در حال بارگذاری ...
در دوازدهمین جلسه «دوشنبه های نقد تئاتر»

«کمدی استشمامات»اثری ایرانی و تأویل‌پذیر

نشست نقد و بررسی نمایش «کمدی استشمامات» نوشته امید طاهری و به کارگردانی میثم عبدی توسط کانون ملی منتقدان تئاتر ایران درمجموعه کنش معاصربرگزار شد.

به گزارش ایران تئاتر در دوازدهمین جلسه از سری جدید برنامه¬های «دوشنبه های نقد تئاتر» که توسط کانون ملی منتقدان تئاتر ایران برگزار می‌شود، دوشنبه -27 دی‌ماه - نشست نقد و بررسی نمایش «کمدی استشمامات» نوشته امید طاهری و به کارگردانی میثم عبدی، با حضور مهرداد ابروان و جواد روشن از اعضای کانون ملی منتقدان تئاتر ایران و با حضور امید طاهری؛ نویسنده و میثم عبدی؛ کارگردان نمایش و جمعی از مخاطبان و علاقه مندان به تئاتر همچنین سینا رازانی و فرزین محدث از بازیگران نمایش، پس از اجرای این اثر درمجموعه کنش معاصر برگزار شد.

 

شکل‌گیری کمدی استشمامات
بر اساس این گزارش در ابتدای این نشست سید جواد روشن؛ ضمن خیرمقدم به حاضران و خسته نباشید به گروه نمایش، به اهمیت برگزاری جلسات نقد حضوری و تلاش کانون ملی منتقدان تئاتر برای ایجاد فضای گفت‌وگو در ارتقای سطح کیفی آثار نمایشی همچنین توجه به‌نقد علمی اشاره کرد.
وی در ادامه با ارائه توضیحاتی در مورد سابقه‌ی گروه تئاتر اشتباهات و آثار پیشین این گروه، از امید طاهری خواست تا در مورد چگونگی نگارش نمایش «کمدی استشمامات» توضیحاتی را ارائه نماید.
امید طاهری گفت: اولین کار این گروه، نمایش «کمدی افتضاحات» بود که نگاهی داشت به «کمدی اشتباهات» شکسپیر و بعدازآن چهار نمایش دیگر به همین شکل تولید کردیم که «کمدی استشمامات» پنجمین کار از این سری آثار است و فضای آن با آثار قبلی متفاوت است. این نمایش‌نامه با نگاهی به داستان کوتاه «دماغ» نوشته گوگول نگارش شده ولی در پرداخت کاملاً متفاوت از آن داستان است و می‌شود گفت تنها ایده ازآنجا آمده است.
وی در مورد این‌که نمایش‌نامه چقدر محصول تمرینات کارگاهی گروه است گفت: آثار قبلی اکثراً در یک فضای کارگاهی شکل می‌گرفت البته در آن زمان شرایط و فرصت بیشتری برای تمرینات کارگاهی داشتیم ولی در این اثر هم‌زمان و شرایط لازم برای تمرینات طولانی نداشتیم و هم خود اثر ویژگی‌هایی داشت که لازم بود ابتدا نمایش‌نامه به‌طور کامل نوشته شود. این متن در سال 89 نوشته شد و برای اولین بار در جشنواره‌ی تئاتر فجر اجرا شد. بعد از سه سال در فرهنگسرای نیاوران اجرای عموم رفتیم و بعدازآن در طرح مطالعات قشقایی در آن تالار اجرا شد و در حال حاضر سومین دور اجرای خود را در تماشاخانه پایتخت پشت سر می‌گذارد.
او تصریح کرد: در هر اجرا با توجه به حضور بازیگران جدید پیشنهادانی وارد کار می‌شود ولی بخش عمده‌ی چیزی که اجرا می‌شود بر اساس متن اولیه و مکتوب است.

