«شب دشنه های بلند»؛ از نوشتن تا جاودانگی

انسان های زیادی در تاریخ دست به قلم برده اند، اما وقتی به تاریخ نمایشنامه نویسی ایران نگاه می کنیم، تنها نویسنده های انگشت شماری را خواهیم یافت که نام خود را در تاریخ زنده نگه داشته اند. بیژن مفید، عباس نعلبندیان، اکبر رادی، محمود استاد محمد و بهرام بیضایی تعدادی ازین افراد هستند که هربار با خواندن اثرشان زنده بودن خود را به رخ می کشند.

بی تردید پرداختن به موضوع نمایشنامه نویسی ایران در شرایط کنونی برای تمامی اهالی تئاتر از نان شب هم واجب تر است.  «شب دشنه های بلند» نام نمایش تازه علی شمس بوده که به گفته خود قرار است ادای دینی باشد به نمایشنامه نویسان ایران که در این راه زحمت فراوان کشیده اند. موضوع گزارش ما تمرین این نمایش است.

ساعت 1 بعد از ظهر پنجشنبه، مقابل درب تالار محراب ایستاده ام. در داخل رفتن تردیدی نیست. قرارم با گروه همین ساعت است. اما پاهایم سنگین شده، داخل نمی رود. از خود می پرسم چرا این سالن پیشرفت نمی کند؟! محراب پلاتو دارد. سن قاب عکسی دارد. تنها کمی توجه می خواهد برای دیده شدن! میان این همه سالن های خصوصی بی کیفیت ، چرا محراب طرفدار ندارد؟!

نگهبان سالن چپ چپ نگاهم می کند. نکند صدای فکرم را شنیده، عصبانی شده باشد. بیش ازین ماندن جایز نیست!

وارد می شوم. از حیاط به محل پلاتوهای محراب می روم و سراغ تمرین علی شمس را می گیرم. تمرین شروع شده است. سریع به داخل می روم و در تاریکی سلانه سلانه خود را به صندلی کنار کارگردان می رسانم تا بیش ازین بدقول نباشم. 

علی شمس دست بر سینه روی صندلی نشسته و در سکوت به بازی دو بازیگرش نگاه می کند. گاهی قوز کرده و کلمه ای را بر زبان می آورد.بازیگر با همان کلمه نوع دیگری از بازی را نشان می دهد. انگار کلمات رمزی میان او و بازیگرانش هستند.

قدری می گذرد. کمی کلافه شده، راضی نیست. تمرین را نگه می دارد. با بازیگران خود حرف می زند. از آنها تمرکز می خواهد. سعی دارد دموکرات باشد اما کمی دیکتاتور است!

مرضیه وفامهر و سام کبودوند جوان و پر انرژی اند. به خلاقیت علاقه دارند. در لحن ها نظر می دهند و اتود می کنند. شمس اما نشان از نسل جوان کارگردانی دارد. با بازیگرانش بازی می کند. گاه بلند می شود و نمایش را از زاویه ای دیگر می بیند. همه در دادن نظر آزاد هستند اما حرف آخر را کارگردان و تحلیل هایش می زند!

نمایش درباره بخشی از دوران نمایش نامه نویسی ایران است و قرار است همه چیز آن مدرن باشد. بهتر است، که فعلا به همین اندازه از داستان اکتفا کنیم. بیش از آن بگویم قرارمان با گروه را برهم زده ام. «شب دشنه های بلند» نام این نمایش است و قرار است از یکم در تئاتر مستقل تهران به نمایش گذاشته شود. این را به نمایندگی از گروه می گویم: همه به تماشا بیایید. پشیمان نخواهید شد.

بعد از پایان تمرین به سراغ علی شمس می رویم و او را به قصد گفت و گویی کوتاه با خود همراه می کنیم. از او علت کم کاری اش را جویا می شویم. اینکه چرا میان این نمایش و «داستان های میان رودان» یک سال و نیم فاصله افتاده است. چهره اش کمی در هم می رود و می گوید: « به این دلیل که بورس نیوریورک فیلم آکادمی را برنده  شده بودم و قرار نبود تدارک اجرایی در اینجا را ببینم. اما قانون ترامپ ویزا بند فوریه تصویب شد و همه چیز به هم ریخت. این موضوع مرا را به شدت تحت تاثیر قرار داد و سبب شد با توجه به اینکه حتی تعهد اجرایی در ایتالیا را داشتم، آن را به عقب بیاندازم و به ایران بیایم تا از لحاظ روحی مجددا شرایط خوبی پیدا کنم. به هرحال نمایشنامه آماده ای داشتم و در این باره با نشاط پور فراهانی صحبت کردم که قرار شد تهیه کنندگی کار را بر عهده بگیرد. در حال حاضر دو ماه نیم است که ازین موضوع گذشته و ما در حال تمرین هستیم.»

از او می پرسم تماشاگران تئاتر حتما کارهای قبلی شما را به خاطر دارند. آیا قرار است نمایشی در همان راستا ببینند یا اینکه قرار است در«شب دشته های بلند» غافلگیر شوند؟

«این اثر در زمینه زبان و شوخی، با نمایش های قبلی ام تفاوت ندارد ولی به لحاظ ساختار داستانی و پرداخت، شکل دیگری را پیشنهاد می کند. به عنوان مثال «قلعه انسانات» یک پارودی تاریخی است، که در آن با کهن الگوها، ابرالگوها، ساختارها و ساختمان شکل گیری باورها و مقدس شدن چیزها شوخی پارودیک انجام می دهد. این نمایشنامه اثری پست مدرن بوده که نویسنده در اپیزود آخر با کاراکتر مواجه می شود. ولی در«شب دشنه های بلند» قرار است یک توامانی را در فضای پست مدرن تجربه کنیم که نویسنده در آن هم می نویسد و هم نوشته می‌شود.»

