تجارتی که بوی عشق می دهد

در عصری که مهمترین نمودش توسعه سطح آگاهی عمومی است، هنر نمایش به واسطه نقش موثر و کارآمدی که می تواند در تحکیم، تقویت و انتقال مفاهیم و موضوعات اجتماعی و فرهنگی در میان عامه داشته باشد، جایگاه ویژه ای در بطن برنامه‌ریزی های کوتاه مدت و بلند مدت جوامع دارد؛ تا آنجاکه دولتمردان تلاش می کنند با خلق ایده های مختلف، ارتباطی پایدار میان مردم و هنر تئاتر  ایجاد نمایند.

این دغدغه اگرچه همواره در میان مسئولان فرهنگی کشور ما نیز وجود داشته و دارد، اما برخی ناهماهنگی ها میان سازمان های حامی و متولی، سرمایه گذاری های بی برنامه و در برخی مواقع عبث، حمایت های قطره ای و گاها غیرکارشناسانه و... و در کنار همه آنها برخی انتقادهای احساسی، بی اساس و حتی جهت دار سدی مستحکم در برابر این تفکر ایجاد کرده است. نمونه این برخوردها را می‌توان در مشارکت بخش خصوصی در حوزه تئاتر به وضوح مشاهده کرد.

تا پیش از ورود به دهه 90 شمسی، دست اندرکاران حوزه تئاتر به دلیل نبود بودجه و امکانات به ویژه در بخش زیساخت ها مثل کمبود سالن های نمایشی، با دو مشکل اساسی روبرو بودند:

از یکسو بسیاری از دانشجویان نمایش پس از فراغت از تحصیل مجبور بودند سالها در صف ورود به این سالن ها انتظار بکشند تا شاید در کنار هنرمندان حرفه ای که بیشتر زمان بهره مندی از سالنهای دولتی به آنها اختصاص می یافت، عرض اندامی کنند و این نقیصه پایانی جز حذف بخش وسیعی از دانشجویانی که با عشق و علاقه پای به این عرصه نهاده بودند، نتیجه ای نداشت. از سوی دیگر کمبود تعداد سالن ها، حضور حداکثری مردم را با مشکل روبرو می کرد و تنها مشتاقان این حوزه امکان می یافتند تا از این هنرمتعالی بهرهمند شوند؛ و در نتیجه این دو، معضل اساسی که همان دوری هنر نمایش از وظیفه خطیر خود یعنی فرهنگ سازی در میان عامه است، شکل گرفت.

در اواخر سال 1388 متولیان بر آن شدند تا برای برون رفت از این بحران دست نیاز به سوی بخش های خصوصی دراز کنند و با حمایت آنها، دسترسی به تماشاانه ها تسهیل کرده و تماشای نمایش را در سبد هزینه های فرهنگی خانوار قرار دهند. طرحی که کلید آن از سال 1389 با راه اندازی تماشاخانه‌های خصوصی حافظ، خانه نمایش آو، پارین و ... و با هدف حمایت از گروههای تئاتری به ویژه گروههای تئاتری جوان و آماتور و نیز جذب حداکثری مخاطب در جهت تحقق اهداف کلان  تئاتر یعنی فرهنگسازی زده شد.

با شروع فعالیت تماشاخانه‌های خصوصی، برخیکارشناسان به جای حمایت، ورطه نقد را در پیش گرفتند و رفته رفته موجی از انتقادات سختگیرانه به این نهال جوان آغاز شد. توجه صرف به درآمدزایی، انجام فعالیت های تجاری در قالب موسسات فرهنگی، فرار از مالیات و ... از جمله انتقاداتی بود که برخی بر آن تاکید داشتند. موضوعی که اگر چه با نگاهی سطحی بر روند فعالیت برخی تماشاخانه های خصوصی می توان بر آن صحه نهاد، اما عمق ماجرا داستان دیگری را روایت می کند. ایران تئاتر برای شنیدم این روابت پای صحبت فعالان این عرصه نشسته است. 

 

داستانی که بیشتر بوی عشق می دهد تا تجارت

سعید دولتی مدیر تماشاخانه خصوصی همای سعادت درباره وجه تجاری سالن داری تئاترگفت: اگر تجارتی در این حوزه صورت می گیرد چرا منتقدان خودشان تماشاخانه نمی زنند و از این سود سرشار بهره نمی گیرند.