 

اثری آیرونی و تأویل‌پذیر
در ادامه مهرداد ابروان به‌عنوان کارشناس و منتقد جلسه، ضمن خسته نباشید به گروه اجرایی، در خصوص نمایش‌نامه گفت: آنچه دیدیم یک کمدی فانتزی است که نمونه‌ خوب آن در تاریخ ادبیات نمایشی جهان متعلق است به مروژک با آثاری مثل «در پهنه دریا» که بسیار تأویل‌پذیر است. البته در آثار ایرانی نیز آثاری ازاین‌دست داریم. یکی از ویژگی‌های خوب متن ازنظر من فضای آیرونی (مفهوم رویدادها با آن مفهومی که در سطح به نظر می‌رسند متفاوت است) و دیالوگ‌نویسی آن است. متن بر نشانه‌شناسی و تمثیل استوار است و شخصیت‌پردازی خوبی دارد و درمجموع نمایش در جذب مخاطب موفق است و ارتباط خوبی ایجاد می‌کند.
ابروان ادامه داد: نمایش‌نامه مقدمه‌چینی طولانی ندارد و بلافاصله مسئله و گره اصلی شکل می‌گیرد که باعث می‌شود مخاطب به‌سرعت با اثر درگیر و همراه شود.
وی اظهار داشت: البته به نظر من متن کمی طولانی است. در ساحت هر اثر، هر رویداد از دل رویداد قبلی به وجود می‌آید اما در این نمایش‌نامه این ویژگی وجود ندارد و می‌توان به آن چیزهایی اضافه یا از آن کم کرد؛ مثلاً صحنه دونفره کشیش و خبرنگار که جذاب هم اجرا می‌شود اگر حذف شود به لحاظ دراماتیک هیچ لطمه‌ای به اثر نمی‌زند. در کنار خط اصلی نمایش، داستان‌های فرعی وجود دارد که به نظر من آن‌ها می‌تواند کمتر و کوتاه‌تر شود.

 

دماغ، نماد اندیشه است
ابروان گفت: نکته دیگر اینکه مخاطب متوجه این موضوع می‌شود که رفتن دماغ یک تمثیل است و به نظر من ای‌کاش مونولوگ آخر کار که به‌صراحت بازگو می‌کند دماغ، نماد اندیشه است؛ نبود. من خودم به‌عنوان یک مخاطب آن را هویت گرفتم و فکر می‌کنم اینکه هر مخاطب نگاه و برداشت خودش را داشته باشد بهتر است چون فضای کاربر پایه‌ی نشانه و تمثیل است ولی با آن تک‌گویی آخر، راه بر هر تأویل و برداشت دیگر از سوی مخاطب بسته می‌شود.
این منتقد و کارشناس تئاتر تصریح کرد: لذت بردن و سرگرم شدن از ویژگی‌های یک تئاتر است و نباید فقط در یک تئاتر شعار داد و حرف‌های فلسفی و ... زد. این اثر به‌خوبی مخاطب را سرگرم می‌کند و در عین لذت بردن، فرصت اندیشه ورزیدن را هم ایجاد می‌کند.

 

