جشنواره تئاتر فجر از نگاه مسئولان و هنرمندان
موج خروشان نسل جدید در تئاتر ایران
جوان شدن جشنواره تئاتر فجر، تلاش برای اعتبار بخشی و نظم تئاتر ایران، تاکید بر رویکردهای متفاوت و... از جمله اهداف جشنواره امسال بود که اهالی تئاتر هریک در گفتگوهای خود به آنها اشاره داشته اند.
به گزارش ایران تئاتر، جشنواره بینالمللی تئاتر فجر همواره با فرازوفرودها و واکنشهای متفاوتی از سوی اهالی تئاتر مواجه بوده است. بسیاری از مسئولان و هنرمندان این رویداد را اتفاق بزرگ تئاتر کشور دانستهاند و برخی دیگر معتقدند هنوز جشنواره راه طولانی برای کشف هویت خود باید سپری کند. در ادامه ارزیابی تعدادی از مسئولان فرهنگ و هنر و اهالی تئاتر را نسبت به وضعیت سی و پنجمین جشنواره تئاتر فجر و تأثیراتی که در توسعه داخلی و خارجی این هنر در کشور میتواند داشته باشد را میخوانیم.
سید رضا صالحی امیری
سینما ریشه هنر است اما تئاتر مادر هنر خوانده میشود، هنر از تئاتر هویت میگیرد و از این منظر ایرانیان به تئاتر علاقه نشان میدهند. بیشک تعداد نمایشهایی که هنرمندان تئاتر در طول سال اجرا میکنند، نشان از علاقه مخاطبان به این حوزه است. بهطور متوسط در تهران روزانه ۹۰ تا ۱۱۰ نمایش اجرا میشود که آمار بسیار رضایت بخشی است. در نظر داریم سال ۹۶ مجموع تئاتر کشور را تقویت کنیم و به این منظور برآورد داریم ۱۰ میلیارد تومان بودجه تئاتر کشور را در سال آینده افزایش دهیم. تئاتر نیاز جامعه ایران است، یکی از کانونهای مصرف فرهنگی را تئاتر تشکیل میدهد و در توسعه جامعه فرهنگی نقش مهمی ایفا میکند.
مضامین مؤثر در جشنواره تئاتر فجر حضور دارد. مضامین سبک زندگی، دفاع مقدس، مسئولیت اجتماعی، اخلاق اجتماعی، روابط انسانی و ادبیات و هنر ایرانی در این جشنواره بهدرستی انتخابشده است، مضامینی که در انتقال فرهنگ ایرانی به جامعه نقش بیبدیل خواهند داشت. بیش از ۹۰ متن از متون حاضر در جشنواره تئاتر فجر ایرانی است که این نشان میدهد کارگردانان و نویسندگان ما به بلوغ لازم رسیدهاند، تئاتر در دهه چهارم انقلاب اسلامی در حال جهش است و آینده تئاتر را بسیار موفقیت بخش میبینم. من پیش از حضور در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم مخاطب تئاتر بودم و به تئاتر دیدن علاقه دارم. ازاینپس هم سعی میکنم بهطور غیررسمی تئاتر ببینم چون جذابیت بیشتری برای خودم خواهد داشت. بخشی از مصرف فرهنگی برای بنده فیلم، موسیقی و تئاتر است. علقه ما فرهنگیها به حوزه هنر یک علقه ذاتی و درونی است. هر انسانی که روح و احساس دارد با هنر زندگی میکند و تئاتر هم بخشی از هنر ایرانی است، ایرانیان از سابقه تاریخی و تمدنی دیرینه در جامعه ایران برخوردار هستند. تئاتر مربوط به دیروز و امروز ایران نیست و ما درگذشته برنامههای آئینی زیادی داشتیم که قدمت بسیار دیرینهای دارند. تئاتر در دل خود موسیقی و همه هنرها را تشکیل میدهد و ما نیازمند توجه و توسعه بیشتری هستیم. تلاش میکنیم تئاتر سال آینده یک جهش را تجربه کند. بخشی از این بازسازی انجامشده، همه تلاش میکنیم سال ۹۶ این بازسازی تکمیل شود و شما شاهد تحول در این مجموعه خواهید بود. همه مردم خوشحال خواهند شد تئاتر شهرشان زیبا و جذاب و پرمخاطب باشد. این مجموعه برای تهران یک مجموعه نوستالژیک است و حتماً به آن توجه بیشتری خواهیم کرد.
