از تحول نیمایی در ادبیات غنایی تا نیاز به تحول در ادبیات نمایشی

در جاده غرق در خاطرات کودکی سفرهایی را به خاطر می آوردیم که برایمان نوستالژی تابستان بود. در همین فصل بود که به شوق شنیدن صدای پای آب هر طور بود پدر راضی می کردیم تا آن سال هم ما را به مازندران ببرد ، اما این بار به قصد متفاوتی پا به این استان می گذاشتیم. آمده بودیم تا از نزدیک حال تئاتر را جویا شویم و سالن های فعال و غیر فعال آن را رصد کنیم،. پس از گذشت 6 ساعت ، به شهر ساری رسیدیم و خیلی سریع خودمان را به میثم زندی که رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان مازندران بود رساندیم، تا با او بدون واسطه در مورد تئاتر مازندران گپ و گفتی را به انجام رسانیم.

در اولین سوالمان از او می پرسیم : ریشه نمایش در استان مازندران چیست؟ و به صورت کلی از چه زمانی، تئاتر به صورت رسمی دراین استان  شروع به کار می کند؟

 میثم زندی می خندد و می گوید: سوال شما روزی سوال ماهم بوده است، ما پس از بررسی های متعدد جواب این سوال را در تکیه تعزیه ای واقع در روستای تاکر پیدا کردیم. این تکیه که قدمت آن به 400 سال قبل بر می گشت، در واقع برای ما سند زرینی بود که ریشه نمایش مازندران را برای همگان هویدا می کرد. با پیدا شدن این تکیه ما پی بردیم که مردم مازندران نیز، از دیرباز به طور مستمر شاهد برپایی تعزیه و نقالی در شهرها و محله های خود بوده اند.
پیشینه تعزیه در تاکر ۱۷۰- ۱۵۰ سال است، که گهگاه با رکود و سکوت تاریخی به ویژه در دوران رضاشاهی همچنان پابرجا مانده و توسط متولیان گذشته اش و خاندان های بنام و قدیمی منطقه، تعزیه خوانی در آن ، با ماهیت اصیل و بکر خود ادامه یافته است.

تعزیه تاکر در طبقه بندی علم پژوهش در حیطه تعزیه شناسی به «تعزیه روستایی» تعلق دارد و مطمئناً از این نوع خمره های آئینی، نیایشی و نمایشی در این سرزمین پهناور ایران وجود دارد که می تواند در سیر تکاملی و روند توسعه یافتگی علومی مانند: تئاتر مردم شناسی، موسیقی قوم شناسی  و یا علم نشانه شناسی  نقش وزین و گرانسنگی ایفا کنند.
این تکیه چندی پیش به همت سازمان میراث فرهنگی در ردیف بندی دوران قاجاریه به ثبت رسیده است و در حال حاضر یکی از میراث های فرهنگی هنر نمایش در ایران به حساب می آید.

اما در جواب قسمت دوم سوال شما باید بگویم که  تئاتر مازندران، به صورت رسمی در  دهه 30 و با به نمایش در آمدن متن های نمایشنامه نویسان ایرانی آغاز می شود. در این دوران تمرکز گروه های تئاتری، اغلب در تنکابن، چالوس، ساری و قائم شهر بوده است.  
به خاطر وجود سالن آمفی تئاتر بزرگی، در مدرسه پهلوی شهر ساری ، بین سال های 30 تا 33  ، تئاتر در این شهر فعال تر از بقیه شهرها شده و بزرگانی همچون:  ایرج بوربائی، محمد دنیوی، حسین کلامی، بهمن کلانی ، بهمن مرتضوی ، خانم جابری زاده، یعقوب سهند پور ، هادی مرزبان، مهدی قریشی ، بهنام آرام و... ریشه های تئاتر مزندران را در آن پی ریزی می کنند.