نگارش یک اثر کمدی سخت است
در ادامه جواد روشن خطاب به ابروان گفت: مطمئناً همه هم‌نظر هستیم که اجرای یک نمایش کمدی چندان راحت نیست و به همان اندازه، نگارش یک اثر کمدی هم سخت است. در اجرا بخشی از این کمدی متعلق به متن است، بخشی به ایده‌های کارگردان و بخشی هم به خود بازیگران وابسته است. شما سهم نمایش‌نامه در ایجاد این فضای کمدی را چگونه دیدید؟
ابروان گفت: من فکر می‌کنم نمایش‌نامه بستر خوبی برای ایجاد کمدی فراهم کرده است و موقعیت‌ها و دیالوگ‌نویسی کمدی در خود متن هم وجود دارد. البته اجرا و بازی‌ها نیز خوب است و به نظر درک و همکاری خوبی بین نویسنده و کارگردان وجود دارد.
امید طاهری در این خصوص گفت: من چند سال پیش خودم این اثر را با یک گروه دیگر در کرمان اجرا کردم و کاملاً فضای کار متفاوت بود. در آنجا دنبال کمدی و فانتزی نبودیم و تماشاگر هم به‌هیچ‌وجه به‌اندازه‌ این اجرا نمی‌خندید. می‌خواستم نگاه دیگری را نیز در برخورد با متن تجربه کنم. چون از روز اول تا حدودی به گروتسک بودن متن هم اعتقاد داشتیم. در آن اجرا به وجوه گروتسک اثر بیشتر پرداختم و فکر می‌کنم در خود متن، پتانسیل برای نگاه‌های متفاوتی به آن برای اجرا وجود دارد. البته در آن اجرا کمی اثر شعارزده شد ولی در این اجرای کمدی این شعارزدگی وجود ندارد. متن تقریباً توضیح صحنه ندارد و هر چه در این اجرا و در شکل میزانسن می‌بینید ایده‌های خود آقای عبدی در مقام کارگردان است.

 

بازی‌های یکدست و اجرایی استیلیزه
در ادامه ابروان در خصوص اجرا گفت: ازجمله ویژگی‌های خوب این اثر در اجرا این بود که اضافه‌کاری نداشت. در برخی از اجراها شاهد طراحی‌های شلوغ و دکورهای عظیم و ... هستیم که اصلاً لزومی هم ندارد. در این کار، برخورد کارگردان با اثر از درون اثر است و سعی بر تحمیل چیزی بر نمایش ندارد و همه‌چیز استیلیزه است. گاهی اجراهایی می‌بینم که متن را مخدوش کرده و اگر کسی متن مکتوب را بخواند بیشتر با اثر ارتباط ایجاد می‌کند چون کارگردان چیزهایی را به اجرا تحمیل کرده که مناسب آن فضا نیست ولی در اینجا همه‌چیز در خدمت اندیشه و فضای اثر است و این نکته‌ی بسیار مهم و مؤثری است.
وی ادامه داد: وظیفه کارگردان عینی کردن درونیات متن بر اساس نگاه و قرائت خودش از اثر است و این کار بسیار خوب در اینجا انجام‌شده و اجرا بسیار روان است. کارگردان از فضای صحنه و سایر امکانات فنی از قبیل نور و موسیقی و ... نیز به‌خوبی استفاده کرده است.
او اظهار داشت: با حضور بازیگران حرفه‌ای و خوب تئاتر، بازی‌ها نیز بسیار خوب و در خدمت اجراست. در این نوع کار اگر بازیگران حضور خوبی نداشته باشند کار زمین می‌خورد. در اینجا بازیگران نقش مهم و مؤثری دارند. این کار یک حد متعادلی از کمدی را نیاز دارد. بیشتر از آن کار را سطحی می‌کند و کمتر از آن نیز لذت و جذابیت کار را کم می‌کند و این حد وسط ماندن کار بسیار سختی است که بازیگران به‌خوبی از پس آن برآمده‌اند.

 

