از تئاتر تجربی پیتر بروک تا تجربه های نمایشی دانشجویان

پیتر بروک، یرژی گرتوفسکی، آندره گریگوری، ویکتور گارسیا و بهرام بیضایی، بزرگان تئاتر جهان هستند که روزی در این شهر به ارائه آفرینش های خود پرداخته اند ولی حال خبر ها حاکی از آن است که تئاتر در شیراز وضع خوبی ندارد، به این بهانه در پرونده ی چهارم معرفی تئاتر شهرستان ها به سراغ شهر ادب و هنر و فرهنگ رفتیم تا حال واقعی تئاتر را در آن، از نزدیک جویا شویم.

پس از رسیدن به شیراز خیلی سریع خودمان را به بهمن سلیمانی که رئیس اداره امور ادبی و هنری استان فارس بود رساندیم تا وضعیت تئاتر را در این شهر و استان بدون واسطه از او جویا شویم.
در اولین سوالمان از او در مورد تاریخ تئاتر در این شهر و استان می پرسیم؟
بهمن سلیمانی بعد از چند لحظه سکوت این طور پاسخ می دهد: پیدایش تئاتر در این شهر به سال 1330 برمی گردد ، درست زمانی که گروه های تهرانی برای اجرای نمایش هایشان به شیراز می آمدند. در این اجراها استاد رحیم هودی با گروه های تهرانی همکاری می کرد و خودش نیز نمایش های خنده آوری را برای مردم به نمایش می گذاشت. اما در واقع تئاتر در شیراز از دبیرستان حیات و در دهه 40 آغاز می شود. یکی از معلم های این مدرسه استاد مهین الدین لایق بود که به شدت به تئاتر علاقه داشت و با همین علاقه ، بچه های مدرسه را دور هم جمع می کرد. وی اولین گروه های تئاتری را در شیراز با همین بچه ها به وجود آورد، که ما حصل آن نمایش های بلندی برای مردم بود. او تاثیر به سزایی در تئاتر شیراز ایجاد کرد و هنرمندان فراوانی همچون امین تارخ و اصغر همت و ... را در دبیرستان حیات تربیت کرد. با پیگیری استاد لایق اولین تالار رسمی در استان فارس به نام تالار ابوریحان با کمک اداره فرهنگ و هنر شیراز در دروازه کازرون ساخته می شود و بعد از آن، تئاتر شیراز به دلایل متعدد شروع به رشد می کند که از بین آنها چند عامل را برایتان نام می برم:
1.از بچه های مدرسه ی سعادت، تعدادی برای تحصیل به تهران رفته و بعد از آموزش مجددا به شیراز بر می گردند و با خود ، رونقی را به تئاتر این شهر اظافه می کنند.
2. استادعلی نصیریان و استاد عزت ا... انتظامی به شیراز آمده و با بچه های تئاتری شیراز شروع به همکاری می کنند، که این همکاری بار تجربی خیلی خوبی را، برای تئاتر شیراز به همراه می آورد.
3.خانم مهین اسکویی نیز از دهه 50 یک کارگاه را در شیراز به راه انداخته و شروع به آموزش بچه های تئاتر این شهر می کند و تعدادی از همین افراد که در این کلاس ها آموزش داده شده بودند، به استخدام اداره هنر و فرهنگ شیراز در می آیند و مایه پیشرفت تئاتر در شیراز را فراهم می کنند.
به این دلایل و دلایل دیگر از جمله توجه دولت وقت به هنر، تئاتر در این شهر روز به روز پیشرفت کرده  و گروه های تئاتری در آن روز به روز بیشتر شدند و در نتیجه شیراز به یک پایگاه قدرتمند فرهنگی، هنری در جهان تبدیل می شود.
تا این که انقلاب شده و یک فضای سیاسی در جامعه و به طبع آن در تئاتر حاکم می شود ، که این فضا، یک 2دستگی را در گروه های تئاتری شیراز به وجود می آورد.عده ای نمایش های برشت را که فضای انتقادی و سیاسی دارد به صحنه می برند و عده ای نمایش های انقلابی را، برای به نمایش درآوردن، انتخاب می کنند. امادر نهایت، قدرت گروه های انقلابی به گروه های چپ می چربد و نمایش های انتقادی از صحنه پایین کشیده می شوند و همین مسئله باعث هرچه کم شدن گروه های تئاتر شیراز می شود، ولی دوباره از حوالی سال 65، با تاسیس جشنواره ی فجر و حمایت  انجمن هنرهای نمایشی، تعداد گروه های تئاتر، مجددا  افزایش پیدا می کند. همچنین همراه با شروع جشنواره فجر ، انجمن های نمایش و دانشگاه های هنری کشور مجددا باز شده و بعد از انقلاب فرهنگی دانشجو هایی از شیراز به تهران می روند و باز می گردند و زمینه ی پیشرفت تئاتر را در این شهر فراهم می کنند، تا زمان حال که ما به اینجا رسیده ایم.

