اگر تهران برج میلاد دارد، بجنورد بلک باکس شمس دارد

ابراهیم گله‌دارزاده

      استان خراسان شمالی، به مرکزیت شهر بجنورد، با مصوبه دولت در سال ۱۳۸۳ و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، ایجاد شد. مساحت این استان ۲۸۴۳۴ کیلومتر مربع است که از این نظر پانزدهمین استان ایران و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال هزار و سیصد و هشتاد و پنج ۸۱۱۵۷۲  نفر است.

      استان خراسان شمالی از ۸ شهرستان بجنورد (مرکز استان)، شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، راز وجرگلان، جاجرم، فاروج و گرمه تشکیل شده است. این استان از نظر موقعیت جغرافیایی، از شمال با کشور ترکمنستان، از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با استان گلستان هم‌مرز است. آثار کشف شده در این استان نشان از قدمت تاریخی کهن آن دارد. محوطه باستانی معروف به پهلوان و تپه حیدران جاجرم، قدمتی بیش از ۱۲ هزار سال دارند. قدیمی‌ترین اثر باستانی پابرجای قبل از اسلام (بنای سنگی اسپاخو) در غرب شهرستان مانه و سملقان در فاصله ۵ کیلومتری شمال شاهراه آسیایی در روستای اسپاخو قرار دارد.

دهمین جشنواره تئاتر استان خراسان شمالی از روز سه شنبه هفتم مهرماه تا روز نهم مهرماه در بجنورد برگزار شد. چند روزی می‌شد که می‌دانستم به اتفاق محمودرضا رحیمی و آرش دادگر، اعضای هیات داوران جشنواره دهم خراسان شمالی هستیم. دوشنبه ششم مهرماه هر سه نفر از مهرآباد به مشهد رفتیم و فاصله سه ساعته‌ی مشهد تا بجنورد را با ماشین طی کردیم تا نیمه شب به بحنورد رسیدیم. از فردای آن روز ساعت ده صبح باید روزی چهار نمایش را می‌دیدیم. ساعت 10 صبح و 12 ظهر و عصرها ساعت 18:30، و 20. هر دو نمایش در مجموعه تئاتر شهر بجنورد اجرا می‌شدند؛ یکی در سالن گلشن و دیگری در سالن بلک باکس شمس. کمبود اعتبارات ادارات کل ارشاد، جدول فشرده‌ی جشنواره را طرح ریخته بود وگرنه بهتر آن بود نمایش‌ها در زمانی مناسب اجرا شوند. میزان استقبال مخاطبان از نمایش‌هایی که عصر اجرا می‌شدند چندین برابر بود.

      نخستین نمایشی که در جشنواره اجرا شد، نمایش «پیچ تند» نوشته‌ی آرش عباسی بود. غلامرضا یوسفی «پیچ تند» را از شیروان به جشنواره آورده بود. ساعت 10 صبح وارد مجموعه تئاتر شهر بجنورد شدیم، هنرمندان بجنورد نام «پلاتو شمس» را برای بزرگ‌ترین سالن بلک باکس کشور انتخاب کرده‌اند. فضای پیرامونی این پلاتویِ اجرا ساده و با سلیقه ساخته شده  است و در مجموع فضایی بسیار مناسب را برای ملاقات مخاطبان با نمایش‌ها فرآهم آورده است. همراه با محمودرضا رحیمی و آرش دادگر وارد این سالن شدیم. شگفت زده بودم و نمی‌توانستم خوشحالی خودم را از دیدن چنین سالنی پنهان کنم. از این گوشه تا آن گوشه نگاه‌ام می‌چرخید، تا وقتی نور به سالن می‌تابید و می‌شد سالن را بررسی کرد، چشم دوختم تا این‌که سالن کم کم تاریک شد و آیین تئاتر شروع شد. پلاتویی بزرگ با ابعادی بیست در بیست یا به عبارتی مساحتی چهارصد متری با سقفی بلند.

