لزوم اجرای مستمر نمایش‌های خیابانی

مریم آموسا

     تئاتر خیابانی سال‌هاست که از بخش‌های اصلی جشنواره تئاتر فجر به شمار می‌رود و با توجه به ویژگی‌ای که این گونه نمایشی دارد در ایام جشنواره تئاتر فجر شور و حال خاصی به جشنواره می‌دهد.

     به گزارش سایت ایران تئاتر، هر سال محوطه تئاتر شهر میزبان نمایش‌های خیابانی بود اما امسال از محل اجراهای خیابانی تمرکززدایی شد و برج میلاد و محوطه خانه هنرمندان نیز میزبان اجراهای خیابانی شدند. هر چند که پیش‌تر قرار بود تعدادی از نمایش‌ها در محوطه بیرونی ایستگاه میدان راه‌آهن نیز اجرا شوند که امکان‌اش فراهم نشد.

     در ایام جشنواره تئاتر فجر نه تنها مخاطبان جدی تئاتر به تماشای تئاترهای خیابانی می‌ایستند، بلکه مردم عادی نیز با حضور در محل اجراها شور و حال خاصی به جشنواره می‌بخشند. نمایش‌های خیابانی با توجه به قابلیتی که در جذب مخاطب دارند می‌توانند نقش مهمی در تربیت مخاطب جدی تئاتر داشته باشند؛ مخاطبانی که تا دیروز بیرون از سالن‌ها اجراها را دنبال می‌کردند با خرید بلیت به تماشای نمایش‌های صحنه‌ای هم می‌نشینند.

     سامان خلیلیان، مدیر بخش تئاتر خیابانی جشنواره تئاتر فجر، با اشاره به بخش خیابانی جشنواره تئاتر فجر گفت: امسال با توجه به رویکرد اداره کل هنرهای نمایشی و کمبودی که طی چند سال گذشته در زمینه تئا‌تر خیابانی احساس می‌شد، تلاش کردیم تا روند متفاوتی در بخش خیابانی شکل بگیرد.

     به گفته او برخلاف دوره‌های پیش که بیش‌تر نمایش‌های خیابانی دیالوگ‌محور بودند، در داوری امسال تلاش شده آثاری که دیالوگ در آن‌ها سهم کم‌تری دارند انتخاب شوند، آثاری که تصویر در آن‌ها در اولویت است.

 

رقابت هشت نمایش در بخش مسابقه خیابانی

     در بخش مسابقه خیابانی از میان ۳۲ اثر، با تصمیم هیأت انتخاب متشکل از اصغر همت، حسن معجونی و حمید پورآذری، هشت اثر به مرحله نهایی راه یافتند که در ایام جشنواره این نمایش‌ها توسط امیر دژاکام، حسین مسافرآستانه و جواد عزتی داوری شدند. داوری این بخش در روزهای هفتم، هشتم و نهم بهمن انجام شد.

     ۱۴ نمایش در بخش بین‌الملل که چهار نمایش آن‌ها آیینی است و دو اثر در بخش بین‌الملل از کشورهای  لهستان و مجارستان اجرا شدند. همچنین در بخش خیابانی دو نمایش «پیکر زن همچون میدان نبرد در جنگ بوسنی» کاری از پانته‌آ میرفصیحی در باغ موزه قصر و «سال ثانیه» کار حمید پورآذری در زمین تنیس کاخ سعدآباد اجرا شدند.

     خلیلیان با اشاره به استقبال از بخش خیابانی نسبت به دوره‌های پیش گفت:  قصد داریم در دبیرخانه تئاتر خیابانی در طول سال برنامه‌های متنوع و متعددی داشته باشیم، از این رو از اسفندماه شنبه‌های تئاتر را در محوطه تئاتر شهر برگزار خواهیم کرد و هر هفته میزبان یک نمایش خیابانی خواهیم بود.

مبانی بصری نمایش‌های خیابانی افزایش پیدا کرده است

     ابراهیم گله‌دارزاده هم با اشاره به اهمیت تئاتر خیابانی گفت: تئاتر خیابانی در طول سال‌های اخیر با رشد روبه‌رو بوده است و مبانی بصری نمایش‌ها نسبت به دوره‌های گذشته بیش‌تر شده که این موضوع را باید به فال نیک بگیریم. نمایش‌های این دوره، از پرگویی‌های مرسوم تئاتر خیابانی فاصله گرفته‌اند و جنبه‌های زیبایی‌شناسی آن‌ها افزایش پیدا کرده است.

