فضای تئاتر فاصله گرفتم و بعد از چند سال دوباره بازگشتهام. در این فاصله، فعالیتهای زیادی در سینما و تلویزیون داشتهام. زمانیکه خانم تبریزی، قصه اولیه را برایم تعریف کرد، آن را بدون معطلی پذیرفتم، زیرا معتقدم شخصیت جهانگیر، کاراکتری عادی نیست و هر بازیگری را برای ایفای آن وسوسه میکند.»
لیندا کیانی: همه شخصیتهای نمایش «گنجفه» با یکدیگر تفاوت دارند
لیندا کیانی از جمله بازیگران فعال و کم مصاحبهای است که در گروه نمایش «گنجفه» حضور دارد. او کار در گروهی حرفهای را یکی از دلایل اصلیاش برای حضور در این اثر میداند و توضیح میدهد: «چند کار تئاتر انجام دادهام و فکر میکنم این نمایش یکی از حرفهایترین آنهاست. نقشی که برعهده دارم از ریزه کاریهای بسیاری برخوردار است. همه شخصیتها با یکدیگر فرق دارند و تماشاگر با نمایشنامهای تک بعدی روبهرو نیست. گویی این نمایش توسط یک نویسنده نوشته نشده است. شخصیتی که ایفاگر آن هستم در چند دوره سنی روایت میشود.»
تمرینات کم کم آغاز میشود و نوشین تبریزی آغاز به صبحت در مورد ریزه کارییهایی میکند که بازیگران باید در ایفای نقششان مد نظر قرار دهند؛ او نکاتی را هم به دستیارش یادآور میشود. در این فرصت به سراغ سایر بازیگران میروم.
الهام شعبانی: دبیر جشنواره فجر به قول خود عمل کرد
الهام شعبانی از جمله بازیگران و طراحانی است که همیشه با وجود او، فضای هر نمایشی پر انرژی و شاد است. او که در نمایش «وقتی ما برگردیم دو پای آویزان مانده است» به کارگردانی ابراهیم پشت کوهی دچار عارضه قلبی شده بود، اکنون از سلامت لازم برخوردار است. شعبانی که در این نمایش علاوه بر ایفای نقش گلزار، طراحی لباس را نیز برعهده دارد، یادآور میشود: «لباسها با توجه به دوره زمانی داستان، طراحی شدهاند. یعنی برگرفته از دوره پهلوی اول است.»
او با اظهار خرسندی از افزوده شدن بخش طراحی صحنه به بخش مسابقه جشنواره فجر، خاطرنشان میکند: «از اردشیر صالحپور، دبیر این دوره از جشنواره تشکر ویژه میکنم. او به قول خودش عمل کرد. متاسفانه هیچگاه کار طراحان لباس در جشنواره فجر دیده نمیشد. حضور طراحی لباس در بخش رقابتی، طبیعتاً نگاهی متفاوت را نسبت به این هنر ایجاد میکند. طراحی لباس در تئاتر از جایگاه با اهمیتی برخوردار است، چراکه بخش عمدهای از دیده شدن و درک یک اثر به اسفاده از لباس و گریم در نمایش بازمیگردد.»
او تاکید میکند: «آرشیو لباس مرکز هنرهای نمایشی با کمبودهای بسیاری روبهرو است. میتوان با اختصاص بودجهای مناسب، مجموعهای را توسط طراحان لباس فراهم آورد تا گروهها تا این اندازه در تهیه لباس با مشکل مواجه نشوند.»
محمدرضا مالکی: پرداخت درست یک نقش از طول آن مهمتر است
محمدرضا مالکی از دیگر بازیگرانی است که در این نمایش حضور دارد. او با اشاره به ویژگیهای آثاری که به تاریخ میپردازند، خاطرنشان میکند: «اگر بخواهیم به تاریخ خاصی اشاره کنیم، امکان دارد تماشاچی درگیر نشود، چراکه مخاطبان دوست دارند خودشان کشف کند.»
او با بیان اینکه ایفاگر دو نقش در نمایش «گنجفه» است، توضیح میدهد: «در ابتدا نقش حسامالدین به من پیشنهاد شد. به خاطر اینکه این نقش بسیار بلند بود و من درگیر کارهای زیادی بودم، آن را نپذیرفتم. اما به خانم تبریزی پیشنهاد دادم تا دو نقش دیگری که در نمایش بود را ایفا کنم. با توجه به رئال بودن کار در ابتدا چندان آسان نبود. ایفای این دو نقش برایم به عنوان بازیگر بسیار جذاب و چالش انگیز بود.»
مالکی با تاکید براینکه طول نقش برایش اهمیت ندارد، عنوان میکند: «من به این مسئله باور دارم. این تجربه را در نمایش «مردی برای تمام فصول» هم داشتم. عمق یک نقش و پرداخت درست به آن از اهمیت بیشتری برایم برخوردار است. این در حالی است که بسیاری بر این عقیده نیستند و تنها نقشهای اصلی برایشان جذاب است.»
او در پایان خاطرنشان کرد: «پنج کار برای جشنواره تئاتر فجر به من پیشنهاد شد که تنها کار خانم تبریزی را پذیرفتم؛ زیرا در جشنوارههای ما، کارها قبل از اجرای عمومی تقاضای شرکت میدهند. نمیتوانم ماهها تمرین کنم و بعد هنگام بازبینی احتمال باشد که کار رد شود. بدون شک میتوانم این زمان را به کارهای دیگری اختصاص دهم.»
یعقوب صباحی، افشین سلیمانپور، فریبا خادمی، الهام شعبانی، محمدرضا مالکی، لیندا کیانی، پژمان جمشیدی و محمد حقشناس بازیگران نمایش «گنجفه» نوشته و کار نوشین تبریزیاند.
سیوسومین جشنواره بینالمللی تئاتر فجر از یکم تا 12 بهمن ماه به دبیری اردشیر صالحپور برگزار میشود.