کمدی رفتار در کنار کمدی موقعیت و کلام
جواد روشن نیز در این خصوص گفت: ایجاد کمدی رفتار که در اجرا دیده می‌شود در کنار کمدی موقعیت و کمدی کلام که در متن وجود دارد، مسلماً علاوه بر حضور و خلاقیت خود بازیگران به طراحی کارگردان نیز برمی‌گردد. دوستم دارم آقای عبدی در این خصوص بیشتر صحبت کنند.
میثم عبدی گفت: در هیچ‌کدام از کارهای گروه ما حتی اینجا که متن از قبل آماده بود؛ نمی‌شود متن و کارگردانی را از هم جدا کرد و این ویژگی گروه ماست و ما زبان مشترک داریم. خیلی خوشحالم از نکته‌ای که آقای ابروان در خصوص استیلیزه بودن کار گفتند چون به‌شدت به آن اعتقاددارم. در تمرین‌ها بارها بر این نکته تأکید کردم که اگر قرار است یکدست بالا بیاید و یا روی چهارپایه نشسته شود، فقط همان کار باید انجام شود و خوشبختانه بازیگران ما نیز درک درستی از این مسئله داشتند.
او تصریح کرد: من دوست دارم بازیگران پیشنهاد و رنگ و بوی خودشان را به نقش اضافه کنند ولی بر اساس چارچوب متن. برای خیلی از صحنه‌ها از قبل طراحی میزانسن به شکل مکتوب مشخص بود و می‌دانستم از هر صحنه و حرکت چه می‌خواهم و باید در چه حدود باشد و همه‌ی فرم‌ها بر همین اساس طراحی می‌شد و بسیار خوشحالم که این استیلیزه بودن به‌خوبی در کار دیده‌شده است.

 

موسیقی زنده و شاگردی برشت
جواد روشن گفت: به عناصر مختلف اجرا اشاره شد. دوست دارم کمی هم در مورد موسیقی صحبت کنیم. در اینجا موسیقی دو بخش دارد. یکی موسیقی زنده و دیگری موسیقی پلی‌بک و انتخابی. به نظرم این دو بخش خیلی باهم هماهنگ نبود و از موسیقی زنده آن‌چنان‌که باید در خدمت اثر استفاده نشد.
میثم عبدی در این خصوص اظهار داشت: گروه موزیک زنده نماینده گروه اجرایی است. با این موسیقی ما به تماشاگر می‌گوییم که شما آمده‌اید تا تئاتر ببینید. برای همین در شروع اجرا و ورود تماشاگران، بازیگران نیز با تماشاگران ارتباط دارند و روی صحنه دیده می‌شوند. قطعه‌ی پایانی هم برای بدرقه تماشاگران است و در این میان (آغاز تا پایان) موسیقی‌هایی که به‌صورت پلی‌بک پخش می‌شود درواقع موسیقی خود نمایش و شهر محل وقوع داستان است. شاید هنوز این ایده‌ من در اجرا درنیامده است ولی همیشه دوست دارم به مخاطبم یادآوری کنم که او برای دیدن تئاتر آمده است و نباید در دیدن تئاتر عرق احساس شود. ازاین‌رو دوست دارم شاگرد خوبی برای برشت باشم.


بازی متد اکتینگ و دوری از تیپ‌سازی
او ادامه داد: در خصوص بازی‌ها نیز آقای ابروان به حد متعادلی دربازی‌ها اشاره کردند من همواره تأکید داشتم که بازی‌ها باید به سبک متد اکتینگ باشد و برخی از بازیگران می‌گفتند مگر می‌شود در چنین اثری این‌گونه بازی کرد؟ می‌دانم شاید شدنی نباشد ولی می‌خواستم بازیگران به سمت تیپ‌سازی نروند. در اینجا بازیگر حضور و نقش مهمی دارد برای همین در هر سه اجرایی که داشتیم و با تغییر بازیگران همراه بود هر بازیگر به شکل و نوع خودش نقش را بازی می‌کرد و عدم تلاش برای تیپ‌سازی باعث می‌شود که بازی‌ها به سمت لوده بازی نرود.
در پایان فرزین محدث که به‌عنوان بازیگر این نمایش در نشست حضور داشت بر نقد تخصصی بازیگری در جلسات نقد همچنین لزوم برگزاری نشت‌های تخصصی و مستقل در مورد بازیگری تأکید کرد و اظهار داشت بازیگری یک علم است و باید در جلسات نقد به شکل دقیق‌تر وجدی‌تری موردبررسی قرار گیرد تا درنهایت باعث پیشرفت بازیگری در تئاتر کشورمان شود.
این نشست با گپ و گفت میان مخاطبان و گروه اجرایی خاتمه یافت.




نظرات کاربران