بازی بی‌تفاوتی انسان‌ها در صحنه نمایش

به گزارش ایران تئاتر، فتحعلی‌بیگی مدت پنج سال از صحنه دور بود ولی به عنوان استاد دانشگاه و دبیر جشنواره آیینی و سنتی حضور پر رنگ او در عرصه نمایش نمایان بود. چند نمایشنامه او نیز توسط هنرمندان تهران و شهرستان در این ایام به صحنه رفت.

دوری این پیشکسوت هنر آیینی و سنتی از صحنه بهانه‌ای بود تا در فرصتی چند روز قبل از اجرای نمایش با این گروه نمایشی همراه شوم.

قبل از آغاز تمرین از فتحعلی‌بیگی درباره دور بودن از صحنه نمایش به مدت پنج سال پرسیدم و گفت: نبودن شرایط مناسب برای کار مرا مدتی از صحنه دور کرد. خوشبختانه شرایط به نحوی فراهم شده که بتوانم نمایش «انسانم آرزوست» را به صحنه بیاورم و مدت دو ماه است که تمرینات نمایش آغاز شده است.

وی با بیان این که اگر فرصت کار کردن فراهم بود سه یا چهار تجربه دیگر از خودم به یادگار می‌گذاشتم، افزود: دست‌اندرکاران نمایش‌های آیینی و سنتی انگشت شماراند. هر تجربه‌ای در جایگاه خودش در تاریخ این نوع نمایش اهمیت زیادی دارد. تجربه‌های که جلوه‌های نوینی از این نوع نمایش را به معرض تماشا می‌گذارد به اصول کهن وفادار است و در ضمن ویژگی مهم آموزشی دارد. امیدوارم تا دیر نشده مسوولین فرهنگی شرایطی را محیا کنند تا مرکزی برای اشاعه و حفظ نمایش‌های آیینی و سنتی داشته باشیم. 

از او پرسیدم حتما برای علاقه‌مندان آثار شما جذاب است که بدانند مضمون نمایشنامه چیست؟ و پاسخ داد: موضوع این نمایش بی تفاوتی انسان‌ها است و آن را معظل بزرگی در جامعه امروز می‌بینم. چرا ما انسان‌ها نسبت به هم بی تفاوت شده‌ایم؟ و «به من چه» گفتن برایمان عادی شده است. این ویژگی منفی را با مفهوم عدالت در نظر گرفتم و قصه «انسانم آرزوست» نوشته شد.

دیدن نمایشی که دو مفهوم عدالت و بی‌تفاوتی را در قالب نمایش آیینی و سنتی به اجرا می‌گذارد برای هر مخاطبی جذابیت دارد. از فتحعلی‌بیگی درباره ظرفیت نمایش آیینی  و سنتی برای مطرح کردن موضوعات مختلف پرسیدم و توضیح داد: هرگونه نمایشی می‌تواند متناسب با ساختار موضوعات و مضامینی را در نظر بگیرد و به معرض تماشا بگذارد. نمایش تخت حوضی و سیاه بازی نیز در طول تاریخ، قصه، مضامین جدید و مظاهر زندگی را پذیرفته و جلو آمده است و ظرفیت لازم را برای مطرح کردن موضوعات اجتماعی حال حاضر را دارد. نمایشی که نسبت به جامعه و فرهنگ متعهد باشد تلاش می‌کند زنگ‌های خطر را به صدا دربیاورد. در این نمایش زنگ خطری که به صدا درمی‌آورم مقوله «بی تفاوتی» است. 

در ادامه همراه با گروه نمایش به سالن اجرا وارد می‌شوم. دکور از چند باب مغازه چون حاج اسعد صحاف باشی و حاج محمدباقر قزوینی تشکیل شده است.