توجه بیشتر هنر شهرستانها از سیاستهای وزارت ارشاد است. طبق گزارشی که من از مدیرکل این حوزه و آقای مراد خانی داشتم، سال آینده برای استانها سال خوبی خواهد بود. حضور فعال استانها ۴۵ درصد از جشنواره فجر را تشکیل میدهد و ۵۵ درصد تهرانیها فعالیت کردند که این رقم خوبی است. ما در نظر داریم به استانها، شهرستانها و روستاها را بهمنظور توزیع عادلانه فرصتهای فرهنگی بیشتر توجه کنیم و سیاست قطعی وزارت ارشاد توجه به شهرستانها است. ۸۰ درصد جمعیت کشور در استانها قرار دارند و عدالت فرهنگی اقتضا میکند که همه آحاد ملت از این فرصتها فرهنگی برخوردار باشند. 400 پروژه در سطح کشور در دست داریم که باید مردم و سرمایهگذاران هم کمک کنند. دولت بهتنهایی توانایی تکمیل همه پروژهها را ندارد، امسال ۴۰ پروژه را به بخشهای مردمی واگذار کردهایم و سال ۹۶ این حرکت شتاب بیشتر خواهد گرفت و تلاش میکنیم مشارکت بخش خصوصی، نهادهای عمومی، هنری و مؤسسات فرهنگی را بیشتر جلب کنیم.
علی مراد خانی
جشنواره تئاتر فجر را اتفاقی لحظهای در نظر نگیریم!
نباید جشنواره تئاتر فجر را بهعنوان یک اتفاق لحظهای در نظر بگیریم. به همین منظور در تئاتر در حال ایجاد فضاهایی هستیم که هم باعث یادگیری بیشتر هنرمندان فعال در این عرصه شود و هم باوجود ایجاد یکسری رقابت بین گروههای نمایشی، حرکتی بهسوی ارتقاء کیفیت آثار داشته باشیم. تمام تلاشمان بر این بوده است که در طول سال هر آنچه را که جشنواره لازم دارد، فراهمسازیم چراکه بزرگترین رویداد در جشنواره، وجود خود جشنواره تئاتر فجر است. یعنی همینکه این جشنواره با یک کیفیت خوب و با حضور هنرمندان طراز اول برگزار میشود، رویدادی فوقالعاده بهحساب میآید. امسال هم سعی میکنیم بلافاصله بعد از اتمام جشنواره، شرایط خوبی فراهم کنیم که آثار برگزیده در جشنواره به مرحله اجرای عموم برسند. بودجه برای این است که به یک گروه بینالمللی داده شود تا با حضورشان، رویداد جدیدی در یادگیری آن هنر توسط هنرمندان صورت بگیرد. البته به مسئله حمایت از گروهها اعتقاددارم و حمایتهایی هم در این زمینه انجام میگیرد ولی گروههای نمایشی نباید اول مبنای کار را برگرفتن کمکهزینه بگذارند و بعد به فکر درآمدزایی اثر خود باشند.