حرف های او با خبر های ما مغایرت داشت به همین دلیل از او می پرسیم: این طور که شما می گویید تئاتر در شیراز وضع خوبی دارد اما خبر های رسیده از این شهر به ما می گوید که در طول سال، نمایش های کمی در این شهر اجرا می شوند که از بین این نمایش ها، آنهایی مورد استقبال قرار می گیرند که از تهران آمده اند، آیا این طور نیست؟ و اگر این طور هست دلیل استقبال نکردن مردم از نمایش های بومی شیراز چیست؟
بهمن سلیمانی می گوید: قسمتی از اطلاعات شما درست نبوده که البته به کم لطفی و کم کاری خبرنگاران تئاتر شیراز بر می گردد، اتفاقا ما در تمام طول سال اجرا داریم و نمایش های زیادی را به روی صحنه می بریم. اما در مورد استقبال مردم از نمایش های تهران نسبت به نمایش های بومی درست می فرمایید که این قضیه دلایل متعددی دارد و من چندی از آنها را برای شما می شمارم:
1. نمایش های تهرانی که به این شهر می آیند غالبا دارای چهره های سینمایی و تلوزیونی بوده که در همه جای ایران طرفدار های خود را خواهند داشت و شهر شیراز هم ازین امر مثتثنا نیست.
2.دلیل دوم کیفیت و تنوع نمایش هاست و نمایش های تهرانی درین موارد، از نمایش های ما قوی تر بوده، که قاعدتا مردم بیشتر از آنها حمایت می کنند.
3. تبلیغات نیز در استقبال مردم به شدت تاثیر گزار است و نمایش های تهرانی به دلیل اینکه با دعوت تهیه کننده ای از شیراز به این شهر می آیند، قطعا برای فروش خوب نمایش، تهیه کننده از قبل، تبلیغات خوبی را پیش بینی کرده است.
 اما در مورد نمایش های بومی باید بگویم که در شیراز به علت کمبود سالن و امکانات سخت افزاری، گروه های تئاتری کمی فعالیت می کنند و اکثر همین گروه ها نیز، دانشجویان تئاتر هستند که به صورت تجربی فعالیت می کنند و شاید کار آنها مورد استقبال همه ی مردم قرار نگیرد. دلیل دوم نیز تهیه کننده و سرمایه گزار است که آنها از داشتن آن محروم هستند وبه همین علت برای اجرای 0 تا 100 نمایششان باید از جیب خرج کنند و معمولا در چنین شرایطی تبلیغات زیادی هم برای نمایش ها انجام نمی شود و در نتیجه مردم زیادی برای تماشای نمایش آنها، به سالن تئاتر نمی آیند.

به گفته ی او سرنوشت تئاتر شیراز، امروز در دست جوانان این شهر قرار داشت اما تا آنجا که ما می دانیم شیراز هنرمندان فراوانی را به سینما و تئاتر ما معرفی کرده که یا به تهران مهاجرت کرده اند و یا در همین شهر هستند ولی دیگر کار نمی کنند، به همین دلیل از او می پرسم : چرا ستاره های دیروز تئاتر شیراز که حال تجربه سال ها روی صحنه تئاتر بودن را دارند دیگر کار نکرده و یا خیلی کم کارند؟ و اینکه آیا در صورت ستاره شدن جوان های امروز تئاتر شیراز ، ما باز هم شاهد کناره گیری آنها از صحنه تئاتر در فردا خواهیم بود؟
وی پاسخ می دهد: آنهایی که مهاجرت کرده اند و ستاره شدند دیگر وقت آمدن روی صحنه تئاتر شیراز را نخواهند داشت، اما آنهایی که در شیراز هستند و کار نمی کنند، از دید من دلیل آشکاری دارد : طاقت آنها از این تئاتر که باید برای آنها  رفاه به ارمغان می آورد و نیاورد به سر آمده است، پس سعی می کنند از راه دیگر این رفاه را برای خود به دست آورند.
در مورد جوان های امروز که شاید فردا ستاره شوند نیز باید بگویم همه چیز به این بستگی دارد که مسئولان تئاتر، ما را ببینند و قدری بودجه و امکانات سخت افزاری خوب در اختیارمان قرار دهند.

