منتقدان تئاتر جهان آشنایی چندانی با تئاتر ایران ندارند

به گزارش ایران تئاتر، مهدی نصیری؛ رئیس کانون ملی منتقدان تئاتر ایران که در بیست‌وهشتمین کنگره کانون بین‌المللی منتقدان تئاتر مقاله‌ای را ارائه کرد، گفت: هر دو سال یک‌بار، کانون بین‌المللی منتقدان تئاتر کنگره‌ای برگزار می‌کند که چند برنامه را شامل می‌شود؛ در این دوره که از 26 سپتامبر تا دوم اکتبر؛ (پنجم الی یازدهم مهرماه) در بلگراد برگزار شد، چهار برنامه را برای این کنگره در نظر گرفته بودند؛ یکی از این برنامه‌ها، کنفرانس بین‌المللی با موضوع «رویکردهای تازه و جهانی‌شدن تئاتر» بود که حدود بیست مقاله از کشورهای مختلف در این کنفرانس حضور داشتند، دومین برنامه، برگزار شدن پنجاهمین دوره از جشنواره بیتف بلگراد بود. این جشنواره یکی از معتبرترین و قدیمی‌ترین جشنواره‌های تئاتر اروپا است. یکی از ویژگی‌های بیتف این است که میان شرق و غرب از پیش از جنگ جهانی برگزار می‌شود. سومین برنامه، برگزار شدن انتخابات هیات رییسه کانون بین‌المللی منتقدان تئاتر بود. چهارمین برنامه، اهدای جایزه تالیا بود. کانون بین‌المللی منتقدان هر دو سال یک‌بار این جایزه را به یکی از چهره‌های تاثیرگذار و جریان‌ساز حوزه تئوری و نظریه‌پردازی تئاتر اهدا می‌کند. امسال این جایزه به یک نویسنده، منتقد و استاد دانشگاه از آفریقای جنوبی به نام فمی اوسوفیسان اهدا شد.

نصیری درباره حضور ایران در این دوره از کنگره بین‌المللی منتقدان تئاتر، گفت: در هر دوره دو نماینده از هر کشور می‌توانند حضور داشته باشند. در این دوره من و کتایون حسین‌زاده به‌عنوان نماینده ایران در کنفرانس و کنگره حضور داشتیم. کتایون حسین‌زاده در روز دوم این کنگره مقاله‌ای را با عنوان «تئاتر سنتی ایران و ظرفیت‌های جهانی‌شدن» درمورد تئاتر آیینی‌سنی ایرانی و ظرفیت‌هایی که این نوع تئاتر می‌تواند برای جهانی‌شدن داشته باشد، ارائه کرد. درباره این مقاله بسیار بحث شد. حدود دو ساعت درباره این مقاله صحبت شد. بسیاری از افرادی که در سالن حضور داشتند؛ اعم از خبرنگار، منتقد و ...، آشنایی با تئاتر ایران نداشتند و این مقاله سوال‌های بسیار زیادی را برای آن‌ها به‌وجود آورده بود. در میان این بحث‌ها چند نفر همچون مارگارت سورنسون که رییس کانون منتقدان جهانی تئاتر و رییس دپارتمان تئاتر استکهلم است و ژان‌پیر هان که از اساتید دانشگاه سوربن است که به ایران سفر کرده بودند و در یک یا دو جشنواره حضور داشتند؛ توانستند به‌نوعی تئاتر ایران را معرفی کنند. یکی از سوال‌‌هایی که مطرح شد، این بود که آیا در تئاتر ایران، تئاتر مدرن هم اجرا می‌شود که این دو منتقد گفتند که در جشنواره تئاتر فجر کارهایی را دیده‌اند که بسیار خلاق بوده‌اند و در ایران هنرمند مولف دیده‌بودند.