مهدی شفیعی
جریان سازی برای ارتقای تئاتر محیطی
با توجه به تجربهای که به لحاظ ساختاری و تشکیلات اجرایی در ادوار مختلف داشتهایم، جشنواره امسال جشنواره خوبی بود. حضور هنرمندان در این جشنواره گرم بود و حضور جوانان و پیشکسوتان نیز خیلی امیدبخش به نظر میرسید. با نگاهی منطقی در بخشهای جشنواره، بهخصوص بخش رقابت جوان، تنوعی که در بخشهای محیطی داشتهایم، اتفاقات خوبی را در این حوزه رقمزده است. امیدوارم این اتفاق تبدیل به جریانی شود که بتواند برای کل تئاتر محیطی کشور جریان سازی کند. یکی از ویژگیهای مهم این جشنواره، سطح کیفی آثار هنرمندان غیر تهرانی بود. من برخی از کارها را که دیدم، سطح کیفی آنها به شکلی بود که دیگر برای تعریف تئاتر نمیشود گفت، تئاتر تهران و یا تئاتر غیر تهران. به نظرم خیلی اتفاقات خوبی در این دوره افتاد و این ناشی از اتفاقات مستمر و مداومی است که در استانها بابت اجرای عموم در حال شکلگیری است. از سوی دیگر، باید با نگاهی تحلیلگر نقاط قوت و ضعف جشنواره را بررسی کرد و سعی کنیم نقاط قوت را پررنگتر کنیم و بر آنها بی افزاییم. اگر نقاط ضعفی وجود دارد، با مشورت گرفتن از خانواده و اهالی تئاتر سالبهسال آنها را کمرنگتر کنیم.
من شخصاً بسیار علاقهمند هستم که ساختار فعلی حفظ شود. ساختار فعلی بهنوعی آزمونوخطاهایش را پس داده است و به اعتقاد من تجربه دو دوره روبهجلو دارد و میتواند با نگاهی تحلیلگر به هر دو دوره رویداد بهتری را رقم بزند، امیدوارم با صحبتی که با دوستان داریم در فرصت پیش رو انشا الله بهزودی دبیر آینده را اعلام کنیم.
سعید اسدی
چشماندازی تازه از وضعیت تئاتر ایران
در این دوره از جشنواره تئاتر فجر تمام تلاشمان بر این بود، اعتباری که بهوسیله تاریخ ایجادشده، حفظ شود. بزرگترین دستاورد من نیز، حفظ این اعتبار است. ادعای ارتقاء اعتبارش را ندارم، اعتبار ازاینجهت که بتواند به هنرمندان و مخاطبان احترام بگذارد، نظم و ترتیب و قاعده ایجاد کند و ضرورتهایی را درک کند که شاید در آینده تئاتر ما، توجه به این ضرورتها الزامی باشد ازجمله موج خروشان نسل جدیدی که به سمت تئاتر میآیند، جهشی را در تئاتر ما ایجاد خواهد کرد و من ایماندارم که این کمیت ایجادشده به کیفیت خواهد انجامید.
جوان شدن جشنواره هم در همکاران و هم در داوران، ارزیابان و شرکتکنندگانش این را نشان میدهد که ما همگی به یک روح و چشماندازی تازه نیاز داریم و همچنین باید از پیشکسوتان و تجارب آنها استفاده کنیم و از آنها مشورت بگیریم. کما اینکه من نیز برای این تصمیمات با خیلی از دوستان مشورت میکردم و باید افق آینده را مدنظر داشته باشیم. چون به نظر میآید که تئاتر ایران پیشنهادهایی برای خود و جهان دارد. ولی کمی اوضاع در جامعه تئاتری باید نظم و نسق پیدا کند.
بهروز غریب پور
تلاش برای هویت بخشی مهمترین اتفاق تئاتری کشور
به نظرم یکی از نقاط قوت این جشنواره در دو دوره اخیر حضور سعید اسدی است که تمام دغدغهاش هویت دادن به جشنواره و بالا بردن سطح کیفی آن بوده است تا تئاتر کشورمان رونق بیشتری پیدا کند. باوجود همه اینها بارها گفتهام بودن جشنواره تئاتر فجر بهتر از نبودنش است زیرا این جشنواره توانسته بستری را برای نشان دادن هویت تئاتر کشورمان فراهم کند، اما از طرفی همانند دیگر جشنوارهها کموکاستیهایی هم دارد.