وی افزود: تماشاخانه همای سعادت در دی ماه سال 1394 پس از 14 سال عقبه فعالیت هنری- آموزشی، فعالیت خود را آغاز کرد و برای راه اندازی آن چندصد میلیون هزینه شد. همان زمان بسیاری از دوستان پیشنهاد دادند که به جای فعالیت در حوزه هنر، کار اقتصادی کنم ولی قبول نکردم چون متخصص تئاترم و به اینکار عشق می ورزم.

دولتی با تاکید بر اینکه ما تنها تماشاخانه غرب تهران هستیم و به دنبال آن بودم که جایی برای هنردوستان این منطقه ایجاد کنم، گفت: ما در سال گذشته حدود 12 اجرا در این تماشاخانه به روی صحنه رفته است و میزبان حدود 4هزار تماشاگر بوده ایم که 50درصد آنها میهمان و مابقی بلیط تمام بها و نیم بها داشته اند. قرارداد ما با گروهها نیز عمدتا به صورت 50-50، 60-40 و 70-30 بدون توجه به کف فروش است و با این درآمد حتی هزینه اجاره دفتر نیز در نمی آید چه برسد به پول کارمند، آب و برق و گاز و ...

 

افزودن 100 موقعیت نمایشی به ظرفیت تئاتربا بسته های حمایتی بخش خصوصی 

داوود نامور مدیر تماشاخانه بازیگاه که شرایط بهتری نسبت به علی دولتی دارد، نیز در خصوص وضعیت تماشاخانه های خصوصی گفت: در سال جاری در این تماشاخانه با نمایش خوانی هایی که انجام گرفت، حدود 80 تا 100 کار روی صحنه رفت.

 وی با اشاره به اینکه برخی تعریفی از تجارت ندارند و هر کاری را تجارت می دانند، در خصوص میزان دریافتی های انجام گرفته از گروهها گفت: من در حین قرارداد با گروههای تئاتر، سه پنل در اختیار آنها می گذارم، در پنل اول خودم تهیه کننده می شوم و هزینه هایی شامل 70 ساعت پلاتو، پوستر، سالن و ... می دهم و گروه هزینه ای را باید در آخر طبق توافق به من بدهد. در پنل دوم برای 15 اجرا مبلغ 500 هزار تومان باضافه 50درصد از فروش را می گیرم و در برخی کارها مثل تهیه پروستر و تبلیغات به گروه کمک می کنم و در نهایت پنل سوم که در آن گروه به ازای 15 شب با 20درصد تخفیف، مبلغ یک میلیون 300هزار تومان پرداخت می کند.

نامور اضافه کرد: به عقیده من اگر بحث کمک به تئاتر کشور نبود، هیچ کس اقدام به برپایی تماشاخانه نمی کرد. من حدود 200 میلیون تومان هزینه کردم که اگر در بانک می گذاشتم سود بیشتری می داد اما به عشق هنرمندان این تماشاخانه را زدم.

 

اخذ 30 درصد از درآمد هدف تجاری ندارد

امیر قالیچی مدیر تماشاخانه تازه تاسیس پالیز نیز از تجاری خواندن تماشاخانه های خصوصی تعجب کرد و گفت: نوع قرارداد ما 30-70 است. با توجه به اینکه سالن اول 180 و سالن دوم 140 نفر گنجایش دارد، اگر به فرض محال که در هر روز هر سالن سه اجرا برود و تماشاگر میهمان با بلیط تخفیف دار حضور نداشته باشد، بازهم برای مدیر تماشاخانه که باید هزینه اجرا سالن ها، حقوق کارمندان، آب و برق و گاز و ... را بپردازد، مبلغ چندانی نخواهد شد.

وی افزود: هدف ما ارتقای تئاتر در کشور است و با این آرمان کارمان را شروع کرده ایم وگرنه بی شک راههای دیگری برای تجارت وجود دارد. نمی گویم سودی حاصل نمی شود اما آنگونه که از بیرون می بینند نیست.

