مروری بر نمایش در کشورهای منطقه غرب آسیا -1
رونق تئاتر پاکستان خارج از پایتخت
فرهنگ پاکستانی، فرهنگی برآمده از چند فرهنگ بزرگ دیگر؛ فرهنگ ایرانی، اسلامی و هندی است. آیینهای نمایشی و تئاتر نیز البته از این قاعده مستثنی نیست.
به گزارش ایران تئاتر؛ مهمترین آیین نمایشی پاکستان «رقص سنتی هندی» است و آیینهای مذهبی اسلامی که بیشتر باید آن ها را تحت تاثیر فرهنگ نمایشی ایران دانست؛ اما ریشه تئاتر به معنای امروزی آن را باید در قرن نوزدهم و در دوران استعمار بریتانیا بر هند جستجو کرد. در دوره پیشا استقلال پاکستان هویتی برابر و یکسان با کشور هند دارد. آنچه پاکستان را از تنه هند جدا میکند زبان اردو است. قدیمیترین گزارشی که از اجرای نمایش به زبان اردو امروزی در پاکستان در دست است به سال 1855 برمیگردد و اجرای نمایشی به نام «دادگاه الوهی ایندرا» نوشته و کارگردانی آقا حسن امانت در حیاط سلطنتی «وجیه علیشاه» نواب ولایت اوده. این نمایش و این نمایشنامهنویس را میتوان سرآغاز تئاتر پاکستان بهحساب آورد. تئاتر پاکستان در طول حیات خود تحت تاثیر تئاتر انگلیس قرار گرفته و از آن تغذیه کرده است. برخلاف بیشتر شهرهای خاورمیانه مراکز فرهنگی پاکستان در پایتخت نیست. کراچی و لاهور دو شهر مهم هنری در پاکستاناند و بیشتر هنرمندان در این دو شهر به تولید اثر اشتغال دارند. مراکز سینمای ملی پاکستان «لالی وود» نیز در این دو شهر استقرار دارند.
وقتی از ادبیات و ادبیات نمایشی در فرهنگ پاکستان بعد از استقلال حرف میزنیم، نام سعادت حسن منتو بیشتر از هر کس دیگری در چشم است. او بهعنوان نویسندهای جریان ساز و بحثبرانگیز در مرکز توجه ادبیات پاکستان نشسته است. او که همچون «دی اچ لارنس» علاقهمند به شکستن تابوهای اجتماعی بود، باعث ایجاد شکافی بزرگ میان جامعه سنتگرا و روشنفکر پاکستانی گردید. منتو علاوه بر نوشتن داستان و نمایشنامه، فیلمنامههای بسیاری را برای سینمای نوپای هندوستان و پاکستان نوشت. از دیگر نامهای معتبر تئاتر پاکستان میتوان به عمر شریف (نه عمر شریف مصری) و فرخ نگار عزیز اشاره کرد. شریف را بهنوعی میتوان مروج استند آپ کمدی پاکستانی بشمار آورد. او ذائقه و لحن کمدی در زبان اردو را توسعه داده و تا امروز آثار او در تئاتر و تلویزیون از محبوبترین تولیدات فرهنگی تاریخ پاکستان بهحساب میآیند. فرخ نگار عزیز هنرپیشه مطرح پاکستانی که توانست تابوی حضور زنان بر صحنه را بشکند نیز نامی بلند در تارک تئاتر مدرن پاکستان است. بدنه غالب تئاتر پاکستان را تئاترهای عامهپسند تشکیل میدهد. آنچه ما در ایران به نام تئاتر آزاد میشناسیم. تئاترهایی که گاه خشم محافظهکاران را برمیانگیزد و در تماشاخانههای خصوصی را تخته میکند. این تئاترها با توسل به رکاکت کلام و فکاهیهای دمدستی بسیار موردتوجه عموم مردم و بسیار مورد خشم متولیان نظارت فرهنگی و محافظهکاران این کشورند. متولی نظارت و کنترل تئاترها در پاکستان نهادی به نام pac است [1] و در بسیاری موارد سرسختانه با نمایشهای بر صحنه برخورد میکند. لاهور بهعنوان قطب تئاتری پاکستان دارای پنج مجموعه تئاتری خصوصی و یک مجموعه تئاتری دولتی به نام «الحمرا» است. جالب اینکه بیشتر تئاترهای خصوصی در طول سال به علت شکایت مدعیالعموم یا شاکی خصوصی بسته هستند. چرخه اجرای عمومی در پاکستان عموما شانزده روز است. از کمپانیها شناختهشده پاکستانی میتوان به کمپانی تئاتر «آجوکا»[2]، «کمپانی پنجاب لوکراهز»[3] اشاره کرد. امروزه در تئاتر مدرن پاکستان «عمر رانا» بهعنوان کارگردان و معلمی شناختهشده و «عثمان خلید بات» در مقام نمایشنامهنویسی نوگرا در زمره بهترینهای این کشور هستند.
[1]PinjabArt Council
[2]Ajoka
[3]Pinjablukrahs