اگرچه این رویداد بزرگ هنری با فرازوفرودها و نظرات متفاوتی همراه است، اما بااینحال بسیاری از هنرمندان تئاتر که سالهاست دغدغه این هنر بزرگ را دارند، رویداد تئاتر فجر را مهمترین اتفاق دانسته و معتقدند باید از این جشنواره به شکل مادی و معنوی حمایت صورت گیرد.
هادی مرزبان
محلی برای ارائه اندیشههای نو
جشنواره محلی است برای ارائه و دیدن آثار تازه تا شرکتکنندگان با اندیشههای نو روی صحنه حاضر شوند و به معلوماتشان افزوده شود. ایکاش در سال فقط همین یک جشنواره را برگزار میکردیم تا هزینههای اضافی صرف برگزاری جشنوارههای ریزودرشت نشود.
متأسفانه برای اسکان گروههای شهرستانی زمان محدودی را در نظر میگیرند که باعث میشود هنرمندان شهرستانی بدون دیدن آثار جشنواره، تهران را ترک کنند. درحالیکه اصل برگزاری جشنواره، دیدن آثار یکدیگر است بهخصوص برای افرادی که سالی یکبار از شهرهای دیگر میآیند و در جشنواره شرکت میکنند.
قطبالدین صادقی
جشنواره تئاتر فجر هنوز تعریف مشخصی پیدا نکرده
جشنواره تئاتر فجر نسبت به دورههای آغازین خود سیری صعودی را طی کرده است. در ابتدا این جشنواره خیلی حرفهای نبود و آماتوری بود و به لحاظ موضوعات تنوعی نداشت ولی از دهه ۷۰ موضوعات و مسائل مطرحشده در جشنواره تئاتر فجر متنوع شد.
جشنواره تئاتر فجر باعث شد تا فعالیت تئاتر در شهرستانها که تعطیلشده بود، اعتبار مضاعف پیدا کند و مسئولان و هنرمندان در شهرستانها تئاتر را جدی بگیرند. تا اواخر دهه ۷۰ هم بیشتر گروههای تئاتر شهرستانها در جشنواره حضور پیدا میکردند و جایزه میگرفتند.
بهمرور در دهه ۷۰، زیباییشناسی وارد جشنواره تئاتر فجر شد و این آغازی بود برای حضور گروههای خارجی. از دهه ۷۰ تابهحال، جشنواره تئاتر فجر به سمت تئاتر هنری حرکت کرده است.
در چند دوره اخیر جشنواره، کارهایی بهدوراز مفاهیم اجتماعی و بیشتر حاوی بازیهای شکلی و تجریدی با متون بزرگ دیده میشوند. حس میکنم این ایراد ازاینجا نشأت میگیرد که جشنواره تئاتر فجر هنوز تعریف خود را به دست نیاورده است. هر جشنوارهای تعریفی برای خود دارد مانند جشنواره تئاتر عروسکی، دانشگاهی، آیینی و سنتی و کودک و نوجوان. در جهان هم هر جشنوارهای دارای تعریفی مشخص است.
جشنواره تئاتر فجر هنوز تعریف ندارد و هدف آن مشخص نیست، ازاینرو هر کاری در آن دیده میشود. جشنواره تئاتر فجر باید تعریف داشته باشد یعنی اینکه یا فقط مختص تئاتر ملی باشد یا مدرن یا خارجی. آنچه باعث میشود، نتوان بهدرستی جشنواره تئاتر فجر را داوری کرد، به تعریف درنیامدن این جشنواره است.
امیر دژاکام
رسیدن به تعادل میانی بعد از گذشت دورههای مختلف
جشنواره تئاتر فجر از ابتدا تاکنون مسیرهای گوناگونی را طی کرده است که در برگزاری دورههای سپریشده شاهد رویکردهای متفاوتی از سوی آن بودهایم. در دورهای تمرکز جشنواره بر آثار تازه تولید نمایشی بوده است و در دورهای دیگر، تمرکز بر آثاری بوده که در طول سال اجراشدهاند و بعد از گذشت چندین دوره، جشنواره تئاتر فجر به تعادلی میان آنها رسید.
