آیدین الفت در گفتوگو با ایران تئاتر مطرح کرد
نبود علم صدا باعث بیتوجهی به آن در تئاتر میشود
ایران تئاتر: آیدین الفت عصر دیروز اولین جلسه کارگاه «کارکرد دراماتیک موسیقی زنده و پخش شونده در اجرای نمایش» را در ادامه کارگاههای آموزشی جشنواره تئاتر فجر برگزار کرد.
سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر امسال باسنت شکنی از چند ماه قبل از تاریخ معمول برگزاری این رویداد (بهمنماه)، اقدام به برگزاری برخی از بخشهای جنبیاش کرده است. کارگاههای آموزشی یکی از این بخشهاست که در تاریخها و فرصتهای مختلف در دو ماه گذشته برگزارشدهاند. در فاصله یک هفته به برگزاری این جشنواره دو کارگاه با موضوعیت صدا و موسیقی در تئاتر توسط سعید ذهنی و آیدین الفت برگزار شد. اولین جلسه کارگاه آیدین الفت برگزار شد و امروز ادامه آن در مجموعه تئاتر شهر و پلاتو اجرا میزبان علاقهمندان است. آیدین الفت که حالا 43 سال است سالهاست که در حوزه طراحی و مهندسی صدا و صدابرداری در سینما، تلویزیون و تئاتر فعالیت دارد. وی دارای مدرک کارشناسی ارشد صدا از کالج Ex’pression در امریکاست و مدرک کارشناسیاش را در رشته مهندسی الکترونیک از دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز گرفته است. الفت در آثار مختلف تئاتری ازجمله شکار روباه به کارگردانی دکتر رفیعی و زمستان 66 اثر محمد یعقوبی کار طراحی صدا انجام داده است.
در حاشیه برگزاری اولین جلسه کارگاه او در جشنواره تئاتر فجر گفتوگویی در مورد این ورکشاپ و مسائل مربوط به طراحی و مهندسی صدا در تئاتر انجام دادیم. ماحصل این گفتوگو پیش روی شماست:
-طراحی صدا به نظر عنوان جدیدی است که در بروشور تئاترها میبینیم و پیشازاین خیلی چنین عنوانی در تئاترها مرسوم نبود. شما در این کارگاه در مورد همین مبحث تازه حرف میزنید، چه موضوعاتی را در این دو روز دنبال میکنید؟
به نظرم تازه نیست بلکه بیشتر ناشناخته است و اهمیت آن درک نشده است. متأسفانه در کشور ما بیشتر به وجوه بصری یک نمایش اهمیت میدهیم و این باعث میشود به دیگر ابعاد و نیازهای این آثار توجه نشود. یکی از بخشهایی که در این نوع نگاه مورد غفلت قرار میگیرد علم طراحی صداست. در دنیا یکی از ارکانی که در آثار نمایشی و سینمایی موردتوجه و تقدیر قرار میگیرد و در جشنوارهها جایزهای جدا دارد طراحی صداست اما در ایران به آن توجه نمیشود. علتش هم مشخص است؛ زمینه علمی و رشتههای مربوط وجود نداشته است درنتیجه داشتههای علمی در این زمینه خیلی اندک و کم تعداد هستند. این روند باعث میشود که تأثیرگذاری صوت کمتر در تئاتر ما موردتوجه قرار بگیرد. البته چند سالی است عنوان طراحی صدا در بین آثار تئاتری وجود دارد. بسیاری از دوستانی که درزمینه هنرهای نمایشی کار میکنند درباره تأثیر طراحی صوتی ناآگاهاند. ما در این کارگاه میخواهیم مفهوم طراحی صوتی را روشن کنیم و درباره آن صحبت کنیم. علاوه بر آن مبحث مهندسی صدا ازجمله دیگر موضوعاتی است که به آن میپردازیم. ما در این کارگاه این موضوعات را باز میکنیم تا شرکتکنندگان بتوانند با نگاهی جدیتر به این وجوه اثر نمایشی نگاه کنند و آثاری که در تولید آن مشارکت دارند با لذت بیشتری اجرا شود و به خاطر مخاطبین سپرده شوند.
