اسطوره‌ها در جهان امروز کاربرد دارند

به گزارش ایران تئاتر نشست خبری «نام تمام مادران ... » با حضور محمد رحمانیان، سینا رازانی، بهنوش طباطبایی، هانا کامکار، سامان احتشامی، سانیا سالاری، نوشین اعتماد، مبینا طبائی، الهام دهقان در تماشاخانه کنش معاصر برگزار شد.

رحمانیان در ابتدای نشست با بیان اینکه پیش از این نمایش «شب سال نو» را نوشته بودم که آن را در ونکورر و در شب سال نو اجرا کردیم، اظهارکرد: داستان نمایش «نام تمام مادران» دقیقا در همین روزها و در زمانی که در ماه جمادی‌الثانی بر اساس گردش تقویم ماه قمری با ماه اسفند، یکسان شده است و تقریبا بیستم جمادی‌الثانی که ما در نمایش به آن خیلی اشاره می‌کنیم دقیقا با 29 اسفند و شب عید همزمان شده است. برای من این نزدیکی و مقاربت خیلی اهمیت داشت و شاید همین باعث شد این نمایش را بنویسم.

روایتی از زنانگی در همزمانی شب عید و تولد حضرت فاطمه(س)

رحمانیان با بیان اینکه آئین‌های اسطوره‌ای که از دل دین اسلام گرفته شده و آئین‌های اسطوره‌ای ایران کهن همدیگر را کامل می‌کنند و بهم پاسخ می‌دهند، گفت : دقیقا منظورم اسطوره آناهیتا است که با آئین‌های اسلامی مثل تولد حضرت زهرا در بیستم جمادی‌الثانی تطابق دارند. پیش از این نمایش «مجلس‌نامه» هم این تفاهم را جور دیگری نشان داده بودم. در نمایش «اسب‌ها» هم آئین مهرگان را با آئین مربوط به حوادث عاشورا نمایش دادم. برای من درام‌نویسی و پژوهش در این زمینه خیلی جذاب است.

«نام تمام مادران…» سومین نمایش رحمانیان است که به آیین‌های ایرانی و دینی می‌پردازد و به این همزمانی اشاره دارد او در این باره توضیح داد: داستان در روز چهاردهم جمادی‌الثانی یعنی چند روز مانده به عید و تولد حضرت فاطمه در یک خانه قدیمی در جایی نزدیک مثل شهرک مختارنامه اتفاق می‌افتد. جایی که تلویزیون و سینما فیلم‌هایی می‌سازند. از جمله این فیلم‌ها درباره حضرت زهرا است. این خانه قدیمی که پایگاه استقرار گروه فیلمبرداری شده هشت زن روایت‌های خودشان را از زندگی‌شان برای ما می‌گویند. ارتباط خودشان را با موضوع زنانگی، مادری و همه آن چیزی که در آئین اسطوره‌ای حضرت فاطمه با آن برخورد می‌کنیم.

در ادامه «بهنوش طباطبایی» با بیان اینکه دوست ندارد قبل از اجرا صحبت کند گفت: من قبل از اثر زیاد نمی‌خواهم صحبت. فقط می‌گویم که باعث افتخار من است که با محمد رحمانیان کارکنم.

رحمانیان درباره حضور طباطبایی در این اثر گفت: زمانی که نمایش سیندرلا را می دیدم تصمیم گرفتم حتما با بهنوش طباطبایی کاری را اجرا کنم چراکه بازی این بازیگر روی صحنه به پایان نمی رسد بلکه در پشت صحنه هم ادامه داردو این نشان می دهدکه این بازیگر به کارش علاقه دارد.

هانا کامکار خواننده هم خوان و بازیگر نمایش «نام تمام مادران ...» درباره حضورش در این نمایش توضیح داد: نقش من زن کردی است که طراح لباس این پشت صحنه است. و سه قطعه را در این نمایش اجرا می‌کنم.

رحمانیان نیز درباره حضور کامکار افزود: خوشحالم که «هانا کامکار» در کنار من است چه به عنوان بازیگر چه به عنوان همخوان. و خانه تئاتر هم با دادن جایزه بهترین بازیگر گفت که جامعه تئاتر ایران اورا دوست دارد.