      امروز یکی از مزیت‌های رقابتی خراسان شمالی نسبت به دیگر استان‌های کشور (حتی تهران) داشتن چنین سالن بلک باکسی است. اگر بلندترین برج ایران در تهران است بزرگ‌ترین سالن بلک باکس ایران هم در بجنورد است. می‌دانیم مشخص شدن نتایج یک فعالیت فرهنگی، چه کالبدی و چه محتوایی، به شکیبایی نیازمند است اما اگر در چند دهه آینده مردم استان خراسان شمالی را بردبارترین ایرانی‌ها در مقابل انتقاد یافتید، اگر نزاع‌های خیابانی و خشونت‌های گاه و بی‌گاه در این استان به حداقل ممکن رسید و... بدانید که وجود این سالن مدرن و به‌روز، کار خود را کرده است. بیش‌ترین سرانه‌ی بهره‌مندی مردم از سالن‌های مدرن در سراسر ایران بی‌شک متعلق به مردم بجنورد و استان خراسان شمالی است. البته می‌دانم و می‌دانید که سالن به خودی خود نمی‌تواند کاری از پیش ببرد و در حقیقت نمایش‌هایی که در این سالن اجرا می‌شوند همه‌ی آن‌چه نوشته شد را احتمالا رقم خواهند زد، اما هشت نمایشی که در جشنواره تئاتر خراسان شمالی به اجرا درآمد و تعداد فارغ‌التحصیل‌های نمایش در این استان نوید آینده‌ای روشن را می‌دهد.

       پیش از جشنواره، 20 نمایش به مرحله‌ی انتخاب رسیده بودند که از آن میان هشت نمایش به جشنواره راه یافتند. از شهرستان جاجرم نمایش «ارتفاعات» به کارگردانی مهدی فخرانی، از شیروان نمایش «پیچ تند»، از بجنورد نمایش‌های «عزازیل» به کارگردانی محمد شاکری، «برنده» به کارگردانی امین نوروزیان و «یک قبیله تنهایی» به کارگردانی امین فرحی، از اسفراین نمایش «آوازی نرم برای جهان» و از گرمه نمایش «کیف قاپ» به جشنواره آمده بودند. باورش کمی سخت است که شهرستان گرمه تنها پانزده هزار نفر جمعیت دارد و این گواهی است از علاقه و گرایش فرهنگی مردم این استان. از آغاز به خوبی مشخص بود که گروه‌ها سخت کوشیده بودند. دو روز پیاپی نمایش‌ها را دیدیم، نمایش‌هایی خوب که گاهی شگفت‌زده‌مان می‌کردند.

      اختتامیه ساعت 18:30 روز پنج‌شنبه نهم مهرماه برگزار شد و نمایش‌های «عزازیل» به کارگردانی محمد شاکری و «یک قبیله تنهایی» به کارگردانی امین فرحی، برای شرکت در مرحله انتخاب آثار به دبیرخانه‌ی بیست‌و‌چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر معرفی شدند. پیشنهاد می‌کنم اگر نام نمایشی از بجنورد را در جدول فجر دیدید حتما به تماشایش بنشینید تا گواه مدعای ما باشد.

      اما ذکر این نکته را خالی از لطف نمی‌دانم که اقوام ساکن در استان خراسان شمالی، شامل فارسی‌زبانان، تات‎زبانان، کردهای کرمانج و ترک‌ها هستند. زبان‌های رایج نیز فارسی، کردی کرمانجی و ترکی خراسانی است. اما فقط یک نمایش به زبان‌های بومی نوشته و اجرا شده بود و این از نقاط قابل تامل جشنواره است. امید که در ادوار آتی به زبان‌های بومی و موضوعات اقلیمی توجه بیشتری شود.

      در پایان باید از مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تشکر کنم و به‌خصوص از حسن عابدی، معاون هنری خراسان شمالی، یاد کنم که او را پیش‌تر به عنوان نویسنده، کارگردان و بازیگر و مدتی به عنوان رییس انجمن نمایش استان می‌شناختیم و حضورش در سمت جدید منشأ ثمرات فرهنگی قابل توجهی در استان شده است که پلاتوی شمس یکی از آن‌هاست.