در این مورد کنجکاو شدم به همین دلیل از او در مورد سالن های فعال تئاتر شیراز و امکانات سخت افزاری این سالن ها پرسیدم؟
وی این طور پاسخ می دهد:
ما در شیراز 2سالن فعال تئاتر داریم که امکانات متوسطی برای اجرا دارد ولی با این وجود در تمام طول سال فعال هستند و با نام های  زیر معرفی می شود:
1. پلاتوی استاد سپاسدار با ظرفیت 100 نفر که یک سالن تازه تاسیس است
2. پلاتوی استاد هودی با ظرفیت 100نفر که قدمت 25 ساله دارد
در حال حاضر نیز در حال آماده سازی 3 سالن  برای افتتاح تئاتر شهر شیراز در بهمن ماه هستیم که به شرح زیر است:
3. پلاتوی استاد لایق با ظرفیت 250 نفر که در حال بازسازی است
4. سالن ابوریحان که یک سالن قاب عکسی بوده و 200 نفر ظرفیت دارد و این سالن نیز فعلا در حال بازسازی است.
5. و سالن جدید استاد بابا ملک که یک سالن بلک باکس بوده و 120 نفر ظرفیت دارد
این 3 سالن در کنار هم بوده و اگر در زمان مقرر افتتاح شوند اتفاق بسیار خوبی برای تئالتر شیراز است.
در مورد امکانات و حمایت از گروه های نمایشی نیز باید بگویم که ما هیچ مبلغی را برای تهیه دکور و وسایل نمایش در اختیار گروه ها قرار نداده ولی در عوض فروش نمایش 100 درصد در اختیار گروه قرار می گیرد.

برای کامل کردن این بحث از او می پرسم: چه شرایطی برای دادن سالن نمایش به گروه ها وجود داشته؟ طول اجرای عموم چقدر بوده ؟ و قیمت بلیط نمایش ها چقدر است؟
سلیمانی می گوید: ابتدا کارگردان متنی را در اختیار شورای نظارت می گذارد و در صورت تایید، متن به نوبت اجرا می رود و بعد از آماده شدن کارگردان برای اجرا، یکبار دیگر شورای بازبینی، نمایش مورد نظر را ارزیابی می کند، که در صورت تایید، نمایش مربوطه در صورت خالی بودن سالن نمایش، می تواند اجرای عموم خود را آغاز کند.
هر گروه متوسط 15 تا 20 شب اجرا داشته، که در صورت استقبال خیلی خوب مردم هم، بیشتر از 5 شب تمدید نخواهد شد.
قیمت بلیط نمایش ها نیز برای نمایش های بومی بین 10 تا 25 هزار تومان و برای نمایش هایی که از تهران می آیند بین 20 تا 50هزار تومان است. که معیار انتخاب قیمت بلیط نیز، کیفیت کار و هزینه ی نمایش ها است.

این طور که ما از حرف های بهمن سلیمانی متوجه شدیم، تئاتر در شیراز در حال پیشرفت بود، اما به نظر می رسد سرعت این پیشرفت سرعت خوبی نیست. به همین بهانه در سوال آخر از او می پرسیم: چه کارهایی برای پیشرفت تئاتر شیراز انجام شده و از نظر شما با انجام چه کار هایی این تئاتر روز به روز بیشتر از قبل پیشرفت خواهد کرد؟

بهمن سلیمانی می گوید: یکی از مهم ترین کار هایی که در حال انجام است این بوده که ما به تهیه کننده هایی که از تهران نمایش هایی را به شیراز می آورند، اجبار کردیم که در ازای 2 نمایش تهرانی که تهیه آن را به عهده می گیرند، از 2 نمایش بومی خودمان نیز حمایت کنند، که این طرح خیلی خوب جواب داده و نمایش های شیراز که در سال گذشته 2 میلیون تومان می فروخت امسال به 20 میلیون تومان رسیده است.
دومین کار مهم ما در این زمینه توجه به شهرستان های استان فارس بوده است. ما در تمام این شهرها مجتمع فرهنگی راه اندازی کردیم که هرکدام از این مجتمع ها دارای یک کتابخانه کوچک، یک سالن اجرای تئاتر و یک نگار خانه است.

اما کارهای هم هست که اگر انجام شود به تئاتر شیراز به شدت کمک خواهد کرد از جمله:
1. در حال حاضر ما بودجه بازسازی و ساخت سالن های جدید خود را از خیرین شهر تامین می کنیم، چرا که با توجه به نیاز شدید ما به بودجه،  وزارت خانه در این زمینه به شدت ضعیف عمل می کند و در ازای ساخت سالن، فقط امکانات متوسطی را در اختیار ما قرار می دهد.
2. حضور نمایش های شاخص تهران که تهیه کننده ها با نگاه مادی خود از آنها دعوت نمی کنند، ولی دیدن این نمایش ها برای تئاتری های شیراز به شدت مفید است.
3. همین طور اگر امکان اجرای نمایش های شاخص شیراز در خارج از کشور و یا حتی تهران مهیا شود، به شدت به روحیه تئاتری های شیراز و به طبع آن، پیشرفت تئاتر آن کمک خواهد کرد.

ما نیز ، برای پیشرفت این تئاتر امیدواریم.البته اگر مسئولان هم به امید ما جامه عمل بپوشانند.