گفت‌وگو با”محمد حیدری”، مدیر کمیته ارزیابی و انتخاب آثار بیست و چهارمین جشنواره بین اللملی تئاتر فجر
برای شفاف شدن ابهامات بگویم که چند تا نمایش خوب هم در میان کارهای شهرستانی وجود داشت اما به لحاظ محتوایی با عقاید و موازین اجتماعی ما هماهنگ نبودند و به همین دلیل از پذیرفتن آن‌ها در جشنواره معذور شدیم. اما صادقانه بگویم که تعداد آن‌ها بسیار کم بوده است.
نیلوفر رستمی:
اشاره:
با محمد حیدری، مدیر کمیته ارزیابی و انتخاب آثار بیست‌وچهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر و مدیر تئاتر استان‌ها گفت‌وگویی پیرامون نحوه انتخاب آثار بخش شهرستان انجام داده‌ایم.
محمد حیدری چند تجربه کارگردانی در عرصه تئاتر هم داشته است که آخرین کار وی چندی پیش به نام”مرگ و دوشیزه جوان” در تالار نو روی صحنه رفت.
روندی که بخش شهرستان جشنواره فجر تا سال گذشته داشت، بدین ترتیب بود که نمایش‌های برگزیده از جشنواره استانی به جشنواره منطقه‌ای می‌رفتند و برگزیده‌های جشنواره‌های منطقه‌ای به جشنواره فجر راه می‌یافتند به نظر این روند منطقی‌تر و حداقل کم شبهه‌تر بود. چرا این روال را تغییر دادید؟
تغییر این روند تقصیر ما نیست. از دوره مدیریت قبل جشنواره منطقه‌ای حذف شد ما فقط براساس فراخوان پارسال، منتخبان جشنواره استانی را که از 30 استان و 70 نمایش تشکیل می‌شدند برای راهیابی به جشنواره فجر توسط 3 هیئت دو نفره مورد ارزیابی قرار دادیم که بین آن‌ها 12 نمایش انتخاب شدند. اما قطعاً ما هم با شما هم عقیده هستیم که وجود جشنواره‌های منطقه‌ای و انتخاب نمایش‌های از طریق این جشنواره‌ها برای حضور در جشنواره فجر بهتر است. در ضمن برای شهرستانی‌ها هم بهتر بود چرا که غیر از حضور در جشنواره استانی، با حضور در جشنواره منطقه‌ای می‌توانستند کار خود را در میان کارهای چندین استان بسنجند. نمی‌دانم به چه منظور این بخش سال گذشته حذف شد! اما نوع زمان بندی و برنامه‌ریزی جشنواره استانی به شکلی بود که ما قطعاً امسال هم نمی‌توانستیم جشنواره منطقه‌ای را برگزار کنیم. طبق برنامه‌ریزی‌های قبلی تا 9 آذر امسال جشنواره استانی ادامه پیدا کرد به همین دلیل بهترین کاری که به نظرمان رسید انتخاب هیئت‌های بازبینی بود تا آن‌ها یک سری نمایش را برای حضور در جشنواره فجر انتخاب کنند اما مطمئن باشید سال آینده دوباره جشنواره منطقه‌ای خواهیم داشت. البته شاید روش برگزاری جشنواره استانی تغییر کند اما جشنواره منطقه‌ای برای این که به امتیازهایش معتقد هستیم همچنان پابرجا خواهد ماند. حتی اگر زمان بیشتری داشتیم ترجیح می‌دادیم که یک گروه تمام کارها را مورد ارزیابی قرار دهند اما به علت وقت اندک سه گروه، دو نفر را انتخاب کردیم تا همه کارها در این فرصت کوتاه دیده شود.
تماشای نمایش‌های 30 استان در این فاصله کوتاه طبیعی است که با خود شتاب‌زدگی و خستگی می‌آورد. آیا این شرایط روی قضاوت بازبین‌ها تاثیر نگذاشته است؟
نه، روی قضاوت تاثیری نگذاشته چون کارها بین سه گروه تقسیم شده بود. در مدت زمان یک ماه هر گروه بازبینی، نمایش‌های 10 استان را می‌دید، ضمن این که نمایش‌ها در سالن تئاتری مرکز استان‌ها اجرا می‌شد یعنی هیئت‌های بازبینی مانند سابق به شهرستان‌ها نمی‌رفتند. هر چند که سخت بود اما با برنامه‌ریزی که از سال پیش طراحی شده بود ما چاره دیگری نداشتیم، تا 2 دی ماه بازبینی تمام شد و پس از آن چیزی 7 تا 10 روز طول کشید تا نتایج بازبینی اعلام شود و بعد از اعلام نتایح اطلاع رسانی 12 گروه شهرستانی باید انجام می‌شد و انجام امور پذیرایی و اقامت گروه‌ها.