زنان مخاطب اصلی نمایش «نام تمام مادران»

کارگردان نمایش «مجلس ضربت زدن» در بخش دیگری از صحبت‌هایش اضافه کرد: نمایش «نام تمام مادران» نمایشی به شدت زنانه است اگر دست من بود می‌گفتم آقایان برای دیدن این نمایش نیایند! «نام تمام مادران» نه فقط موضوعی زنانه دارد بلکه درباره بروز احساسات زنانه است. حس‌های زنانه در این کشور کتمان می‌شود. این حس‌ها از یاد برده شده و کمتر اهمیت داده می‌شود.

او با اشاره به اینکه نمایش «خروس» را هم به مادران تقدیم کرده ، افزود : بعد از نمایش «خروس» به این فکر می‌کردم که حقیقت گمشده‌ای در مورد زنان تاریخ معاصر وجود دارد که باید آن را بنویسم. هم‌زمانی 20 جمادی‌الثانی با نوروز امسال این امکان را به من داد که از قانون‌های باروری در ایران کهن استفاده کنم و در باستان معاصر به آن بپردازم. فراموش نکنیم که اسطوره‌های کهن ایرانی مثل ناهید، آناهیتا یا زهره در خصوصیات خود یعنی نور و روشنایی با زهرا که به معنای درخشانی و روشنایی است شریک هستند. خوشحالم بعد از مدت‌ها چیزی نوشتم که آن را دوست دارم و با گروه به شدت‌ حرفه‌ای روی صحنه می‌آورم.

سینما و تئاتر یکی هستند

رحمانیان با بیان اینکه در فیلم سینما – نیمکت سعی کردم این را بگویم که سینما و تئاتر دو هنر نیست بلکه یک هنر است که از دل هم زاده می‌شوند، گفت: همانطور که در نمایش «مجلس‌نامه» هم قبلاً سعی کردم توضیح دهم که شبیه‌خوانی و مجلس تقلید یک نمایش است که از دل هم زاده می‌شود. آنچه در سینما می‌بینیم مدیون تئاتر و شگردهای تئاتری است، تفاوت زیادی بین سینما و تئاتر نمی‌بینم. این دو در نحوه روایت با هم فرق دارند اما این تفاوت مانند تفاوت داستان کوتاه با داستان بلند و رمان است که ریشه یکسانی دارند.  اگر به سینما رویکردی دارم برخاسته از دل تجربه‌های تئاتری است.

او ادامه داد: به نظر من این کار اتفاق عجیب و قریبی نیست.  استفاده متقابل سینما و تئاتر همیشه وجود داشته است، این هنر گاهی دو بعدی شده و روی صحنه نمایش داده می‌شود و گاهی به صورت سه‌بعدی روی پرده سینما.

کارگردان نمایش «خروس» درباره استفاده موسیقی درتئاتر گفت: استفاده از موسیقی در این نمایش مانند موسیقی نمایش‌های پیشین است. در حقیقت موسیقی همیشه بخشی از روایت در تاریخ ما بوده و در واقع استفاده از آن بازگشت به همه چیزی است که در تئاتر قدیم مثل تئاتر یونان، ژاپن، هند، چین و ایران وجود داشته است و در شبیه‌خوانی ما هم استفاده می‌شده است. با استفاده از موسیقی در نمایش من کار جدیدی نکردم بلکه از همان تجربه‌های پیشین استفاده کردم. برای مثال برای هنرمندی مثل برشت موسیقی آنقدر مهم بوده که در آثار ترجمه شده او نام آهنگساز کنار نام نویسنده می‌آید.

رحمانیان گفت: استفاده از موسیقی نمایش مربوط به ده سال پیش و نمایش «مسافران» است. این نمایش که متعلق به فرشید نوایی و الهام چرخنده بود در تئاتر شهر روی صحنه رفته و همین اصطلاح را داشت؛ در واقع من شروع‌کننده موسیقی نمایش در ایران نیستم.

هویت بخشی فرهنگی صورت نگرفته

او همچنین درباره بی‌هویتی سالن‌های نمایش در تهران گفت: معتقدم هنوز هیچ سالنی در تهران هویت ندارد. این سالن‌ها صرفاً مکانی برای اجرا هستند. گاهی بعضی از آنها بهتر و گاهی دارای نواقص بیشتری هستند. در حالی که در سال‌های گذشته سالنی مثل سنگلچ، کارگاه نمایش و مولوی هویت داشتند اما امروزه در همه تالارها همه جور نمایشی اجرا می‌شود. متاسفانه هیچ سالنی برنامه‌ای برای هویت‌بخشی به تالار یا نمایش‌اش ندارد چرا که گروه‌هایی شروع به سالن‌سازی خصوصی کرده‌اند تا بتوانند آن تئاتری را که می‌پسندند اجرا کنند اما اغلب با شکست مواجه شدند.