اما نقطه عطف تئاتر مازندران، در دهه 40 و 50 و با اعزام استادان و تحصیل کردگان دانشگاهی به اداره فرهنگ و هنر و خانه جوان مازندران به وجود می آید، که به وسیله آن تعدادی از جوانان علاقمند با شیوه علمی تئاتر آشنا می گردند و گروه هایی را تشکیل می دهند.
فرهنگ تشکیل گروه های نمایشی، مهمترین اصلی است، که در بین جوانان آن زمان به وجود می آید. هرچند، گاهی اوقات محدودیت بر اجرای نمایش هایی که حاکمیت آن دوران را نقد می کرد، موجب وقفه های طولانی در روند کار گروهی می شد، اما حتی این محدودیت ها هم به هیچ وجه نتوانستند کاری کنند، که این هنر به فراموشی سپرده شود.
یکی از راهکارهای نویسندگان و کارگردانان تئاتر  برای گریز از بحث و برخورد دولتی و سرکوب گرایانه دولت در آن زمان، همسان سازی نشانه ها با محتوای غالب بر اثر بود، یعنی اینکه وقتی قرار بر این می شد تا از شخص اول مملکت نقد شود با موضوع و روشی جدا از صریح گویی و رک گویی عمل می شد. در این بین نمایش هایی هم قربانی و در همان شب های اول با توقیف و تعطیلی  مواجه می شدند.
به صورت کلی ، شکل گیری تئاتر علمی با تشکیل اداره فرهنگ و هنر آغاز می گردد و آموزش  به وسیله ی آقای متین  و سپس با حضور بزرگانی همچون علی نصیریان ، سعید پور صمیمی و اسماعیل شنگله در شهر های تنکابن و چالوس ادامه پیدا می کند و به این صورت فعالیت های نمایش روز به روز بیش تر از گذشته شده، به صورتی که در سال 1358 گروه های تئاتر انسجام بیشتری به خود می گیرند.
پس از انقلاب به دلیل شرایط اعضاء و محدودیت هایی که برای بعضی از ارگان ها یا اعضا پیش آمد بسیاری از گروه ها دگرگون شدند و گروه های جدیدی نیز شکل گرفت و شهرهای تنکابن، چالوس، نوشهر، آمل، قائم شهر ، ساری در دهه شصت و هفتاد توانستند آثار ارزنده ای را در حوزه نمایش برای مخاطبان و جشنواره ها تولید نمایند و به این صورت با به وجود آمدن جشنواره های تئاتر، مجدا شور و هیجان به گروه های نمایشی بازگشت و تئاتر روز به روز شروع به پیشرفت در استان مازندران می کند.

 صحبت های میثم زندی برای ما بیشتر از گذشته ی تئاتر مازندران می گفت، به همین دلیل در سوال بعدی از او در مورد وضع حال تئاتر مازندران می پرسیم؟
وی این طور پاسخ می دهد: برای ترسیم وضعیت حال تئاتر مازندران ، باید بگویم که هنرمندان در این شهر با وجود چندین دانشگاه و موسسه هنری و بودن سالن های نمایش در اکثر شهر های مازندران، در طول سال مشغول فعالیت بوده و نمایش هایی را با مضامین مختلف به روی صحنه می برند.
همینطور وجود چندین جشنواره خصوصی و نیمه دولتی تئاتر و برگزاری منظم این جشنواره ها، اسباب پویایی و فعالیت دائمی هنرمندان را در مازندران فراهم نموده است.

برای روشن شدن صحت حرف هایش، سوال بعدیمان را این طور از او می پرسیم: از حرف های شما این طور نتیجه می گیریم که حجم فعالیت هنرمندان در مازندران خیلی بالاست، پس با این تفاسیر استقبال مردم از نمایش ها نیز باید قابل توجه باشد، ولی آیا این چنین است؟ و اگر این چنین است، ملاک و معیار مردم برای اینکه به تماشای کاری بروند چیست؟
وی پاسخ می دهد: بله میزان استقبال معمولا خوب است اما وقتی برخورد مردم را با اثر هنری می سنجیم، آنها به 2 گروه تقسیم می شوند.

 1- افرادی که تئاتر می بینند که سرگرم شوند و رضایت خاطر و نشاطی در آنها ایجاد شود.
2- و افرادی که در دیدن نمایش قائم به اندیشه و معنا و رویکرد زیبا شناسانه هستند.
نمایش های مورد علاقه گروه اول، در همه کشور های دنیا دارای اعتبار است، اما متاسفانه کم اطلاع ترین هنرمندان ایرانی به سراغ این بخش می روند و به همین دلیل مخاطبان در این گروه، شاهد آثار ارزشمندی نیستند.
اما گروه دوم شاهد نمایش هایی با کیفیت هستند به دلیل آنکه بیشتر هنرمندان حاضر در کارها از افراد علمی و آگاه هستند که حضور آنها موجب تولید آثار با کیفیت می شود.
 مردم مازندران با  توجه به برخورداری از یک جغرافیای پهناور فرهنگی، که به واسطه جاذبه های گردشگری این استان در طول تاریخ مازندران در آن  به وجود آمده است، دارای یک جهان بینی شدند، که در شکل گیری فرهنگ آنها تاثیر به سزایی گذاشته است، به طوری که ملاک آنها برای انتخاب یک نمایش، در ابتدا کیفیت اثر ارائه شده است. به این صورت، استقبال مخاطبان در مازندران با کیفیت اثر نمایشی نسبت مستقیم دارد.
البته عوامل دیگر نیز در جذب مخاطب تاثیر گذار است به عنوان مثال در حوزه مضامین، مخاطب مازندرانی با موضوعات اجتماعی، مذهبی، محیط زیست، فلسفی و سایر گونه ها ارتباط برقرار می نماید و در صورت کیفیت مطلوب ، مخاطب اثر می شود.