بازیگران مشغول تمرین می‌شوند و در پرده اول چند مبارک به صحنه می‌‍‌‌آیند با حرکت همزمان با اجرای موسیقی زنده می‌خوانند: «توی هفت آسمون حتی نداره یک ستاره آی به من چه/غریب و بی‌کس و آواره دنبال کاره آی به من چه»

(به من چه) ترجیع بندی است که در نمایش «انسانم آرزوست» تکرار می‌شود و در بخش‌های مختف نمایش نیز به کار می‌رود.

قصه نمایش در بستری اجتماعی رخ می‌دهد و تلخ است ولی به کمک شخصیت سیاه قالب طنز و فکاهی به خود گرفته است. 

در «انسانم آرزوست» می‌بینیم که ارباب مهرک پولی به او می‌دهد تا به مسجدی بدهد و به مناسبت جشن نیمه شعبان شیرین و شربت تهیه شود. مهرک در طول مسیر با اتفاقاتی روبرو می‌شود و پول را هزینه افراد گرفتار می‌کند.

شیوه اجرایی نمایش تخت حوضی است ولی روی صحنه تخت حوض به شیوه قدیم اجرا نمی‌شود و پیش‌بینی‌هایی با طراحی صحنه برای این کار در نظر گرفته شده است.

گروه بازیگران نمایش از پیشکسوتان و جوان‌ها تشکیل شده است. بازیگرانی چون داوود داداشی، غلام بابوته و زری اماد که در آثار قبلی فتحعلی‌بیگی حضور داشتند تا بازیگران جوانی که برای نخستین بار با این هنرمند کار می‌کنند.

در زمان استراحت گروه، با داوود داداشی که نقش سیاه (مهرک) را به عهده دارد گفت‌وگویی داشتم و گفت: سی است که در این حرفه فعالیت دارم. تئاتر تخت حوضی را از سال 63 در کنار فتحعلی‌بیگی و سعدی افشار آغاز کردم. استاد فتحعلی‌بیگی همیشه گوشزد می‌کرد ریزه‌کاری‌ها و تکنیک کار سعدی را مدنظر داشته باشم و به آن توجه کنم. طنز در خونم بود و این ظرافت‌ها را یاد گرفتم.

وی از 8 سالگی تعزیه خوان بوده و نقش حضرت مسلم، حضرت قاسم و حضرت سکینه را خوانده است. استاد فتحعلی‌بیگی او را کشف می‌کند. دوره آموزشی اولیه این هنر را در تالار محراب می‌گذراند. داداشی 30 سال است که سیاه می‌شود تا مردم را بخنداند و تا عمر دارد می‌خواهد به این کار ادامه دهد.

زری اماد نیز نقش فریبا را در نمایش «انسانم آرزوست» بازی می‌کند. وی با ابراز خرسندی از حضور دوباره فتحعلی‌بیگی بر صحنه توضیح داد: وقتی به کار دعوت شدم نپرسیدم نمایش چی هست فقط گفتم من هستم. دوست داشتم پس از سال‌ها دوری استاد از صحنه، در کار او حضور داشه باشم. به جرات می‌گویم در حوزه نمایش‌ آیینی و سنتی فتحعلی‌بیگی تک است و همتا ندارد. کم دیدم نمایش‌هایی که تمام جذابیت‌های قصه‌های ایرانی و تخت حوضی را واضح در صحنه نشان دهند. خوشحالم در کار حضور دارم و امیدوارم مخاطب نیز از نمایش بهره ببرد.

اماد در نمایش‌های «زن پارسا»، «خاتون پرده نشین» و «این غرفه از بهشت» با فتحعلی‌بیگی همکاری داشته است.

غلام بابوته بازیگری است که در نمایش در دو نقش مددکار بیمارستان و مامور شهرداری حضود دارد. از او درباره این تجربه پرسیم و گفت: هر نقشی ویژگی و زیبایی خودش را دارد و تجربه‌ای است که در گروه بدست می‌آید.

بابوته سال‌ها است با گروه «تماشا» همکاری دارد و در کارهای فتعحلی‌بیگی بازی داشته است.