     به گفته این کارشناس تئاتر، با افزایش تعداد نمایش‌های خیابانی، زمینه‌ای فراهم می‌شود که سواد دراماتیک و زیبایی‌شناسی مردم افزایش پیدا کند.

     او ادامه داد: بخش خیابانی سی‌و‌چهارمین جشنواره تئاتر فجر نسبت به دوره‌های پیش با رشد و تغییر روبه‌رو شده است و از این نظر باید به مدیر بخش خیابانی و همکارانش خسته نباشید گفت.

 

تئاتر خیابانی نباید موسمی باشد

     رضا معطریان با بیان این‌که تئاتر در سبد فرهنگی مردم ما جایی ندارد، گفت: تئاتر خیابانی می‌تواند زمینه‌ای را برای مواجهه اولیه افراد جامعه با تئاتر فراهم کند. هر بار که از جشن و جشنواره سخن به میان می‌آید ما باید چنین فضایی را به وجود آوریم. در ایران تئاتر خیابانی چنین قابلیتی را دارد و می‌تواند چنین فضایی را در ایام جشنواره تئاتر فجر به وجود آورد.

     او با بیان این که تئاتر خیابانی باید مبتنی بر تصویر باشد، افزود: مثلاً نمایش «سربازها» که از مجارستان اجرا شد یک خط هم دیالوگ نداشت و بازیگران تلاش می‌کردند که برای مخاطبان تصویر به وجود بیاورند.

     او افزود: به نظر من کسی که می‌خواهد تمرکزش را روی تئاتر خیابانی بگذارد باید کارش را جدی‌تر بگیرد، چون با مخاطبی روبه‌رو است که برخورد جدی‌تری با تئاتر دارد. تئاتر خیابانی در تمام دنیا جدی است و هنرمندانی که به چالش اعتقاد دارند در این حوزه فعالیت می‌کنند تا جامعه‌شان را به چالش بکشند و با اعتماد به نفس خاصی روی صحنه حاضر می‌شوند چون هر لحظه باید پیش‌بینی اتفاقات خاص را بکنند. در تئاتر صحنه‌ای همه چیزی کنترل شده است اما در تئاتر خیابانی عوامل متعددی وجود دارند که می‌توانند حتی مسیر یک اجرا را عوض کند. کارگردان و بازیگران تئاتر خیابانی باید از چنان توانی برخوردار باشند که تمام مسائل را پیش‌بینی کنند.

     به گفته معطریان، تئاتر خیابانی نباید محدود به مقطع زمانی و مکانی خاصی باشد و نباید آن را موسمی کنیم، بلکه باید در طول سال هر روز تئاتر خیابانی داشته باشیم.

 

 اجرای نمایش‌های شادی‌آور در ایام جشنواره

     سارا تجویدی، یکی از تماشاگرانی که در ایام جشنواره اجراهای خیابانی را دنبال می‌کند، گفت: سال‌هاست که من از مخاطبان جدی نمایش‌های خیابانی هستم و ایام جشنواره تئاتر فجر فرصت مغتنمی است که برگزیده‌های نمایش‌های کشور را ببینیم.

     او افزود: اگر اطلاع‌رسانی دقیقی در خصوص زمان اجرای نمایش‌های خیابانی در طول سال داشته باشیم بی‌شک مخاطبان بیش‌تری می‌توانند از نمایش‌های خیابانی دیدن کنند. به نظرم با استقبالی که از نمایش‌های خیابانی می‌شود بهتر است که در نمایش‌های خیابانی به موضوعات کمیک و شادی‌آوری بپردازیم تا در ایام جشنواره تئاتر فجر حال و هوای مردم تغییر کند و از روزمرگی‌ها فاصله بگیرند.

 

     رضا جوادی یکی دیگر از مخاطبان تئاتر خیابانی گفت: من از دوران سربازی که در محدوده میدان انقلاب و خیابان ولیعصر نگهبانی می‌دادم، هر بار که فرصتی فراهم می‌شد به محوطه تئاتر شهر می‌آمدم و اگر نمایش خیابانی در حال اجرا بود به تماشای آن می‌ایستادم. همین موضوع موجب شد که در مدت دو سال خدمتم، تبدیل به یکی از مخاطبان جدی نمایش‌های خیابانی شوم.