وی در ادامه افزود: سمیناری در شهر نوری‌سای صربستان برگزار شده بود و من در آنجا با مقاله‌ای درباره شیوه‌های دشوار و نویی که در حوزه نقد کار می‌شود و اینکه نقد یک نمایش، بلافاصله پس از اتمام اجراست ارائه کردم. در سراسر دنیا بسیار سخت و دشوار سراغ آن می‌روند. در ایران سال‌هاست این نوع نقد انجام می‌شود. البته باید این برنامه‌ها را مورد نقد و بررسی قرار داد که چه میزان این شیوه‌ای که به سراغ آن می‌رویم درست است یا غلط. حدود 25 سال است که این نوع نقد را برگزار می‌کنیم؛ این جلسات در دهه 80 بسیار پررونق بوده است؛ در جشنواره تئاتر فجر برگزار می‌شد و مخاطبان بسیار زیادی داشت حتی چند دوره از این جلسات در تالار وحدت برگزار شده بود. در مورد فرصت‌ها و آسیب‌های این نوع نقد مقاله‌ای نوشته بودم و قبلا در سمیناری در صربستان چاپ و ارائه شد. به دعوت کمپانی‌ای که آن سمینار را برگزار کرده بود به کنگره بین‌المللی منتقدان تئاتر رفتم و به‌عنوان رییس هیات مدیره کانون منتقدان تئاتر ایران در کنفرانس شرکت کردم و مقاله را ارائه دادم.

این منتقد تئاتر درباره کنگره بین‌المللی منتقدان تئاتر و پیشینه آن، گفت: 60 سال است که کانون بین‌المللی منتقدان تئاتر زیر نظر یونسکو تاسیس شده است. این کنگره هر دو سال یک‌بار برگزار می‌شود. البته برنامه‌های این کنگره در این سال‌ها گسترده‌تر شده است. شاید در دوره‌های اولیه فقط انتخابات کنگره را برگزار می‌کردند اما به‌مرور برنامه‌های جانبی نیز به آن افزوده شده است. به‌عنوان‌مثال؛ تمام این دوره‌های کنگره در کنار یک رویداد تئاتری در کشور موردنظر برگزار می‌شود؛ مثلا دوره بیست‌وهفتم این کنگره در سال 2014، در پکن چین برگزار شد که تغییر بسیار خوبی است.