ازین بحث فاصله گرفتم و برای آشنایی با امکانات سخت افزاری تئاتر در این استان از او در مورد سالن های فعال و غیر فعال تئاتر در شهر ساری می پرسیم؟ و اینکه آیا در برنامه کاری تئاتر استان احداث سالن تئاتر جدیدی در دستور قرار دارد یا خیر؟
وی این طور پاسخ می دهد: سالن های فعال تئاتر در شهر ساری عبارتند از:
1- سالن مجتمع فرهنگی هنری اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی
2- سالن حوزه هنری
امکانات این 2 سالن به صورت متوسط بوده و نیاز به بهبود دارد.
در کنار این سالن ها ، سالن های اجتماعات شهرداری، بهزیستی، هلال احمر و چند ارگان دیگر در مناسبت های خاص، میزبان نمایش هایی می شوند.

 در مورد احداث سالن نیز باید یگویم ، که با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار شده، در شهرهایی مثل چالوس که با توجه به پیشینه فرهنگی خود فاقد سالن هستند، سالن های با کیفیتی برای گروه های تئاتری ساخته شود.

تا آنجاکه ما خبر داشتیم گروه های نمایشی فراوانی در این استان به فعالیت می پرداختند. با همین فرضیه، داشتن 2 سالن فعال در مرکز چنین استانی مایه تعجب ما شد، به همین دلیل از او می پرسیم: با توجه به فعالیت گروه های نمایشی فراوان در مازندران چه ملاک و معیاری مسئولان تئاتری این استان را قانع می کند تا از بین متقاضیان اجرا ، سالن نمایش را در اختیار یکی از گروه ها قرار دهند؟
بابک زندی پاسخ می دهد: درست است، گروه های نمایشی فراوانی در این استان فعالیت می کنند و سالن های موجود، جوابگو میزان فعالیت همه گروه ها نخواهد بود. اما بعد از طرح استقرار گروه های نمایشی، وضع بهتر شد و 37 گروه در این استان استقرار یافتند و در حال حاضر اولویت واگذاری مکان تمرین و سالن اجرا با این گروه ها است و مسئولان در این راه موظف به یاری آنها هستند.
البته باید ذکر کنم ، جوانانی که می خواهند در این حوزه فعالیت کنند، می توانند تحت نظارت گروه استقرار یافته شهرستان محل سکونت و یا تحت نظارت شورای ارزشیابی و نظارت بر نمایش های آن شهرستان،  به فعالیت بپردازند. به این صورت هر شهرستان با توجه به آمادگی نمایش ارائه شده توسط گروه ها و کیفیت اثر به صورت مستقل سالن هارا در اختیار گروه ها قرار می دهد و الویت همه آنها در صورت متقاضی بودن چند گروه، کیفیت اثر نمایشی است ، که توسط مسئولان آن شهرستان تایین می شود.

در سوال بعدی از او در مورد طول اجرای عموم نمایش ها ، قیمت بلیط و هزینه ای که هر گروه برای اجاره سالن نمایش باید بدهد می پرسیم؟
وی می گوید: طول اجرای نمایش ها در شهرهای فعال نمایشی چون تنکابن، نوشهر، آمل، بابل، قائمشهر، ساری و بهشهر 20تا30 شب است، که بسته به استقبال مخاطبان تمدید خواهد شد. در سایر شهر های مازندران طول اجرا بین5 تا20 شب متغیر بوده که آن هم باز با توجه به استقبال تمدید خواهد شد.
قیمت بلیط بین پانزده تا سی هزار تومان بوده که بسته به هزینه و داشتن چهره در نمایش تایین می شود.
به دلیل آنکه کمک هزینه ای به گروه ها داده می شود در اکثر مواقع ناچیز است، سالن نمایش برای گروه ها هزینه ای نداشته و سود اجرا صد در صد در اختیار خود گروه قرار می گیرد.

در سوال آخر از رئیس انجمن هنرهای نمایشی استان مازندران میخواهیم که اگر پیشنهادی برای پیشرفت تئاتر در مازندران و حتی تئاتر کشور در ذهن دارد آن را با ما و مخاطبانمان در میان بگذارد؟

زندی آهی می کشد و می گوید: مازندران زیستگاه پدر هنر و ادب مدرن، نیما یوشیج و یکی از مراکز قدیمی و اصلی تعزیه ایران محسوب می شود. روزی نیما در حوزه ادبیات غنایی، تحولی بنیادین را در ساحت معنا و فرم پدیدار نمود و امروز ما بیش از هر زمان دیگری محتاج این تحول در ادبیات نمایشی و گونه سنتی نمایشی خود ، یعنی تعزیه هستیم ، که این مهم پدید نخواهد آمد مگر با برگزاری کارگاه های آموزشی منظم، استفاده از همه سلایق  و ظرفیت های تئاتر استان ، اجتناب از رویکرد جزیره ای و جانبدارانه در اهداف و برنامه ریزی ها، رشد و تقویت هنرمندان نوگرا ، ایجاد بستر مناسب جهت اجرای عمومی نمایش در شهرهای مختلف استان و کشور و فراهم نمودن زیرساخت ها و امکانات سخت افزاری برای اجرای گروههای نمایشی و..
زمانی که این اقدامات انجام شود قطعا شاهد گام های موثری خواهیم بود که سبب پیشرفت روز افزون تئاتر در مازندران و به طبع آن کشور خواهد شد.