     او افزود: در حال حاضر به خاطر مشغله‌هایی که دارم و بی‌اطلاعی از زمان نمایش‌های خیابانی کمتر امکان تماشای این نمایش‌ها برایم فراهم می‌شود، ولی در ایام جشنواره تئاتر فجر سعی می‌کنم که به تماشای تئاترهای خیابانی بیایم. در طول این سال‌ها چندین بار به تماشای نمایش‌های صحنه‌ای رفته‌ام اما بیش‌تر دوست دارم خودم را مخاطب نمایش‌های خیابانی بدانم چون ارتباط برقرار کردن با این گونه نمایشی  برایم راحت‌تر است.

کیفیت بخش خیابانی جشنواره نسبت به دوره‌های گذشته بهتر است

     بهنام کاوه، کارگردان نمایش خیابانی «موضوع انشا: تابستان جنگ کجا بوده‌اید؟» گفت: من در عرصه تئاتر تمرکزم را تنها بر اجراهای خیابانی گذاشته‌ام و امسال برای نخستین بار است که نمایشم به جشنواره راه پیدا کرده است، اما در سال‌های گذشته نیز همواره برای تماشای نمایش‌های شرکت‌کننده در بخش خیابانی جشنواره تئاتر فجر می‌آمدم.

     او درباره دلایل علاقه‌مندی‌اش به بخش خیابانی گفت: به نظر من تئاتر خیابانی تریبون آزادی است که به راحتی می‌توانیم با مردم ارتباط برقرار کنیم. این برای سومین بار است که روی موضوعات مرتبط با دفاع مقدس کار می‌کنم، اما معتقدم در تئاتر خیابانی باید بیش‌تر روی موضوعات اجتماعی روز کار کرد تا از این طریق با مردم ارتباط بی‌واسطه برقرار و فضایی برای فکر کردن به موضوعات روز فراهم شود. با توجه به این‌که در دوره‌های پیش نیز مخاطب جشنواره تئاتر فجر بوده‌ام به نظرم کیفیت آثاری که در جشنواره چه در بخش صحنه‌ای و چه در بخش خیابانی اجرا شده‌اند بسیار بالا است.

 

     آرزو توانا یکی از مخاطبان تئاتر خیابانی گفت: من هر جا که تئاتری روی صحنه برود، علاقه‌مندم که به تماشای آن بروم. در ایام جشنواره تئاتر فجر تنها توانستم یک نمایش صحنه‌ای ببینم، اما بخش خیابانی فرصت مغتنمی است که به تماشای اجراهای خیابانی بروم.

     او افزود: من به هنر علاقه‌مندم و از این رو برایم فرق نمی‌کند که در سالن، نمایش ببینم یا این که زیر برف و باران بایستم و تماشا کنم. چند اجرایی که در روزهای دوم و سوم جشنواره دیده‌ام از کیفیت خوبی برخوردار بودند و حضور مخاطبان در فضای مجموعه تئاتر شهر شور و حال ایجاد کرده بود.

 

ارتباط مخاطب و بازیگر در تئاتر خیابانی تنگاتنگ است

     حسام خلیل‌نژاد، یکی از بازیگران نمایش‌های شرکت‌کننده در بخش تئاتر خیابانی جشنواره تئاتر فجر گفت: من هشت سال است که در جشنواره تئاتر فجر شرکت می‌کنم ولی برای نخستین بار است که نمایش‌مان به بخش مسابقه راه پیدا کرده. البته پیش از این چندین دوره نیز در جشنواره تئاتر خیابانی مریوان شرکت کرده‌ام.

     او افزود: برخی معتقدند تئاتر خیابانی با تئاتر صحنه‌ای تفاوت‌های بسیاری دارد، اما من چنین باوری ندارم و معتقدم که  تئاتر خیابانی ارتباط تنگاتنگی با مخاطب برقرار می‌کند و مخاطب می‌تواند مسیر یک اجرا را تغییر دهد، بنابراین بازیگر باید از چنان توانایی برخوردار باشد که اجازه ندهد نمایش از مسیر اصلی‌اش خارج شود.

     او ادامه داد: به عنوان مخاطب جدی، نمایش‌هایی که در بخش خیابانی این دوره دیده‌ام را دوست داشتم و احساس می‌کنم نمایش‌های این دوره بسیار قوی‌تر از دوره‌های پیش هستند و حساب شده گزینش شده‌اند. برخی تئاتر خیابانی را در مقایسه با تئاتر صحنه‌ای جدی نمی‌گیرند و باید فرهنگ‌سازی در این زمینه صورت گیرد. مثلاً در شهر مریوان به واسطه برگزاری جشنواره تئاتر خیابانی همه مردم با این گونه نمایشی ارتباط گرفتند و مخاطبان خوبی نیز برای تماشای نمایش‌های خیابانی تربیت شده‌اند. باید شاهد رخ دادن این اتفاق در تهران نیز باشیم.