شما به عنوان مدیر کمیته انتخاب آثار، امسال به نظرتان چند چهره خلاق از بین هنرمندان شهرستانی به تئاتر کشور معرفی می‌شوند؟
قطعاً یک سری کارگردان‌های خلاق وجود دارند که حتی بعضی از آن‌ها برای اولین بار در جشنواره فجر حضور پیدا می‌کنند. مثلاً من بین چهار نمایشی که معرفی کردم سه نمایش آن‌ها بسیار خوب بود. کارگردان‌هایی از شهرستان فسا، گچساران و تبریز. از امکانات امسال هم این نکته را بگویم که از کارگردان‌ها خواستیم که مثلاً در فرم‌هایشان از اسم سالن‌های نمایشی که برای اجرای جشنواره مد نظر دارند، بنویسند، اما خیلی از آن‌ها حتی از وجود سالن‌های تئاترشهر بی‌خبر بودند. وقتی مثلاً به یکی از کارگردان‌ها گفتیم که نمایش شما اجرایش در سالن سایه مناسب‌تر است، نمی‌دانست سالن سایه کجاست و می‌گفت من نمایشم را برای سالن هنر آماده کردم. بعد از این که آمد و سالن سایه را دید، بسیار از پیشنهاد ما خوشحال شد. این اتفاقی است که در سال‌های پیش نمی‌افتد. نمی‌گوییم که شرایط ایده‌آلی را برای شهرستانی‌ها فراهم کردیم اما در حد بودجه و امکانات‌مان سعی کردیم که تقسیم عادلانه‌ای از لحاظ امکانات بین گروه‌های تهران و شهرستان داشته باشیم. مثلاً می‌خواستیم امسال سنت شکنی کنیم و برای شهرستانی‌ها که اجرا در تالارهای تئاترشهر برایشان حکم یک رویا را دارد، این رویا را ممکن سازیم. امسال 3 نمایش از شهرستان در سالن سایه اجرا دارند. همچنین شهرستانی‌ها هیچ اجرایی در تالار هنر نخواهد داشت.
تقسیم عادلانه این امکانات یکی از دلایلش می‌تواند حجم اندک نمایش‌های بخش شهرستان‌ها باشد، طبیعی است که تا سال گذشته به دلیل حجم زیاد نمایش‌های بخش شهرستان نمی‌توانستید این امکانات محدود را به صورت عادلانه تقسیم کنید.
بله، تا حدودی حرف شما درست است، اما قطعاً ما جشنواره تئاتر فجر را ویترین تئاترمان در جهان می‌دانیم و قطعاً باید نمایش‌های در این مجموعه ارائه شود که قابلیت این ویترین را داشته باشد. حالا این که بگوئیم بچه‌های شهرستان مظلوم هستند، امکانات چندانی ندارد و حضور در جشنواره فجر برایشان اتفاق خوبی می‌تواند، باشد. غلط است و به نظرم توهین به شهرستانی‌ها قلمداد می‌شود. انگار می‌خواهید به یک آدم صدقه بدهید. مطمئناً توانایی بچه‌های شهرستان خیلی بیشتر از آن چه که شما می‌بینید، است. اما حد امکانات، بودجه و توانایی ما هم همین قدر است و جوابگوی بیشتر از این را ندارد. ولی به هر حال به خاطر خاصیت ویترین بودن جشنوار فجر می‌خواستیم بهترین نمایش‌های شهرستان‌ها را داشته باشیم. پارسال یادم است که اولاً نمایش‌های بچه‌های شهرستان خیلی کم تماشاگر داشتند و بعد هم خیلی از تماشاگرها وسط نمایش از سالن بیرون می‌رفتند، مسلماً این توهین به شهرستانی‌ها است و آن‌ها سرخورده می‌شوند. البته این را هم نباید نادیده بگیریم که اکثر تئاتری‌های خلاق فعلی‌مان از نیروهای شهرستانی هستند و تئاتر حرفه‌ای ما مدیون چنین نیروهایی است.