-حتماً سرفصلهایی برای این کارگاه تدارک دیدهاید، این موضوعات دقیقاً شامل چه حوزهای از طراحی و مهندسی صدا میشوند؟
ما در مبحث طراحی صدا ابتدا در مورد المانهای صوتی صحبت میکنیم؛ مباحثی مثل آکوستیک صوت، سایکو آکوستیک دریافتی یا همان وجه روانشناختی سیستم شنوایی، ابزارهای طراح صوت و نوع نگرش کارگردان و طراح صوت با اثر نمایشی و درنهایت به ابزارهایی میپردازیم که میتواند تأثیر دلخواه کارگردان را براثر نمایشی بگذارد. اینها مباحثی است که در روز اول بیان میشود. در بخش مهندسی صدا که جلسه دوم برگزار میشود در مورد انواع سامانههای انتشار صدا مثل انواع سیستمهایی که در سینما هست حرف میزنیم و به این موضوع خواهیم پرداخت که چگونه میتوان این سیستمها را در تئاتر استفاده کرد. مشکلات آکوستیکی سالنها و نحوه برطرف کردن آنها بهوسیله طراحی صدا موضوع دیگری است که در بخش مهندسی صدا مطرح میشود. درنهایت هم شرکتکنندگان را با دانشگاههایی که در ایران در این رشتهها فعال هستند آشنا نمیکنیم تا اگر علاقهمند هستند به سمت تحصیل علمی و دانشگاهی این رشتهها بپردازند.
-وقتی در مورد صدا و صوت صحبت میشود یکی از مسائلی که احتمالاً برای خوانندگان تئاتری پیش بیاید این خواهد بود که این مسئله وابسته به تکنولوژی است، میدانیم که امروز با افزایش سالنهای غیراستاندارد که امکانات محدودی دارند و از طرفی تعدادشان فراوان است کمی دسترسی به این مسئله سخت خواهد بود و اگر هم ممکن باشد هزینههای گروه را بهصورت جدی افزایش میدهد. اگر بخواهید با این واقعنگری به مسئله بپردازید فکر میکنید این مباحث تا چه حد در عمل کاربردی خواهند بود؟
مهندسی صدا وابسته به تکنولوژی است اما طراحی صدا کمتر این وابستگی را دارد. این نقص در تئاتر ما وجود دارد و متأسفانه میراث کنسرتها و اجراهای موسیقی در آکوستیک سالنها به تئاتر ما نیز راه پیداکرده است. یک یا دو اسپیکر درصحنه قرار میگیرد و افکتهای صوتی و موسیقی نمایش را به سمت تماشاگران هدایت میکند. اینکه ما فکر کنیم همهچیز در سالنها ثابت است و ما نمیتوانیم تغییراتی را باهدف بهبود مهندسی صدا در سالنهای انجام دهیم نگاه غلطی است و سعی میکنم در این کارگاهها این تابو شکسته شود. سعی میکنیم با حداقلها بهرهبرداری حداکثری را داشته باشیم. البته این بخش از مباحث که مربوط به بخشهای عملی مهندسی صداست در روز دوم کارگاه مطرح خواهد شد.
-شما مباحث مختلفی را در این کارگاه بیان میکنید اما از سویی معمولاً این کارگاهها زمانشان اندک است و ممکن است باعث شود آن ایده آل لازم به دست نیاید. فکر میکنید دستاورد حداقلی این کارگاه برای شرکتکنندگانش چه خواهد بود؟
همانطور که گفتم ابزارها بصری در تئاتر خیلی مهماند اما ما در این کارگاه به این مسئله میپردازیم که حوزه دریافت حسی شنوایی از چشم بیشتر است زیرا ماندگاری دریافتهای شنوایی ما عمیقتر است؛ بنابراین اهمیت اتفاقات شنیداری یک نمایش اگر بیشتر از بخش بینایی آثار نباشد کمتر نیست. این مسئله باعث میشود به این مسئله توجه کنیم که طراحی صوتی چیست و از سوی دیگر مهندسی صدا چگونه میتواند در خدمت طراحی صوت قرار بگیرد و آمال و آرزوهای طراح صدا را برآورده کند. ما اگر در همین حد هم بتوانیم این نگاه را به وجود آوریم که صوت چه تفاوتی با تصویر دارد و چقدر مهم است و میتواند اثر نمایشی را تأثیرگذار کند، موفق بودهایم.