رییس کانون ملی منتقدان تئاتر ایران درباره فواید حضور در این برنامه‌ها برای ایران، گفت: نخستین دوره حضور ایران در کنگره بین‌المللی منتقدان تئاتر، به حدود 15 الی 20 سال پیش بازمی‌گردد. در آن دوره محمود عزیزی و نصرالله قادری از ایران در این رویداد شرکت کردند. دکتر عزیزی و دکتر قادری همزمان با حضور در این کنگره، کانون ملی منتقدان تئاتر ایران را نیز به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های کانون بین‌المللی معرفی می‌کنند. تا حدود هشت سال پیش که کتایون حسین‌زاده به‌عنوان یکی از 11 عضو هیات رییسه کانون بین‌المللی منتقدان تئاتر که هر یک نماینده یک کشور هستند، انتخاب می‌شود و شش سال در این سمت باقی می‌ماند. در این شش سال، اتفاق‌های بسیار زیادی در تئاتر ایران رخ داده است. یکی از بزرگ‌ترین اهداف بسیاری از جشنواره‌های بسیار مهمی که در سراسر برگزار می‌شوند، این است که تئاترشان را به دنیا معرفی کنند. بهترین فرصت و بهترین مکان برای این کار، می‌تواند این کنگره باشد چون در کنار حضور نزدیک به 200 نفر از منتقدان تئاتر که درصد بسیار زیادی از آن‌ها رییس دپارتمان‌های تئاتر در کشورهای مختلف یا کارگردان‌های جشنواره‌های مختلف هستند. در تمام دوره‌هایی که حضور داشته‌ام ندیده‌ام موضوعی که این افراد در کنفرانس‌ها و سمینارها ارائه می‌دهند، درباره تئاتر کشور خودشان نباشد. یکی از ویژگی‌های حضور در این کنگره این است که هر فرد می‌تواند تئاتر کشور خود را معرفی کند. از سویی دیگر هرچقدر حضور ما بیشتر و موثرتر باشد، امکان حضور منتقدان تئاتر کشورمان در سمینارها و کنفرانس‌ها بیشتر می‌شود درنتیجه ما می‌توانیم همه مسائل و مباحثی که در تئاتر جهان درباره آن‌ها بحث می‌شود و با جریان‌های تئاتری و تئوری تئاتر مربوط است را به‌روز از این کنفرانس‌ها دریافت کنیم. این اتفاق به‌ندرت در چند سال اخیر رخ داده است. همچنین می‌توانیم جایگاهی را در یکی از مهم‌ترین تشکل‌های تئاتری در دنیا داشته باشیم. در دنیا، 9 تشکل تئاتری مهم وجود دارد که کانون جهانی منتقدان، یکی از مهم‌ترین آن‌ها است، افرادی همچون ریچارد چکنر، اریک بنتلی و ... که همگی از بهترین‌های حوزه تئوری تئاتر هستند، در این کانون حضور دارند. ما می‌توانیم با آن‌ها ارتباط داشته باشیم و تئاتر ایران را به آن‌‌ها معرفی کنیم چون متاسفانه اطلاعات زیادی از تئاتر ایران وجود ندارد. هنرمندان تئاتر، در حوزه تئاتر آسیا، ژاپن، کره و هنر را بسیار خوب می‌شناسند اما آشنایی چندانی با تئاتر ایران ندارند؛ این آشنایی به‌وجود آید اتفاق بسیار خوبی است. سینمای ایران تا حدودی این راه را رفته است اما تئاترهای چندانی از ایران در کشورهای مختلف یا اجرا نشده‌اند و یا برخی حتی زیرزمینی بوده‌اند و چندان مخاطبی نداشته‌اند. ما حتی تئاتر تعزیه که ویژگی تئاتر ایرانی دارد را نتوانسته‌ایم چندان معرفی کنیم؛ تائوی چین، کابوکی، تئاتر هند را به‌خوبی می‌شناسند اما را تئاتر ما چیزی نمی‌دانند. این حضور، فرصت بسیار خوبی است که تئاتر ایران را معرفی کنیم. در سراسر دنیا این کار انجام می‌شود؛ هزینه می‌کنند تا تئاتر خود را معرفی کنند اما ما در این حوزه باید بیشتر کار کنیم.

مهدی نصیری در پایان درباره جریان نقد تئاتر در ایران، گفت: حدود یک دهه است که آن‌چنان‌که باید به نقد تئاتر پرداخته نمی‌شود و جدی گرفته نمی‌شود. حتی منتقدان در دوره‌هایی از سوی هنرمندان به کم‌کاری متهم شده‌اند اما واقعیت این است که جریان نقد تئاتر و جریان هنری و کیفیت هنری تئاتر در تمام جوامع همراه با یکدیگر پیش رفته‌اند. اگر یکی ضعیف بوده، دیگری هم ضعیف شده است؛ تئاتر قوی، نقدی قوی را به‌دنبال دارد و نقدی ضعیف، تئاتری ضعیف را. نقد تئاتر باید جدی‌تر گرفته شود چون تضعیف بدنه نقد تئاتر مسلما کیفیت هنر تئاتر را زیر سوال می‌برد شاید منتقدان نسبت به دهه 80 کم‌کارتر شده‌اند اما بخش اعظمی از این مساله به بدنه تئاتر ایران بازمی‌گردد. هر دو سو باید تقویت شوند. می‌توانیم اعضای کانون منتقدان را به سمینارهای مختلف خارج از ایران بفرستیم،  این‌که منتقد بتواند با نظریات و مباحث روز دنیا آشنا شود، بر روی کار او تاثیر بسیار زیادی می‌گذارد و حداقل بر روی تئاترهای روی صحنه تاثیر خود را می‌گذارد.