«چرا در نمایش هایتان تا این اندازه به تاریخ اهمیت می دهید؟»

«اساسا در مواجه با جهانی که در آن زندگی می کنم، ذهنیتی تاریخی دارم و از آن جهت که به تاریخ اشراف دارم، خودم را انسان تاریخی می دانم. به همین دلیل همیشه نمایشنامه هایم را در مواجهه با تاریخ به لحاظ جغرافیا، زبان و یا دروه خاصی از زمان می نویسم و اجرا می برم. البته باید این را بگویم که با تاریخ در پی القای چیزی نیستم. تاریخ برای من دست مایه ایست که به وسیله آن می توان تلنگر، حرف و شوخی را در نمایش عنوان کرد.»

داستان این نمایش درباره تاریخ نمایش نامه نویسی است و در دو فضای متضاد روایت می شود. از او درباره سبک اجرایی این نمایش می پرسیم. اینکه چطور توانسته دو اپیزود که در دو فضای کاملا متفاوت روایت می شود را در یک نمایش کارگردانی کند؟

« به هرحال این نمایش دو شکل و دو سویه کاملا متفاوت دارد. یک فضای ایستا و نیمه تاریک که به یک برهه ی تاریخی و واقعی از تاریخ معاصر ایران می‌پردازد، که در آن سعی کرده ام حرف های خودم را با نمایشنامه ها و نویسنده هایی که دوست داشتم بزنم. همچنین سعی کرده ام فکری را که راجع به تئاتر و نمایشنامه نویسی دارم را در خلال مباحثه و روند دراماتیک بیان کنم. فضای دوم فضایی است که کاملا نزدیک به کمدی دلارته است که مبتنی بر توانایی بازیگر بوده و در عین حال در پی ایجاد کمدی است. این دو فضا کاملا از هم جدا هستند ولی در عین حال در یک مجموعه پست مدرن منطقی قرار گرفته است. یک نمایشنامه کامل و یک نمایشنامه ناقص که در پایان با کنار هم قرار گرفتن حرف نمایش را کامل می کنند.»

در نمایش هایی که از علی شمس دیدیم، استفاده از ابزار های جادویی جلب توجه می کند، به همین دلیل از اودرباره  این ویژگی می پرسیم . او می گوید : « از اواخر قرن بیستم که دنیا تئاتر مدرن را شناخت، جادو به عنوان یکی از مولفه های آن معرفی شده است. به اعجاب واداشتن ایجاد لذت می کند و ایجاد لذت خود می تواند به عنوان میزانسن در صحنه شناخته شود. در این نمایش در راستای فضا شکنی که به لحاظ زمانی در نمایش اتفاق می افتد، از جادو استفاده کردیم، که به تنهایی می تواند به عنوان میزانسن، بخش پیش برنده بصری و کیف پنهان مخاطب عمل کند. یعنی اگر استعاره را جادوی زبان در نظر بگیریم، جادوی میزانسن در ایجاد ریتم ، ذوق و تشدید همراهی مخاطب خیلی کمک می کند.»  

در پایان از او درباره مخاطبان هدف گروه نمایش می پرسم. اینکه این نمایش را برای چه قشری مناسب می داند و پاسخ  این است:« به شخصه دوست داریم همه ی قشر ها به دیدن نمایش ما بیایند ولی خب اساسا فضا به صورتی است که بیشتر می تواند پسند مخاطب خاص و کسانی که تئاتر را دنبال می کنند، باشد. البته سعی کرده ایم برای برقراری ارتباط با مخاطب عام، لایه های بازتری را هم در نمایش قرار دهیم»

بازیگران در حال خارج شدن از صحنه هستند و تمرین به انتهای خود رسیده است. برایشان آرزوی اجرای موفقی را می کنیم و از صحنه خارج می شویم.

نمایش «شب دشنه های بلند» به نویسندگی و کارگردانی علی شمس و با بازی سام کبودوند، فرزین محدث، مرضیه وفا مهر، رامین سیاردشتی، سجاد تابش و صدای پوریا شکیبایی از 1 مرداد ماه هرشب به مدت 1 ساعت برای نمایش دوستان در سالن تئاتر مستقل به نمایش گذاشته می شود.

همچنین در این نمایش نشاط پور فراهانى (تهیه کننده)، امیرحسین دوانی (طراح صحنه)، مقدی شامیریان (طراح لباس)، بابک کیوانی (طراح موسیقی)، ثمین سالک و سمیه فراهانى (طراح گریم)، على کوزه گر (طراح نور)، احسان نقابت (طراح گرافیک) حضور دارند.

از دیگر عوامل این نمایش می توان به: کریم لحمى (مشاور جلوه هاى بصرى)، الهه برادران(دستیار اول کارگردان و برنامه ریز)،محمد زکى زاده (دستیار کارگردان)، رایکا ابراهیمى (منشى صحنه)، عسل صابر وحید، دینا یوسف پور (دستیاران لباس)،مهدى آشنا (عکاس)، على فتحى، على شمس (ساخت تیزر)، علیرضا حسینى، فرید حسینى (مدیر امور تبلیغات) و آیدا اورنگ (مدیر روابط عمومى و مشاور رسانه) اشاره کرد.
 

گزارش از حامد قریب