این روزها بسیار شنیده می‌شود که نمایش‌های خوبی در بخش شهرستان بودند که برای ورود به جشنواره فجر پذیرفته نشدند؟
ببینید من این مطلب را رد می‌کنم. بحث کمیت و کیفیت با هم متفاوت است اگر جشنواره‌ای با کمیت زیاد داشته باشیم اما کیفیت پایین باشد، خب حاصل چنین جشنواره‌ای چه خواهد بود؟ شاید از لحاظ کمیت بخش شهرستان جشنواره امسال قابل توجه نباشد اما ما براساس کیفیت نمایش‌ها و توانایی و امکانات جشنواره‌مان این تعداد نمایش را انتخاب کردیم. البته برای شفاف شدن ابهامات بگویم که چند تا نمایش خوب هم در میان کارهای شهرستانی بود که به لحاظ محتوایی با عقاید و موازین اجتماعی ما هماهنگ نبودند و به همین دلیل از پذیرفتن آن‌ها در جشنواره معذور شدیم. اما صادقانه بگویم که تعداد آن‌ها بسیار کم بوده است. ما توقع داریم که هنرمندان شهرستانی خودشان موازین اجتماعی را درک کنند. مگر آن‌ها فقط نمایش را برای یک یا دو اجرا در جشنواره فجر تولید می‌کنند این نمایش‌ها در خود آن شهر و مرکز استان‌ها و شاید جاهای دیگر هم نمایش داده شود. ما توقع داریم که آن‌ها شرایط را در نظر بگیرند تا نه خودشان ناراحت شوند و نه ما شرمنده. این‌ها دیگر توضیح واضحات است.
آیا به نظرتان سال‌های پیش هم نمایش‌های بخش شهرستان ضعیف بود یا این ضعف محدود به امسال می‌شد؟ و شما امسال تشخیص دادید که باید به این وضعیت بغرنج پایان داد؟
در یک نگاه کلی به جشنواره‌های گذشته درمی‌یابید که توجه به کمیت در جشنواره بسیار زیاد بوده، اما امسال اولین سوال این طور مطرح شد که با چه هدفی تعداد زیادی از نمایش‌های شهرستانی در جشنواره شرکت می‌کنند؟ واقعیت این است که همه مشکلات تئاتر شهرستانی را نمی‌توان در جشنواره فجر حل کرد! البته این را هم بگویم که ما از ابتدا بنا بر انتخاب 12 نمایش نگذاشته بودیم بلکه 16، 17 نمایش را در نظر گرفته بودیم. می‌خواستیم تعداد کم با کیفیت بالاتر را انتخاب کنیم یکی از علت‌هایش این بود که می‌خواستیم امکانات محدودمان را به اندازه کافی و خوب بین همه تقسیم کنیم. به این شکل که تمام گروه‌ها در ده روز جشنواره حضور داشته باشند، نمایش‌های بخش‌های مختلف را ببینند و با یک ارزیابی کلی تهران را ترک کنند، این که ما 30 نمایش را انتخاب می‌کردیم و هر گروه پس از اجرای خود به شهرش برمی‌گشت. چه حاصلی داشت! حداقل امسال با فراغ بال گروه‌ها می‌توانند کارهای انتخابی خود را ببینند. امسال حتی گروه‌های که در مراحل قبل پذیرفته نشدند از آن‌ها برای شرکت در جشنواره دعوت کردیم.
یعنی از تمام 70 گروهی که نمایش‌های آن‌ها مورد بازبینی قرار گرفتند، دعوت به عمل آمده است؟
همه گروه‌ها را نمی‌توانستیم، اما چیزی حدود 60، 70 هنرمند شهرستانی را در حوزه کارگردانی، بازیگری، نویسندگی، طراحی صحنه و ... به این جشنواره دعوت کردیم.
این گروه‌ها که برای شرکت در جشنواره دعوت شدند شامل چه کسانی هستند؟
بعضی از هنرمندان خلاق که نتوانستند در جشنواره شرکت کنند را شامل می‌شود به خصوص هنرمندان ساکن در مناطق محروم. این سفرها هم در دو بخش 5 روز تقسیم شده که تعدادی در 5 روز اول جشنواره شرکت می‌کنند و تعدادی دیگر در 5 روز دوم حضور خواهند داشت. همچنین بخشی از اسامی را گروه‌های بازبینی دادند و بخشی دیگر از اسامی را کارشناسان امور استان‌ها که از مراحل اولیه در جریان گزارش کار بودند، معرفی کردند.
منظور از مناطق محروم، چه مناطقی است؟ لطفاً مثال بزنید؟
استانی مانند ایلام یا خراسان جنوبی که در طول سال امکان یک بار دیدن نمایش را هم ندارند. در ضمن از امسال ما سهیه‌بندی استان‌ها را برداشتیم. بدین ترتیب که تا سال گذشته روال به این شکل بود که از هر استان باید یک نمایش در جشنواره شرکت می‌کرد. اما امسال فقط به بعد کیفی توجه داشتیم بنابراین از بعضی استان‌ها هیچ نمایشی نداریم و از بعضی دیگر دو، سه نمایش. قطعاً برای سال آینده برنامه بهتری برای جشنواره استانی، منطقه‌ای و حضورشان در جشنواره خواهیم داشت و از سال آینده جشنواره‌های منطقه‌ای آن قدر باشکوه برگزار می‌شود که هر کدام تبدیل به یک جشنواره فجر کوچک می‌شود.