بهروز غریب پور:اپرای عروسکی، بهترین زبان برای بیان اسطوره ها

به گزارش ایران تئاتر، نشست بررسی جنبه های نمایش عروسکی در شاهنامه فردوسی، عصر روز گذشته در سالن پژوهش پردیس باغ ملی دانشگاه هنر، با حضور استاد بهروز غریب پور بررسی شد. در ابتدای این نشست بخش هایی از اپرای «رستم و سهراب» به کارگردانی غریب پور برای دانشجویان نمایش داده شد و بعد از آن، استاد بهروز غریب پور در گفت و گویی که غزل اسکندر نژاد، یکی دیگر از استادان دانشگاه هنر مدیریت آن را برعهده داشت، درباره تجربیات خود در ساخت اپراهای عروسکی برای دانشجویان توضیحاتی ارائه داد.

غریب پور در مورد جنبه های درامتیک شاهنامه و آثار کلاسیک ادبیات فارسی گفت: «ما با به کار گیری تعزیه نشان دادیم که ملتی باهوش و ذکاوت هستیم و با استفاده از موسیقی و شعر و اجرا، هنری هم افزا آفریدیم و تا دوره مشروطیت این مسئله رنگ امروزی به خود نگرفت و تعزیه محدود به واقعه کربلا بود. نویسندگان گم نامی برای بیرون آمدن از دایره های محدود نگاه به ادبیات فارسی تا به حال تلاش کرده اند». او ادامه داد: «ما تعزیه های سیاسی، مذهبی، کمیک و... داریم. یکی از دلایلی که تعزیه تا امروز مهجور مانده، این بود که روشنفکران گمان می کردند تعزیه کهنه و فرسوده یا در ادامه باورهای خرافی است که جلوی رشد و ترقی را می گیرد. تا مدت ها هرآنچه میراث کهن ما بود، به دست فراموشی سپرده می شدو شاهنامه هم یکی از همین آثار است. زمانی که من دانشجو بودم جزاستادمان  پرویز ممنون ، کسی به تالار رودکی نمی رفت و من افسوس می خوردم که چرا دیگر اپرا یا باله ای در این سالن اجرا نمی شود؟! بعد از انقلاب من روی هفتخوان رستم تجربه هایی کردم و برای المپیک شرق آسیا اثری فرستادم. بعد هم گروهی از وین دعوت کردم و اپرای فلوت سحرآمیز را اجرا کردند و وقتی مسوولان وقت آن نمایش را دیدند به آنها که تا به حال چنین نمونه ای ندیده بودند، نشان دادم که چه چیزی در ذهن دارم و تازه آن زمان بود که فهمیدند منظورم از اجرای اپرای عروسکی چیست. البته آن اجرا کلا تفاوت هایی با کار و هدف ذهنی من داشت. مسوولان خیلی سریع پاسخ مثبت دادند. من برای اجرای اپرای عروسکی رستم و سهراب نکات زیادی در ذهن داشتم. مثلا دلم نمی خواست تهمینه روسری سرکند یا رقصنده های روی صحنه مجبور باشند رقص های عجیب انجام دهند! بازیگری که بتواند نقش رستم با آن ابهت را بازی کند، نمی شناختم. بنابراین با تئوری که در ذهن داشتم سعی کردم به عمل برسم. در مورد اسطوره ها هیچ گزینه ای بهتر از اپرای عروسکی وجود ندارد. یعنی برای نمایش آنها یا باید انیمیشن عروسکی ساخته شود یا انیمیشن صحنه ای آن هم به صورت اپرا. همه این انگیزه ها باعث شد اپرای عروسکی برایم اولویت پیدا کند».

کارگردان اپرای عروسکی مولوی افزود: «ابتدا برای ساخت عروسک ها مجبور بودیم به وین برویم، امروز اما گروه عروسکی «آران» هم سازنده عروسک، گریمور عروسک و هم دوزنده لباس عروسک دارد. گاهی تصور ما این است که گذشته مان را می شناسیم و گاهی هم فکر می کنیم ادبیات کهن به درد مردم امروز نمی خورد. در حالی که ما هنوز گام های اولویه برای شناخت فروسی بزرگ را برنداشته ایم. در سال 1310 تندر کیا، یکی از داستان های فردوسی را برای صحنه آماده کرد و پیشنهاد داد در یکی ازصحنه ها برای انتقال بهتر حس فیلم پخش شود. تیمسار بهارمست یکی از نظامیان عاشق فردوسی سال 1313 براساس شاهنامه، نمایشی را روی صحنه  برد. از 1310 تا نزدیک انقلاب 150 نمایشنامه براساس داستان های شاهنامه نوشته شده در همه این آثار ضعف ساختاری وجود دارد که اهمیت داستان های فردوسی را زیر سوال می برد. این ضعف هم در درک شعر و هم در درک موسیقی شاهنامه وجود دارد. مگر می توان ابیات را به نثر خواند و معنا و حال اثر حفظ شود؟! باید نگاه چند بعدی داشت تا کاراکتری مثل رستم، تهمینه، سهراب را شناخت. آفرینش چنین کاراکترهایی  ساده نیست. کاراکتر باید فراز و نشیب های زیادی را طی کند و بیننده را به دنبال خودش بکشد». غریب پور در ادامه گفت: «فردوسی زنده کننده اساطیر، بخشی از تاریخ و صفت ایرانی است. او حتی درآفریدن نقش ها منصف است. مثلا افراسیاب که دشمن ایران است را وقتی در رابطه با سیاوش تصویر می کند، می بینیم انسان خونخواری نیست. این ویژگی هایی است که شاهنامه را دارای بار دراماتیک اساسی کرده است.

غریب پور در مورد ارتباط اپرا و دستگاه های موسیقی ایرانی و ورود اپرا به تئاتر و موسیقی ایرانی گفت: «بهره گیری از اپرا به خصوص در روح حماسی شاهنامه تخلف زیادی نیست. باید به نوع اثر توجه داشت. من در اپرای عاشورا این تجربه را داشتم. زبان عروسکی می تواند هم زبان خارجی و هم زبان ایرانی را بیان کند و حالا که نوبت عاشورا رسیده بود باید می دیدم که در این وضعیت چه اتفاقی می افتد. وقتی نمایش اجرا شد خیلی از افرادی که مخالف بودند هم در سکوت فرورفتند و فهمیدند که می شود این کار را کرد. زمانی که اپرای مولوی هم روی صحنه رفت، همین اتفاق افتاد. پیش از فردوسی هم شاهنامه ها و خداینامه هایی داشتیم و پرده های ایرانی را در کشورهای عربی می خوانند. اسطوره های شاهنامه واقعیت سرزمین ما را نشان می دهد. شاهنامه یعنی نامه ای در مورد بزرگان و تاریخ و اندیشه فلسفی ما. درادامه جلسه استاد غریب پوربه سوالات دانشجویان حاضر در جلسه پاسخ داد و در پایان نشست که سینا ییلاق بیگی استاد دانشگاه هنر، زینب لک دبیرپیشین انجمن نمایش عروسکی دانشگاه هنر و دبیر دوازدهمین جشنواره عروسکی هم حضور داشتند، دانشجویان با اهدای یادبود و تقدیرنامه ای که به شیوه خاصی طراحی شده بودند، از غریب پور قدردانی کردند و محمد حسین اثنی عشری دبیر انجمن نمایش عروسکی دانشگاه هنر اعلام کرد که چنین جلساتی بعد از این در انجمن ادامه خواهد داشت.