اصغر همت
آثار بینالملل با شرایط تئاتر ما همخوانی ندارد
صحبت ما از سالهای بسیار دور – از اوایل انقلاب – بر این بود که جشنواره تئاتر فجر باید برآیند اجراهای تئاتر در طول یک سال باشد که هیچوقت این اتفاق رخ نداد. اگرچه در بعضی دورهها، استثناهایی خوشایند رخ داد، ولی بعدازآن این مسئله پیگیری نشده است. مدیر جشنواره تئاتر فجر در هر دوره تغییر میکند و هر کس سلیقه خاص خود را اعمال میکند. جشنواره در طول این سالها فرازوفرود بسیاری داشته است. تکلیف ما هنوز هم در بخش بینالملل، تئاتر شهرستان و یا تئاترهایی که در طول سال اجرا میشوند، مشخص نیست. البته استثنائا در این دوره از جشنواره، تمامی کارها تولیدی نبودند که ما مجبور باشیم حدود ۶۰ گروه را وادار به تمرین کنیم تا از بین آنها ۱۵ اثر انتخاب شود تا برای سال آینده به آنها سالن دهیم. حداقل ۹۰% آثار راهیافته به این دوره از جشنواره تئاتر فجر، برآیند کارهای اجراشده در طول سال در تهران، شهرستانها و جشنوارههای استانی بودهاند. اگر واقعاً مدیران برنامهریز جشنواره به دلیل صرفهجویی و یا از روی اجبار این کار را نکرده باشند؛ اتفاق خوبی است. متأسفانه به دلیل مشغله کاری، نتوانستم همه نمایشها را ببینم، اما چند اثری را که دیدم یا آنچه از دوستان دراینباره شنیدهام، بهخصوص در بین آثار بخش بینالملل، میتوان گفت که این آثار با شرایط تئاتر ما همخوانی ندارد. دید کارشناسانه در امور تئاتر بینالملل ضعیف بوده است. باید بعد از جشنواره در نشستهای کارشناسانهای این موضوع را بررسی کرد. آیا قصدمان این است که نشان دهیم ما از تئاتر دنیا عقب هستیم و باید به سمتی برویم که خودمان را به آن برسانیم؟! جشنواره تئاتر فجر بهترین فرصت است که ما با آثار اساسی و کارگردانان بزرگ دنیا روبرو شویم.
سیاوش طهمورث
بهعنوان رویداد گذرا به جشنواره نگاه نکنیم
امیدوارم در سالهای آینده آثار هنرمندان شاخص عرصه نمایش را در جشنواره تئاتر فجر بگنجانیم تا برای فعالان عرصه نمایش ایران، جنبه آموزش و کسب تجربه ایجاد کند. برخی از کارهایی که در بخش بینالملل جشنواره حضور دارند، صرفاً از تکنیکهای نور و صدا استفاده کردهاند و برای مخاطب جنبه سرگرمکننده دارند، این درحالی است که آثار بزرگان هنرهای نمایشی دنیا به باقی تکنیکهای تئاتر هم توجه نشان میدهند. این رویداد هنری فرصت مناسبی است که هنرمندان عرصه نمایش تجربیاتشان را با یکدیگر تقسیم کنند و این فرصتها برای رونق عرصه نمایش بسیار تأثیرگذار است. اهمیت جشنواره زمانی چند برابر خواهد شد که بهعنوان یک رویداد گذرا به آن نگاه نکنیم و در طول سال هم از تأثیرات بهرهمند شویم.
حمیدرضا آذرنگ
زیر سایه اتفاقات تئاتر ایران
جایگاه جشنواره تئاتر فجر وامگیرنده از خود تئاتر کشورمان است که باید اولازهمه ببینیم تئاتر کشورمان در چه جایگاهی قرار دارد. بهطور حتم بلندای نگاه مسئولان تصمیمگیرنده در خارج از مدیریت تئاتری، هرگز به بلندای قامت تئاتر نبوده است چراکه هرگز تعریف مالی و اعتباری درستی برای این هنر انجامنشده و تئاتر همیشه مهجور مانده است. متأسفانه تئاتر کشورمان در این سالها به سمت گیشهای شدن پیش رفته است و گروههای نمایشی فقط سعی بر این دارند تا هر طور شده به فروشی بیشتری دست یابند که این وضعیت بههیچوجه از رسالتهای تئاتر بهحساب نمیآید.