این کارگردان درباره سالن مولوی نیز گفت: سالن مولوی که باید متعلق به دانشجویان باشد برای خیلی از دانشجوهای تئاتری قابل استفاده نیست چون به دست تیم بی‌عرضه و خنثی افتاده است که دانشجویان ما که حق‌شان است از این سالن استفاده کنند را محروم کرده‌اند و مولوی هم از هویت قبلی خود خارج شده است.

رحمانیان معتقد است تئاتر شهر از ابتدا هیچ هویت تئاتری نداشته و در این‌باره گفت: تالار وحدت هم با از بین رفتن باله و اپرا در ایران دیگر فاقد هویت شد و امید ما به سالن‌های خصوصی بود که بتوانند هویت‌بخشی کنند اما این سالن‌ها تنها یک‌سری صندلی هستند البته همین هم بسیار اهمیت دارد چراکه از پارامترهای فرهنگ هر کشوری صندلی‌های تئاتر آن است که وقتی صندلی‌ها اضافه می‌شود یعنی ارتقای فرهنگی رخ داده است اما هویت‌بخشی فرهنگی در هیچ سالنی انجام نشده است.

حضرت زهرا(س) یک فعال اجتماعی است

او همچنین با بیان اینکه نمایش «نام تمام مادران» در دوره معاصر روایت شده و اشاراتی به مضمون زندگی حضرت فاطمه دارد؛ اظهارکرد: من حضرت زهرا را به عنوان یک فعال اجتماعی می‌شناسم. هربار اتفاقی افتاده حضرت فاطمه از خانه بیرون رفته است. ایشان از پیمان مباهله در جریان فعل و انفعالات دوره خود بوده است. یا در ماجرای فدکیه ساکت نمانده، سخنرانی و اعلام حضور کرده است. بارها حرف زده، دعوا کرده و توهین شنیده است؛ این میزان از مشارکت اجتماعی در زنان صدر اسلام برای من بسیار شگفت‌انگیز است.

این کارگردان به تحرکات اجتماعی ام البنین بعد از عاشورا اشاره کرد و ادامه داد: هرچند ایشان قیام نکرد اما هر سال نشست‌هایی با مادران شهدای کربلا داشته است. یا در واقعه حُره که داستان حرکات اجتماعی ایشان است هیچ کس نمی‌تواند نقش ایشان را نادیده بگیرد. ماجرایی که متاسفانه در سریال مختارنامه از آن به سرعت رد شدند.

رحمانیان با تاکید براینکه دیگر هرگز در رابطه با هیچ معصوم و امامی در تاریخ خودشان نمی‌نویسد، گفت: هرگز نمایشنامه زینب را با نام درخت چاپ نمی‌کنم. حصر خانگی حضرت معصومه را در قم روایت نمی‌کنم. تنها اشارات کوچکی در جهان معاصر خواهم کرد تا بگویم آن اسطوره‌ها هنوز در جهان امروز کاربرد دارند و وقتی به آنها رجوع کنیم پاسخ‌هایی برای امروز ما خواهند داشت.

او درباره ترانه‌های این نمایش نیز توضیح داد: یکی از ترانه‌ها را عبدالجبار کاکائی سروده و ترانه‌سرای دو ترانه دیگر افشین مقدم است که علیرضا افکایر آنها را آماده کرده و سامان احتشامی مسئولیت گسترش ترانه و تبدیل آنها به آوای زمانه برای اجرا در این نمایش را به عهده دارند.

دیگر بازیگران اثر نیز از کارکتر خود صحبتی نکردند و به تعریف از محمد رحمانیان پرداختند که رحمانیان به این موضوع واکنش نشان داد و گفت: خواهش می‌کنم انقدر تعریف نکنید.

در نمایش «نام تمام مادران » نوشین اعتماد، رویا بختیاری، سیما تیرانداز، الهام دهقانی، سینا رازانی، سانیا سالاری، بهنوش طباطبایی، مبینا طبائی، هانا کامکار، آشا محرابی حضور دارند که از سوم اسفند به مدت بیست شب در دو نوبت هر شب روی صحنه می‌روند.