وی نمایش آیینی و سنتی را ژانر سختی دانست که ویژگی بارز آن پرداختن به معظلات اجتماعی است و ادامه داد: یکی از ویژگی‌های بارز نمایش «انسانم آرزوست» این است که با صراحت و تندی مسایل را مطرح می‌کند. در این نمایش نیز به بی اعتماد بودن مردم و بی تفاوتی تاکید می‌شود. نمایش نشان می‌دهد آدم‌ها به یکدیگر احتیاج دارند ولی به راحتی از کنار هم می‌گذرند.

طراحی صحنه و لباس نمایش به عهده محمدحسین ناصربخت است. وی از سال 68 تاکنون با فتحعلی‌بیگی همکاری دارد و با هم موسس گروه «تماشا» هستند که عمده فعالیت آن‌ها در حوزه نمایش آیینی و سنتی است. ناصربخت به عنوان طراح صحنه و لباس، دستیار، نویسنده و بازیگر در آثار فتحعلی‌بیگی حضور داشته است.

ناصربخت طراحی صحنه و لباس نمایش را با الهام از فضای نمایش‌های آیینی، سنتی، ایرانی، خیمه شب بازی و تخت حوضی طراح کرده است. وی از تزییناتی که در جشن‌ها به کار می‌رود نیز در طراحی بهره برده است. نقش‌مایه‌های سنتی و اسلیمی نیز در صحنه مشاهد می‌شود.

ترانه‌ای که توسط مبارک‌ها در پرده‌های مختلف نمایش اجرا می‌شود نیز توسط هنگامه مفید سروده شده است.

مفید درباره این همکاری توضیح داد: به کارهای استاد فتحعلی‌بیگی علاقه‌مندم. نمایش «انسانم آرزوست» بسیار جالب است و مداوم در صحنه شاهد بده و بستان هستیم. نمایشی سنتی که با دنیای امروز پیوندی ایجاد کرده است.

وی علاقه زیادی به ادبیات عامیانه و فولکلور دارد و مسیر مطالعاتی که طی این سال‌ها در حوزه کودک و بزرگسال طی کرده با همین زبان و ابزار کلمات بوده است.

مفید مطالعه و شناخت ادبیات کلاسیک، عامیانه و فولکلور را پیش زمینه این نوع شعرگویی دانست و ادامه داد: این کار را دوست دارم و در آن تخصص پیدا کردم. شعر و کلمات باید از کلمات نمایشنامه یا فیلمنامه دور باشد و نباید حرف متن را تکرار کند. بلکه باید چیزی به نمایش اضافه شود درعین این که حرف زائدی هم نباشد.

داوود داداشی، زری اماد، صادق توکلی، شهره اشتی، منیژه داوری، شهرام مسعودی، غلام بابوته، شاهین اعلایی نژاد، شیرین کاشفی، نسیم توکلی، امید مصباحی،  محسن پوشایی، سعید وفایی مینا دستگرده و مهدی صفاری‌نژاد بازیگران نمایشند.

ساسان مهرپویان، امیرمحمد انصافی، امیرحسین انصافی، حمیدرضا جهانگیری محسن میرهاشمی، سام راد و بابک مولانا در نقش مبارک بازی دارند.

مهدی صفاری‌نژاد و ساسان مهرپویان دستیار کارگردان، نسیم توکلی منشی صحنه، هنگامه مفید ترانه‌سرا، شاهین اعلایی‌نژاد طراح رقص و حرکت، پریسا خسرو شاهین عکاس، مسعود شامی مدیرتولید، میترا رضایی روابط عمومی، ندا انتظامی مشاور رسانه‌ای و علی جباری و نیوشا سردشتی کارموسیقی نمایش «انسانم آرزوست» را به عهده دارند.  

گزارش از فاطمه سادات عبادی

عکس از پریسا خسروشاهین