 

تئاتر خیابانی شناسنامه من است

     سعید خیراللهی، کارگردان تئاتر خیابانی گفت: در حال حاضر ما در کشور با مسائل اقتصادی مواجه هستیم و این موضوع روی بخش‌های مختلف فرهنگی و هنری تأثیر گذاشته است. در حال حاضر برخی از آسیب‌های اجتماعی در کشور به شدت خودشان را نشان می‌دهند و تئاتر خیابانی قابلیت این را دارد که این موضوعات را در قالب هنری مطرح کند.

      او افزود: برای من جای خوشحالی دارد که به واسطه اجراهای متعددی که در محوطه تئاتر شهر داشته‌ام مخاطبانی که نمایش‌های من را دیده‌اند، وقتی در خیابان یا مترو من را می‌ببینند برای سلام و احوال‌پرسی جلو می‌آیند و پیگیر اجراهای بعدی نمایش‌هایم می‌شوند.

     او گفت: متاسفانه تئاتر صحنه‌ای در ایران درگیر تکنیک‌های متعددی شده و این تکنیک‌ها موجب شده که معنا در این نمایش‌ها گم شود. اما جای خوشحالی دارد که نمایش‌های خیابانی هنوز درگیر چنین داستان‌هایی نشده‌اند و به صورت تخصصی تمرکزشان را روی اجراهای خیابانی گذاشته‌اند و مخاطب هم با کارهای آن‌ها ارتباط خوبی برقرار کرده است.

تئاتر خیابانی از بهترین شکل‌های نمایشی است

     علی‌اصغر اسماعیلی، بازیگر تئاتر گفت: این گونه نمایشی قابلیت این را دارد که در آن موضوعات روز مطرح شود. مردم برای تماشای نمایش‌های خیابانی  مجبور نیستند بلیت تهیه کنند و همواره به مخاطبان پیشنهاد می‌کنم نمایش‌های بخش خیابانی را ببینند، چون نمایش‌هایی که در این جشنواره اجرا می‌شوند نمایندگان واقعی تئاتر خیابانی کشور هستند.

 

     رضا علوی، دانشجوی ترم سوم بازیگری و یکی دیگر از مخاطبان نمایش‌های خیابانی گفت: در تئاتر صحنه‌ای مخاطب از یک زاویه می‌تواند نمایش را دنبال کند اما در اجرای خیابانی مخاطبان از چندین زوایه می‌توانند یک نمایش را ببینند. از این نظر برای من نمایش خیابانی از جذابیت ویژه‌ای برخوردار است. در طول برگزاری جشنواره شش اجرا را دیده‌ام و فکر می‌کنم نمایش‌های این دوره نسبت به دوره‌های پیش از نظر کیفی بهتر شده‌اند.

 

     مرجان پورغلام‌حسین، یکی از کارگردانان تئاتر عروسکی هم که از مخاطبان نمایش‌های خیابانی است، گفت: شکل تئاتر خیابانی یکی از بهترین شکل‌های تئاتر دنیا است و برای کسانی که در حوزه تئاتر کار می‌کنند دیدن نمایش‌های خیابانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این گونه نمایشی ارتباط میان مخاطب و عوامل نمایش بدون واسطه است و همین امر موجب تأثیر دو سویه روی عوامل اجرا و مخاطب می‌شود. از این رو یک نمایش اگر با ذائقه مخاطب هم‌سو باشد می‌تواند او را با خود تا پایان اجرا همراه کند. از این نظر تئاتر خیابانی جزو سخت‌ترین شیوه‌های اجرا است و چون طراحی صحنه هم ندارد باید بتواند آن‌قدر قوی باشد که مخاطب را با خود همراه کند.

 

     نظرات مطرح شده، از اهمیت این گونه نمایشی برای هنرمندان و استقبال مخاطبان حکایت می‌کند و این‌که جشنواره تئاتر فجر در معرفی و ترویج تئاتر خیابانی تا چه حد تأثیرگذار بوده است. قطعاً اجرای نمایش‌های خیابانی در طول سال، همان‌گونه که مسئول دفتر تئاتر خیابانی اداره کل هنرهای نمایشی نوید داده، می‌تواند منجر به پیشرفت این هنر و نیز تربیت مخاطبان جدی برای هنر تئاتر شود.