 

آموزش ماهیگیری به جای دادن ماهی 

در کنار این تماشاخانه ها که عموما با اجاره سالن به گروههای نمایشی، امورات می گذرانند، تماشاخانه هایی هم هستند که سالنهای نمایشی را در جهت ارتقای توان هنرجویان خود بکار می گیرند و بیش از درآمدزایی، تفکر آموزشی دارند. تماشاخانه تتماج از این دست تماشاخانه های خصوصی است. سالن کوچکی با ظرفیت 40 نفر که بیشتر در جهت ورود هنرجویان به عرصه حرفه ای ساخته شده است.

علی اصغری تتماج مدیر تماشاخانه تتماج در این خصوص می گوید: آموزشگاه تتماج  17 سال سبقه آموزش بازیگری دارد و این تجربه به ما ثابت کرده است که تنها راه پیشرفت هنرجو، ورود به صحنه است و بر همین اساس با ایجاد تماشاخانه تلاش کردیم هنرجویان را به عرصه حرفه ای معرفی کنیم و خوشبختانه در این خصوص عملکرد خوبی داشتیم و برخی از هنرمندان اولین نمایش ما به نام «پله آخر»، بعد از این کار 4-5 نمایش دیگر نیز کار کردند.

وی افزود: در این تماشاخانه از بدو تاسیس تاکنون حدود  5-6 نمایش را به روی صحنه برده ایم و حدود هزار تماشاگر از آنها بازدید کرده اند.

تتماج با اشاره به اینکه در این تماشاخانه بیشتر به دنبال تجربه و پژوهش هستیم، اضافه کرد: ما به هنرجویان مان ماهی گیری یاد می دهیم به جای آن که به آن ها ماهی بدهیم.

 

هدف ایجاد شرایط اجرا برای هنرجویان است 

مرتضی یونس زاده مدیر تماشاخانه فانوس نیز با رویکرد آموزشی تصمیم به راه اندازی سالن گرفته است. وی معقتد است: مدیران تماشاخانه ها عمدتا خودشان زجر کشیده اند و می دانند که یک گروه برای به اجرا در آوردن یک نمایش چه سختی هایی می کشد لذا همیشه مدیران تماشاخانه ها سعی می کنند شرایط را به نحوی ایجاد کنند که گروه ها متضرر نشوند.

وی افزود: قطعا تماشاخانه ها توجیه اقتصادی ندارند و ما با اجرای برنامه های آموزشی سعی می کنیم این کاستی را رفع کنیم.

یونس زاده گفت: سالن ظرفیت حدود 47 نفر دارد و با توجه به اینکه گروهها عمدتا تازه کار هستند تماشاگر زیادی ندارند و به طور میانگین هر سالن میزبان20 تا 25 نفر در روز است.

وی در خصوص نحوه اجاره سالن به گروههای نمایشی نیز گفت: هزینه دریافتی ما برای گروههای غیرهنرجو نیز 100هزار تومان بود که امسال به 130 هزار تومان افزایش یافت. اگر هر دو سالن پویا باشد و در هر دو نیز دو سانس اجرایی داشته باشیم بازهم هزینه چندانی نمی شود.

از گفتگوی با مدیران تماشاخانه های خصوصی فقط یک نتیجه می توان گرفت و آن اینکه تماشاخانه های خصوصی با بهره گیری از مدیرانی که عمدتا خود در گذشته  از نبود سالن آسیب دیده اند، به یاری دوستان خود شتافته اند تا در کنار آنها بتوانند موقعیت تئاتر کشور را ارتقا بخشند.

مضاف بر اینکه این فرآیند حتی اگر بوی تجارت هم بدهد باز هم باید آن را به فال نیک گرفت. چرا که در هنری مثل تئاتر که وابسته به مخاطب است، درآمدزایی زمانی رخ می دهد که صندلی های  افزایش یابد و این ظرفیت افزوده توسط تماشاگان پر شود.پر شدن صندلی های سالن در کنار وابستگی به تبلیغات، بازیگران، سالن خوب و ...نیازمند اثری ارزشمند و اجرایی قوی است. 

زمانی که سالن درآمدزاست یعنی تئاتر کشور راههای جذب مخاطب را یاد گرفته است .  امروز قدم های اول حضور تماشاخانه های خصوصی را تجربه می کنیم که بیش از کیفیت بر کمیت آنها تاکید می شود. قوام و دوام این مسیر نیامندز حمایت مسئولان، صاحب نظران وکارشناسان است.