حمیدپورآذری
جشنواره فجر رویکرد پیداکرده است
جشنواره تئاتر فجر رویداد مهمی است و به نظرم بعد از ۳۵ دوره، در این دو سال اخیر درراه هویت پیدا کردن، قدم برداشته است. جشنواره تئاتر فجر رویکرد نداشت، به نظر میرسد در این دو سال به سمت این میرود که رویکرد پیدا کند و تکلیفش مشخص شود. قبلاً آثار، تولیدات تازه بودند، تولید جدید یعنی شتابزدگی. گروهها نمیدانستند در کدام سالن اجرا میروند و اولین اجرایشان در جشنواره بود؛ اما وقتی کار در سال اجرا میشود، همه میدانند سالنشان کجا است و قرار است کجا اجرا بروند و هم اینکه شتابزدگی دیگر معنایی ندارد و همهچیز مشخص است. این نکته مثبتی است و در همه جای جهان وجود دارد. در جشنواره اگر همهچیز درست انتخاب شود، میتواند ویترینی باشد که در یک سال چه اتفاقاتی افتاده است. این مهمترین چیز است. وگرنه تا زمانی که زیرساختها درست نشود و تعریف نشود که تئاتر به چه درد ما میخورد و چرا باید تئاتر داشته باشیم، جشنواره هیچ تأثیری نمیتواند بگذارد. وظیفه جشنواره تأثیرگذاری نیست بلکه یک رپرتوار است.
ندا هنگامی
بهتر است شیوهمان را عوض کنیم
این سؤال برای من که ۱۸ سال کارم این است، سؤالی بیپاسخ بوده و هست چراکه ما کارگردانانی که بهصورت حرفهای کار میکنیم، مقداری نسبت به انتقاد و پیشنهاد به جشنواره بیحس شدهایم. من واقعاً بدم میآید که هرسال در مراسم اختتامیه جشنواره یکی روی سن میرود و از فقر و بیچارگی تئاتر ما و نبود سالن میگوید. اگر این روش قرار بود جواب دهد تا حالا داده بود. بهتر است شیوهمان را عوض کنیم. فکر میکنم کسانی که در دبیرخانه کار میکنند ازجمله دبیر فجر و مشاوران ایشان اگر تئاتری باشند که قطعاً هستند، خودشان همه معضلات را میدانند. اگر این معضلات حل نمیشود، قطعاً نمیتوانند که آن را حل کنند و مشکل از جای دیگری است. من فکر میکنم هرسال یک عده دلسوز فقط میخواهند جشنواره را سرپا نگه دارند و به نظرم ریشه از جای دیگری خراب است.
پرستو گلستانی
جشنواره؛ محلی برای بروز شیوههای جدید
خیلی از هنرمندان ما امکان رفتن به خارج از کشور را ندارند به همین دلیل نمیتوانند آثار نمایشی بینالمللی را ببینند اما جشنواره این فرصت را فراهم میسازد تا هنرمندان در کشور خودشان آثار برگزیده را ببینند. برگزاری هر جشنواره بهخودیخود اتفاق خوبی محسوب میشود که جشنواره تئاتر فجر هم از آن جدا نیست. بخصوص گروههای مختلفی که از سراسر کشور دورهم جمع میشوند تا شیوههای جدیدی را به یکدیگر ارائه بدهند.
من مخالف بخش مرور نیستم چراکه این عمل باعث میشود جشنواره ما با شتابزدگی مواجه نشود و از طرفی آثار تولیدی نمایش هم به خاطر شرکت در جشنواره تئاتر فجر و رقابت برای انتخاب شدن بیشتر شود.